Абхазия

Абхазия (абх. Аԥсны [Апсны́], груз. აფხაზეთი [Апхазети]) — Үлкен Кавказ жотасының оңтүстік беткейінің солтүстік-батыс бөлігінде, Қара теңіздің солтүстік-шығыс жағалауындағы аймақ. 7 тарихи аймақты қамтиды: Кіші Абхазия, Бзыпын, Гума, Абжуа, Самурзакан, Дал-Сабал, Псху-Аибга^[1][2].

Іс жүзінде жартылай мойындалған Абхазия Республикасының қол астында. БҰҰ құжаттарында Абхазия Грузияның аумағы болып саналады, оның әкімшілік бөлінісіне сәйкес аймақты Абхазия Автономиялық Республикасы алып жатыр.

Этимологиясы

Абхазия және Грузия шолу картасында

«Апхазети» (груз. აფხაზეთი) термині алғаш рет грузин жылнамаларында пайда болды, ал Абхазия атауы осыдан шықты. Ол Абазгияны және бүкіл Батыс Грузияны белгілеу үшін пайдаланылды^[3]. Ерте ортағасырлық ислам дереккөздерінде әдетте Грузия мағынасында қолданылған.

XIX ғасырдың ортасына дейін шетелдік дереккөздердің көпшілігі Абхазияны Абаза елі деп атады, Ресейде - Абеза (кейінірек Обеза), бірақ бірте-бірте бұл экзонимдерді грузин тілінің «апхазети» туындысы болып табылатын орыс топонимі «Абхазиямен» алмастырылды. Орыс тілі арқылы бұл атау әлемнің басқа тілдерінің көпшілігіне енді (ағылш. Abkhazia, фр. Abkhazie, нем. Abchasien).

«Аԥсны» [апсны́] – мөлдір этимологиясы бар сөз: «аԥс» [апс] – абхаз тіліндегі «аԥсуаа» [апсуаа] атауының түбірі, ал «ны» – локативті суффикс – апстар (абхаздар) елі.

Физикалық-географиялық сипаттамалар

Абхазия картасы

Абхазия Күнгей Кавказдың солтүстік-батыс бөлігінде Псоу және Ингур өзендерінің аралығында орналасқан, оңтүстік-батысында Қара теңіз шайып жатыр. Жағалау сызығының ұзындығы 210 км-ден асады және аздап жырымдалған, кең малтасты жағажайлар жиі кездеседі. Теңіз кеңістігі, субтропикалық өсімдік жамылғысы, толқынды өзендер мен Үлкен Кавказдың шыңдары Абхазияға ерекше сұлулық береді. Солтүстігінде және солтүстік-шығысында Ресеймен (Краснодар өлкесі және Қарашай-Шеркес Республикасы); оңтүстік-шығысында және оңтүстігінде — Грузияның Самегрело және Земо Сванети аймақтарымен шектеседі.

Жер бедері

Гагра жотасы, Мамзышханың беткейлері

Аумақтың көп бөлігін (шамамен 75%) солтүстіктен Абхазиямен шектесетін Бас (Водораздельный) жотасының сілемдері: Гагра, Бзыб, Абхаз және Кодор жоталары алып жатыр. Жотаның ең биік нүктесі – Домбай өлген тауы (4048 м). Бас жота арқылы Абхазияға Клухор (2781 м), Марух (2739 м) және басқа асулар бағыттайды. Қазіргі уақытта Абхазиядан Грузия облыстарына өтетін асулар арқылы өтетін жолдар миналанған және қарулы күзеттердің бақылауында, олар арқылы байланыс жүрмейді.

Оңтүстік-шығыстан Колхис ойпаты бірте-бірте тарылып, Абхазияға енеді. Ойпаттың тар жолағы Кодор өзенінің солтүстік-батысындағы жағалауды бойлай созылып жатыр. Таулар мен ойпаттардың арасында қыратты тау етегінің белдеуі бар. Карстық құбылыстар дамыған (Вороня, Абрскила, Анакопиялық үңгірлері және т.б.). Абхазияда Гаградан алыс емес жерде дүние жүзіндегі ең терең карст үңгірі — Крубера-Вороня қуысында (тереңдігі 2080 метр) орналасқан. Гаградан алты шақырым жерде әсем Мамзышха тауы орналасқан.

Климаты

Дереккөздер

1. Государственные символы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 қыркүйек 2007. — Байрақ
2. Конституция Республики Абхазия. Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 наурыз 2009. 4 бап.
3. Mariam Lordkipanidze THE ABKHAZIANS AND ABKHAZIA.