A pelota vasca é un deporte que formou parte do programa olímpico oficial nos Xogos Olímpicos de 1900. Disputouse na modalidade de cesta punta, na cal só se inscribiron dous equipos, España e Francia. Os franceses retiráronse por discrepancias sobre o regulamento e a parella española foi proclamada campioa. Esta medalla non foi recoñecida polo COI até 2004.[1][2]
En Neuilly-sur-Seine disputouse a competición de pelota, que ademais coroaba aos campións do mundo da especialidade (cesta punta), en categoría profesional e en categoría afeccionado. Na primeira categoría, a profesional, gañaron os españois Ángel Barrenechea e Juan Ituarte, que obtiveron 3 000 francos logo de gañar ás outras dúas parellas participantes.
Porén, na categoría afeccionado o desenvolvemento da proba foi algo máis confuso. Algunhas publicacións afirman que a final do campionato que ía enfrontar á parella de España, ante a parella de Francia (do País Vasco francés) non se disputou por algún tipo de desavinza sobre a organización ou as regras do torneo, e a parella vasco-francesa formada por Durquetty e Etchegaray foi descualificada.[3] Isto permitiu a José de Amézola y Aspizúa e Francisco Villota[4] recoller o título de Campións do Mundo afeccionado e, polo tanto, ser os primeiros campións olímpicos da historia do seu país.[5]
José de Amézola Francisco Villota
Maurice Durquetty Etchegaray
A medalla que se lle atribúe é froito dunha revisión crítica dos Xogos Olímpicos de 1900 en París que realizou o historiador Bill Mallon en 1998 e que publicou baixo o título The 1900 Olympic Games: Results for All Competitors in Al Events, With Commentary. Para poñer orde no caótico conxunto de probas e concursos que se realizaron durante a Exposición Universal de París (1900), Mallon aplicou catro condicións básicas para considerar que as probas deportivas celebradas durante 1900 en París foron realmente olímpicas (que foran afeccionados, internacionais, sen handicaps e abertas).[5]
Mallon rescatou do conxunto de eventos celebrados aquel ano en París un torneo afeccionado da modalidade de cesta punta de pelota vasca que caera no esquecemento e que realmente non se chegara a disputar. No ano 2004, o Comité Olímpico Internacional revisou a publicación de Mallon, xa que a denominación da II edición dos Xogos Olímpicos foi "Concursos nacionais e internacionais de Exercicios Físicos e Deportes" e celebráronse ao mesmo tempo que a Exposición Universal, polo que algunhas das probas que se consideraran incluídas nos Xogos Olímpicos foron desenvolvidas polos organizadores da Exposición Universal.[5] A principal diferenza radicaba na aceptación de premios económicos na Exposición Universal, algo que non está permitido nos Xogos Olímpicos.
Durante máis dun século considerouse que a primeira medalla na historia de España foi a conseguida por Pedro Pidal y Bernaldo de Quirós na competición de tiro de pichón dos Xogos de París de 1900, mais en 2004, logo duns estudos do Comité Olímpico Internacional (COI) esta medalla non existe, por ser organizada dende a Exposición Universal e, porén, deuse validez á medalla de pelota vasca.[6][1] No ano 2008, Fernando Arrechea fixo públicas as identidades completas dos pelotaris e moitos detalles inéditos daquela competición.