Թովմա Մեծոփեցի

Թովմա Մեծոփեցի
Ծնվել է	1378[1][2][3]^[…]
Ծննդավայր	Ալի, Թուրքիա[3][4]
Մահացել է	մայիսի 24, 1446[3][4]
Մահվան վայր	Ակոռի, Թուրքիա[3][4]
Գերեզման	Սուրբ Աստվածածնի վանք[3]
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Տաթևի համալսարան[3]
Մասնագիտություն	պատմաբան, ուսուցիչ, մշակութային գործիչ և հասարակական գործիչ
Tovma Metsopetsi Վիքիպահեստում

Թովմա Մեծոփեցի (1378, գյուղ Աղի (Արճեշի մոտ) – 1446 թ. մայիսի 15, Ակոռի (Մասյացոտն գավառ), թաղվել է Մեծոփավանքում), պատմիչ, մանկավարժ, եկեղեցական, մշակութային և հասարակական գործիչ։

Կենսագրություն

Ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Արճեշի գավառի Աղի գյուղում։ Եղել է ազնվական Ստեփանոսի և Շամշայի որդին։ Մեծոփեցի է կոչվել երկար տարիներ Քաջբերունքի Մեծոփ գյուղում ապրելու համար։ Ուսումնառությունն սկսել է 1386 թվականից Մեծոփավանքում՝ Մաթեոս քահանայի, ապա՝ Հովհաննես Մեծոփեցու մոտ։ 1393թվականից ուսանել է Արճեշի գավառի Խառաբաստի վանքի վարդապետարանում՝ աշակերտելով Սարգիս Ապրակունեցի (մինչև 1401թվական), ապա՝ Վարդան Հոգոցվանեցի րաբունապետերին։ 1406 թվականից սովորել է Տաթևի համալսարանում՝ Գրիգոր Տաթևացու մոտ։ Քաղաքական անբարենպաստ պայմանների պատճառով վերջինս 1408թվականին իր ուսանողների հետ տեղափոխվել է Մեծոփավանք, մեկ ու կես տարի այնտեղ զբաղվել ուսուցչությամբ, ապա նույն պատճառներով անցել Արագածոտն գավառի Սաղմոսավանք։ Դրանից քիչ հետո, Տաթև մեկնելու ճանապարհին, Երևանի Անանիա առաքյալի անապատում, նա վարդապետական աստիճան և դաս ասելու իրավունք է տվել Թովմային և ուսանողներից մի քանիսին։ 1410թվականին Թովման Այրարատից մեկնել է Մեծոփ, ստանձնել տեղի վանահայրությունն ու վարդապետարանի րաբունապետությունը և այն ղեկավարել ավելի քան 30 տարի։ Օտար նվաճողների խժդժությունների պատճառով այդ ընթացքում երկու անգամ իր աշակերտների հետ միառժամանակ հեռացել է Բաղեշ (1436թվական), ապա՝ Մշո Առաքելոց վանք (1439թվական):1441թվականին Հովհաննես Հերմոնեցու և այլոց հետ կազմակերպել է Էջմիածնի ազգային ժողովը՝ մեծ լումա ներդնելով Հայոց կաթողիկոսությունը վերստին Էջմիածնում հաստատելու գործում։ Այնուհետև մինչև 1443թվականին մնացել է Էջմիածնում և օգնել նորընտիր կաթողիկոսին։ Ապա շրջագայել է Այրարատի գյուղերը և քարոզելիս վախճանվել Մասյացոտն գավառի Ակոռի գյուղում։ Թաղվել է Մեծոփա վանքում։

Գործունեություն

Մեծոփեցու մանկավարժական գործունեության ընթացքում Մեծոփա դպրոցում հանգամանալից հետազոտության նյութ են դարձել գիտության, գրականության և արվեստի համարյա բոլոր բնագավառները։ Հրավիրվել են ճանաչված մասնագետներ, ստեղծվել դասագրքեր, կատարվել տարբեր երկերի մեկնություններ և այլն։ Դպրոցի մատենադարանում ընդօրինակել, ծաղկել ու կազմել են հայերեն բազմաթիվ ձեռագիր մատյաններ։ Մեծոփը դարձել է գրչության կարևոր կենտրոՆ, որտեղ նա ուսուցանել է գրչության արվեստ, պատրաստել 22 ընտիր գրագիրներ, գրիչներ, գրչության արվեստի ուսուցիչներ, խմբագիրներ, սրբագրիչներ և բազմաթիվ աշակերտների հասցրել վարդապետական աստիճանի։ Մեծոփեցու գործունեության ընթացքում Մեծոփա դպրոց են հրավիրվել ճանաչված մասնագետներ, ստեղծվել են դասագրքեր, կատարվել տարբեր երկերի մեկնություններ։ Դպրոցի մատենադարանում ընդօրինակել, ծաղկել ու կազմել են հայկական բազմաթիվ ձեռագիր մատյաններ։ Մեծոփը դարձել է գրչության կարևոր կենտրոն, որտեղ Թովմա Մեծոփեցին ուսուցանել է գրչության արվեստ, պատրաստել գրագիրներ, գրիչներ, գրչության արվեստի ուսուցիչներ։

Աշխատություններ

Թովմա Մեծոփեցին մի շարք պատմական աշխատությունների հեղինակ է։ Ամենահայտնին «Պատմութիւն ԼանկԹամուրայ և յաջորդաց իւրոց» (1860, քննական բնագիրը աշխատասիրությամբ Լ. Խաչիկյանի, 1999) երկն է^[5], որն ընդգրկում է 1386–1440 թվականների իրադարձությունները։ Այն 15-րդ դարի պատմության հազվագյուտ երկերից է, կարևոր աղբյուր Լենկթեմուրի, ինչպես նաև կարակոյունլու և ակկոյունլու քոչվոր ցեղերի մղած պատերազմների շրջանի Հայաստանի ու Միջին Արևելքի պատմության ուսումնասիրման համար։ Մեծոփեցու պատմական փոքրածավալ երկերից է նաև «Յիշատակարանը», որը վերաբերում է Հայոց կաթողիկոսական աթոռը Կիլիկիայի մայրաքաղաք Սսից Վաղարշապատ տեղափոխելուն։ Պատմական մեծ արժեք ունեն նաև նրա թղթերը, ինչպես և խմբագրած ձեռագրերի բոլոր հիշատակարանները։ Նրա արժեքավոր աշխատություններից է լեզվա-ուսուցողական հայերեն առաջին դասագիրքը՝ «Յաղագս իմաստութեան անւարժ տղայոց ուսման», որն այժմ պահվում է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։

Մեծոփեցին նաև սրբագրել, խմբագրել ու մշակել է կրոնա-դավանաբանական, ծիսական, երաժշտական, գեղարվեստական և մեկնողական բազմաթիվ երկեր։

Ծանոթագրություններ

1. Faceted Application of Subject Terminology
2. CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
3. Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
4. Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1.
5. Թովմա Մեծոփեցի - Պատմագրութիւն

Արտաքին հղումներ

• Թովմա Մեծոփեցին թուանշանային գրադարանում

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թովմա Մեծոփեցի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թովմա Մեծոփեցի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 201)։