Няміга (рака)

Няміга
Колішняе месца ўпадзення Нямігі ў Свіслач
Характарыстыка
Даўжыня	4,5 км
Вадацёк
Вусце	Свіслач
• Месцазнаходжанне	Свіслач
Размяшчэнне
Водная сістэма	Свіслач → Бярэзіна → Дняпро → Дняпроўскі ліман^[d]
Краіна	Беларусь
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Няміга — рака ў Мінску, прыток Свіслачы.

Назва

Назва балцкага паходжання^[1].

Папулярная версія пра сувязь з літоўскім nẽmiga(s) «бяссонне» (ад migti «засынаць»), аднак, адносіцца да шэрагу народна-этымалагічных вытлумачэнняў.

Аснова назвы звязаная з індаеўрапейскім коранем *nem- «гнуць; гнуцца»^[2]. Ад гэтага кораня ў літоўскай мове захавалася два рэлікты: nem-uogė «ягада чарніка» i nemunė «грыб апёнак». Першае даслоўна значыць «баравая ягада», другое — «балацінны (грыб)». Гэтыя два прыклады сведчаць, што корань *nem- даў два значэнні — «бор» і «балаціна». Матываваныя яны былі семантыкай няроўнасці рэльефа: бор на «выгнутым» падняцці, балаціна ва «ўвагнутай» нізіне^[3].

Значэнне няміжскай назвы магло быць такім самым, як і ў назве Нёмана — «Звілістая (рака)». Такое ж значэнне і ў назве Нямыльня (< Nemilna).

Непасрэдна назва Няміга была ўтвораная, калі да кораня Nem- быў дададзены балцкі гідранімічны пашыральнік -g-, які таксама ў балцкіх гідронімах Vedega, Удага^[4][5].

Гісторыя

Упершыню згадваецца «Словам пра паход Ігараў» у апавяданні пра бітву Яраславічаў з Усяславам Брачыславічам, які «разшибе славу Ярославу, скочи влъкомъ до Немиги съ Дудутокъ. На Немизѣ снопы стелютъ головами, молотятъ чепи харалужными… Немизѣ кровави брезѣ не бологомъ бяхуть посѣяни, посѣяни костьми рускихъ сыновъ». Таксама ў сувязі з бітвай рака згадваецца «Аповесцю мінулых гадоў» пад 1067 годам:

«Ярославичи же трие — Изяслав, Святослав, Всеволод — совокупивше вои, идоша на Всеслава, зиме суще велице. И придоша ко Меньску, и меняне затворишася в граде. Си же братья взяша Менеск, исекоша муже, а жены и дети вдаша на щиты, и поидоша к Немизе; и Всеслав поиде противу. И совокупишася обои на Немизе, месяца марта в 3 день. …И бысть сеча зла, и мнози падоша, и одолеша Изяслав, Святослав, Всеволод, Всеслав же бежа».

Тоеснасць падзей, апісаных у летапісе і Слове, бясспрэчна, але месцазнаходжанне Нямігі выклікала сумненні. Першыя выдаўцы Слова ўслед за Тацішчавым^[6] атоеснілі Нямігу з Нёманам. Так лічыў і Карамзін^[7]. Былі і іншыя здагадкі: напрыклад, Ператц дапускаў, што Няміга — адна з рэк каля Пінска^[8].

Нарэшце ў 1821 годзе Зарыян Даленга-Хадакоўскі атоесніў Нямігу з пратокай у Мінску^[9]. Затым Пагодзін, да якога ў 1836 годзе трапілі паперы Даленгі-Хадакоўскага, пацвердзіў яго меркаванне. Да такой самай думкі прыйшоў Н. П. Барсаў^[10], хоць і даваў тэксту Слова нетрадыцыйную інтэрпрэтацыю. Да аналагічных высноў прыйшоў Кудрашоў, які пісаў, што больш за ўсё падстаў атаясамліваць з Нямігай са Слова раку Нямігу, што з’яўляецца прытокам ракі Свіслачы, на абодвух берагах якой размешчаны Мінск^[11], і спасылаўся на падобнае меркаванне Лонгінава^[12]. Такім чынам, атаясненне Нямігі з ракой у Мінску цяпер з’яўляецца традыцыйным у гістарыяграфіі.

Як высветлена археолагамі і гісторыкамі Мінска, Няміга працякала па тэрыторыі менскага пасада ў блізкасці ад дзядзінца і ўпадала ў Свіслач у 100—150 метрах ад яго^[13]. Гэтыя звесткі, здавалася б, супярэчаць летапісу, дзе гаворыцца, што Яраславічы прыйшлі да Нямігі пасля ўзяцця Менска, то бок паміж горадам і ракой была нейкая досыць значная адлегласць. Гэтая супярэчнасць развязваецца меркаваннем некаторых археолагаў, што старажытны Менск нахадзіўся на беразе ракі Менкі, пры ўпадзенні ў яе ручая Дуная, за 16 км на захад ад пазнейшага Менска^[14], але не ўсе археолагі з гэтым згодныя^[15] (гл. падрабязней: Гісторыя Мінска#Узнікненне Менска). Тым не менш, застаецца загадкавым, чаму невялікую рэчку згадвае і летапіс, і Слова, не гаворачы пра больш значную Свіслач — Усяслаў, паводле Слова, «скочи влъкомъ до Немиги», такім чынам, менавіта Няміга з’яўляецца тут геаграфічным арыенцірам, які замяняе ва ўсведамленні аўтара Слова і раку Свіслач, і горад Менск.

Раней выток Нямігі быў каля скрыжавання вуліцы Грушаўскай і Разінскага завулка, дзе было балота, а цяпер толькі вільготная нізіна. Працякала ад Грушаўкі на месцы сучасных праспекта Дзяржынскага, вуліцы Мяснікова, вуліцы Няміга і ўпадала ў раку Свіслач насупраць Траецкага прадмесця, там, дзе цяпер мост з вуліцы Нямігі на вуліцу М. Багдановіча. Да XIX ст. Няміга моцна абмялела, але здараліся вялікія паводкі, якія затаплялі вуліцу Нямігу і раён Нізкага рынку. У 1912 годзе было прынятае рашэнне завесці Нямігу ў калектар, але гэтаму перашкодзіла 1-я сусветная вайна. План пачалі ажыццяўляць толькі ў 1924 годзе, да 1926 года ў калектар была запушчана ніжняя частка ракі, у вярхоўях Няміга цякла па паверхні да 1955 года. Сёння Няміга — невялікі ручай і працякае ў бетонным калектары, на 400—500 метраў на поўдзень ад старога рэчышча пад вуліцай Няміга^[13]. Але, нягледзячы на бетонны калектар, на месцы колішняга рэчышча Нямігі здараюцца паводкі, як, напрыклад, 25 ліпеня 2004, 24 ліпеня 2007, 23 ліпеня 2009, 26 ліпеня 2010 гадоў. Цяпер раку можна прасачыць ад чыгуначнай станцыі Мінск-Таварная, дзе яна цячэ ў вельмі вузкай трубе, якая пад вуліцай К. Цэткін далучаецца да калектара дыяметрам 80 см, які ў сваю чаргу пад скрыжаваннем вуліц Мяснікова і Нагіна ўпадае ў калектар дыяметрам 1,75 метра. За 200 м да рэчышча Свіслачы калектар Нямігі далучаны да калектара «Цэнтр», які ўпадае ў Свіслач на некалькі кіламетраў ніжэй за месца натуральнага вусця Нямігі.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  Сутока Нямігі і Свіслачы, від з Замчышча, 1903
• 
  Каля Раманаўскай Слабады, 1908
• 
  Вусце Нямігі, від на Свіслач, Траецкае прадмесце і Замчышча, 1920
• 
  Нямігская вуліца, драўляны насціл над ракой, 1923
• 
  Будаўніцтва калектара, 1926
• 
  Будаўніцтва калектара, 1926
• 
  У раёне Грушаўкі, да 1930
• 
  Сутока Нямігі са Свіслаччу, від з Замчышча, да 1930

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Разінскі завулак, частка рэчышча
• 
  Паводка на месцы ракі

Зноскі

1. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 198.
2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 764.
3. V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 631—632.
4. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 358.
5. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 211.
6. История Российская. М., 1963. Т. 2. С. 84.
7. История государства Российского. СПб., 1842. Т. 1. С. 43.
8. Перетц В. Слово о полку Ігоревім. Пам’ятка феодальної України-Руси XII віку / Вступ. Текст. Коментар. Київ, 1926. С. 295.
9. Меркаванне не апублікаванае, аб гэтым гл.: Прийма Ф. Я. «Слово о полку Игореве» в русском историко-литературном процессе первой трети XIX века. Л., 1980. С. 124.
10. Барсов Н. П. Очерки русской исторической географии. С. 85.
11. Кудряшов К. В. Про Игоря Северского, про землю Русскую: Историко-географический очерк о походе Игоря Северского на половцев в 1185 году. М., 1959. С. 56.
12. Лонгинов А. В. Историческое исследование сказания о походе Северского князя Игоря Святославича на половцев в 1185 г. Одесса, 1892. С. 170.
13. История Минска. Мн., 1957. С. 10-11.
14. Поболь Л. Д. Новые данные о древнем Менеске (Минске) // Древности славян и Руси. М., 1988. С. 47.
15. Загорульский Э. М. Возникновение Минска. Мн., 1982.

Гл. таксама

• Вуліца Няміга
• Горад Няміга
• Станцыя метро «Няміга»

Літаратура

• Барсов Н. П. Очерки русской исторической географии: География начальной (Несторовой) летописи. — Варшава, 1885.
• Лонгинов А. В. Историческое исследование сказания о походе Северского князя Игоря Святославича на половцев в 1185 г. — Одесса, 1892. — С. 170.
• Перетц В. Слово о полку Ігоревім. Пам’ятка феодальної України-Руси XII віку / Вступ. Текст. Коментар. — Київ, 1926.
• Кудряшов К. В. Про Игоря Северского, про землю Русскую: Историко-географический очерк о походе Игоря Северского на половцев в 1185 году. — М., 1959. — С. 56.
• Поболь Л. Д. Новые данные о древнем Менеске (Минске) // Древности славян и Руси. — М., 1988. — С. 47—52.
• Поболь Л. Д. Наваколле Менеска на старонках «Слова пра паход Ігаравы» // Вечна жывое «Слова». — С. 109—115.
• Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)