Солтүстік Корея

Координаттар: 39°44′56″ с. е. 126°24′17″ ш. б.39.74889° с. е. 126.40472° ш. б. / 39.74889; 126.40472 ^{(G) (O) (Я)}

Корей Халық Демократиялық Республикасы кор. 조선민주주의인민공화국
Байрақ Елтаңба
Ұран: «Үлгі:강성대국»
Әнұран: «Отанға арналған махаббат»
Тарихы
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	корей тілі
Елорда	Пхеньян
Ірі қалалары	Пхеньян, Хамхын, Кэсон, Синыйджу, Насон
Үкімет түрі	Бірпартиялы[1] парламенттік республика
Мемлекеттік кеңес төрағасы ЖХЖ Президиум төрағасы Министрлер кеңесі төрағасы	Ким Чен Ын Чхве Рён Хэ Ким Чже Рен
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 97-ші орын 120 540 км² 0,11
Жұрты • Сарап (2023) • Санақ (2023) • Тығыздығы	26 000 000 адам (52-ші) 26 000 000[2] адам 212 адам/км² (65-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2014)  • Жан басына шаққанда	40 млрд. $ 1,800 $
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2015)  • Жан басына шаққанда	25 млрд.[3][4] $ 1,000[4] $
Валютасы	солтүстік корей воны
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.kp
ISO коды	KP
ХОК коды	PRK
Телефон коды	+850
Уақыт белдеулері	UTC+9

Солтүстік Корея (ресми атауы Корей Халық Демократиялық Республикасы, КХДР, кор. 조선 민주주의 인민 공화국) — Шығыс Азиядағы Корей түбегінде орналасқан мемлекет. Жер көлемі — 121,2 мың км². Халқы — 26 000 000^[5] адам (2023). Негізгі халқы — корейлер. Бірнеше мың қытайлар да тұрады. Ресми тілі — корей тілі. Тұрғындарының көпшілігі будда дінін ұстанады, Конфуциандықты, христиан дінін ұстанатындар да бар. Астанасы — Пхеньян қаласы (2,3 млн.). Конституция бойынша, КХДР “Чучхе идеясын басшылыққа алған егеменді социалистік мемлекет”. КХДР 1948 жылдың 9 қыркүйегінде халықтық-демократиялық мемлекет ретінде құрылды. Заң шығарушы органы — Жоғары халық жиналысы. Ким Чен Ын 2011-ші жылдың 29 желтоқсанынан бастап елдегі жетекші партия Еңбек партиясының Бас хатшысы және 2012-ші жылдың 12 сәуірінен бастап КХДР Қорғаныс к-тінің төрағасы болып табылады.

Ұлттық мерекелері:

• 9 қыркүйек — КХДР-дің құрылған күні,
• 15 сәуір — Ким Ир Сеннің туған күні (1912 жылы, Күн мерекесі),
• 16 ақпан — Ким Чен Ирдің туған күні.

Ақша бірлігі — вон. Ел аумағы әкімшілік жағынан 9 провинцияға, 2 орталыққа бағынатын қалаға бөлінген.

Табиғаты

КХДР, негізінен, таулы ел. Солт. жағында Корей таулары орналасқан. Түбектегі ең биік тау осы елде (Пэктусан жанартауы — 2744 м). Басты өзендері: Амноккан және Туманган. Климаты теңіздік, континенттік және муссондық. Қаңтардағы орташа темп-ра –21С, шілдеде 22 — 26С.

Тарихы

КХДР-дің 1945 жылға дейінгі тарихы Корея Республикасымен ортақ (қ. Корея). 1945 жылы Корей түбегінің солтүстігінде КСРО әскерлері орналасқаннан кейін ел социализм орнату жолына түсті. 1946 жылы КСРО-ның көмегімен корей коммунистері Ким Ир Сен басқарған Уақытша үкімет құрды және жер реформасын жүргізе бастады. 1948 жылы 9 қыркүйекте КХДР ресми түрде жарияланды. КСРО өз әскерін түбектен алып кетті. 1950 жылы КХДР бұрынғы біртұтас елді біріктіру үшін Оңтүстік Кореяға басып кірді. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі 1950 жылы 25 маусымда КХДР агрессиясын айыптайтын және екі күннен кейін Оңт. Кореяға БҰҰ мүшелері тарапынан әскери көмек беретін қарарлар қабылдады. Оңтүстік Кореяға АҚШ, ал КХДР-ге Қытай еріктілері (1 млн-дай адам) көмектесті. КХДР жағына КСРО да көмектесіп, елдің ішкі аудандарын АҚШ авиашабуылынан қорғады. 1951 жылы екі жақ та шабуылдаушы күштерін сарқып, қорғаныстық соғыстарға көшті. 1953 жылы 27 шілдеде соғыс аяқталды. 20 ғасырдың 70-ші жылдарының басында және 80-ші жылдарының 2-ші жартысында КХДР үкіметі көршісіне елді біріктіру үшін келіссөз жүргізуді ұсынды, бірақ келіссөздер сәтсіз аяқталды. 1991 жылы желтоқсанда екі Корея мемлекеті бір-біріне шабуыл жасамау, ынтымақтастық орнату жөнінде келісімдерге келді. 1992 жылы ақпан айында бірлескен декларацияға қол қойылды. КХДР-де қандай да бір шет ел азаматтарымен қарым-қатынас жасауға тыйым салынған. 1972 жылы президенттің атқарушылық қызметін қайта қараған Конституция қабылданып, ол бойынша корей халқы “Ұлы қолбасшыға”, яғни Ким Ир Сен мен оның ұлы Ким Чен Ирге шексіз берілу рухында тәрбиеленуде. 1994 жылы Ким Ир Сен қайтыс болып, орнына ұлы Ким Чен Ир сайланды. 1996–1997 жылы КХДР-де экономика құлдырап, елді аштық жайлады. БҰҰ мүшелері елге азық-түлікпен көмектесе бастады. Бірақ қазіргі таңда демократиялық елдерге қауіп төндіріп, ядерный қару жасап жатыр деген желеумен АҚШ КХДР-ды “қауіпті елдер” тізіміне кіргізіп отыр.

Экономикасы

20 ғ-дың 50 — 60-жылдары КСРО-ның, Шығыс Еуропадағы социалистік елдердің, Қытайдың қайтарымсыз қаржылай, тех., материалдық көмектері арқасында ел экономикасы тез көтерілді. “Қалалар мен селоларда социалистік қайта құрулар жүзеге асырылғаннан” кейін (1958), елді индустрияландыру мәселесі шешілген соң (1970) КХДР-де идеол., тех., мәдени революцияларды жүзеге асыру мәселелері алға қойылды. Оңтүстік Кореямен арадағы шиеленістерге байланысты қорғаныс мәселелеріне үнемі көп көңіл бөлуіне тура келді. 20 ғ-дың 80-жылдарынан бастап ел экономикасы сырт елдерден тұйықтала бастады. Елдің қазіргі жылдық ұлттық табысы 21,45 млрд. АҚШ доллары көлемінде, жеке адамға шаққанда — 950 долл. Сыртқы қарыз — 9,8 млрд. долл. Экспортқа металдар, тоқыма өнімдері, ауыр машина өнімдері, жеміс-жидек шығарылады, мұнай мен мұнай өнімдері, құрал-саймандар, астық, көмір, тамақ өнімдері импортталып әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: Қытай (импорттың 32,6%-ы), Жапония (экспорттың 27,9%-ы), ТМД елдері, Оңтүстік Корея, Германия, Италия, Иран.

Дереккөздер

1. Korea, North // Britannica Book of the Year 2014 — London: Encyclopedia Britannica, Inc., 2014. — P. 642. — ISBN 978-1-62513-171-3.
2. DPR Korea 2008 Population Census National Report. Pyongyang: DPRK Central Bureau of Statistics (2009). Тексерілді, 19 ақпан 2011.
3. National Accounts Main Aggregate Database. United Nations Statistics Division (December 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 ақпан 2016.
4. North Korean Economy Watch » GDP statistics. Басты дереккөзінен мұрағатталған 8 қаңтар 2017. Тексерілді, 9 ақпан 2017. Hyundai Research Institute (South Korea)
5. https://expert.ru/v-mire/rozhdaemost-gosudarstvennogo-masshtaba/#:~:text=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%20%D0%BD%D0%B5%20%D0%BC%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D1%82,%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%20%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B3%D0%BE%2026%20%D0%BC%D0%BB%D0%BD%20%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA).