Нямыльня

Нямыльня
Характарыстыка
Даўжыня	37 км
Басейн	380 км²
Вадацёк
Выток
• Месцазнаходжанне	за 2 км ад вёскі Глыбоцкае
• Каардынаты	52°02′58″ пн. ш. 31°14′43″ у. д.^HGЯO
Вусце	Сож
• Месцазнаходжанне	за 3 км ад вёскі Карпаўка
• Каардынаты	52°01′28″ пн. ш. 30°56′44″ у. д.^HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Сож → Дняпро → Чорнае мора
Краіны	Беларусь  Украіна
Рэгіёны	Гомельская вобласць, Чарнігаўская вобласць
Раёны	Гомельскі раён, Рыпкынскі раён
выток вусце

Нямы́льня^[1] (у верхнім цячэнні Лубянка^[2]) — рака ў Гомельскім раёне Гомельскай вобласці Беларусі і Рыпкінскім раёне Чарнігаўскай вобласці Украіны, левы прыток ракі Сож (басейн ракі Дняпро).

Назва

Назва балцкага паходжання. У параўнанні з формай «Нямыльня» найбліжэйшая да адпачатнага стану засведчаная форма Нямільня^[3]. Адпачатная балцкая форма аднаўляецца як *Nemilnà (Немілна́).

У форме назвы «Нямыльня» канечны элемент «-ня» ўтварыўся ў выніку кампенсацыйнага змякчэння пасля пераходу -мі- > -мы- (таксама як назва Проня з пярвейшага *Прёна^[4]). Наступная стадыя — форма назвы «Нямыльна» (варыянт назвы іншай сожскай ракі Нямільня, прытока Сажа пасля яго сутоку з Проняй)^[5], у якой ужо зусім празрыстая сувязь з «мыла». У гэтым жа рэгіёне такі ж самы пераход -мі- > -мы- адбыўся і ў гідроніме Мытва (ад першапачатковага балцкага Mituvà)^[6], які ў народным ужытку праасацыявалі з «мыць».

Корань Nem- ад індаеўрапейскага *nem- «гнуць; гнуцца», ад якога і назва Нёмана^[7].

Ад гэтага кораня ў літоўскай мове два рэлікты: nem-uogė «(ягада) чарніка» і nemunė «(грыб) апёнак». Першае даслоўна «баравая ягада», другое — «балацінны (грыб)». Корань *nem- даваў два значэнні — «бор» і «балаціна», якія абодва матываваныя семантыкай няроўнасці рэльефа: бор на «выгнутым» падняцці, балаціна ва «ўвагнутай» нізіне^[8].

Гідронімы з коранем Nem- больш даўнія за пазнейшыя вытворныя значэнні «бор» і «балаціна», яны мелі значэнне «звілістасці». Такога ж паходжання таксама назвы Няміга, Нямеда (рака на Падзесенні).

У назве *Немілны корань пашыраны рэдкім балцкім пашыральнікам -ln-, як і ў назве літоўскага возера Asalnai (As-, -ln-)^[9]. Ён сустракаецца і ў літоўскім словаўтварэнні: kebti «чапляцца» — kebelnas «цяжкі, блытаны».

Той жа пашыральнік -ln- у назве возера Акельня (адпачатная форма як літоўская рачная назва Akilnà^[10]) недалёка ад вусця *Немілны. *Акілной мусіў называцца прыток *Немілны, засведчаны як «Аткільня». Такі ж назоўны комплекс (у назвах ракі і яе прытоку карані розныя, а пашыраныя яны адным і тым жа пашыральнікам) і на Верхнім Павоччы, дзе ў раку Гардату ўцякае рака *Аката (> рус. Гордота, Акатовка).

Значэнне назвы *Немілна можна перадаць як «Звілістая (рака)».

Гідраграфія

Даўжыня ракі 37 км, з іх 16 км у Гомельскім раёне^[11]. Плошча вадазбору 380 км². Пачынаецца за 3 км у напрамку на паўднёвы захад ад вёскі Глыбоцкае Гомельскага раёна. Упадае ў Сож за 3 км у напрамку на ўсход ад вёскі Карпаўка Лоеўскага раёна. Часткова працякае па дзяржаўнай мяжы Беларусі і Украіны^[2]. Рэчышча Нямыльні часткова каналізаванае.

Асноўныя прытокі Струпаў, Быкаўка (справа, на тэрыторыі Беларусі), Лубянка (справа, часткова на мяжы з Украінай)^[1], Аткільня (злева, на тэрыторыі Украіны)^[2]. Каля вёсак Краўцоўка і Дзікалаўка (Гомельскі раён) на рацэ плаціна і сажалка (Краўцоўскае вадасховішча^[12]).

Каля ракі пасёлак Паддабранка, вёскі Краўцоўка, Сямёнаўка (Беларусь), Нові Ярылавычы, Кысэліўка (Украіна).

Крыніцы

1. Блакітная 1994.
2. Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2011. — С. 28. — 68 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-107-5. (руск.)
3. П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург. — С. 138.
4. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 202—203.
5. П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург. С. 120.
6. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. — Москва, 1962. — С. 197.
7. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 764.
8. V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 631—632.
9. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981.- С. 48.
10. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. — С. 37.
11. Общая характеристика речной сети Гомельской области (в разрезе районов) // Справочник «Водные объекты Республики Беларусь» Архівавана 8 снежня 2014.
12. Сайт Дзяржаўнай інспекцыі па ахове жывёльнага і расліннага свету пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь Архівавана 27 ліпеня 2016.

Літаратура

• Нямы́льня // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — С. 411. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
• Нямы́льня // Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 274. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
• Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2011. — С. 28. — 68 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-107-5. (руск.)

Спасылкі

• Общая характеристика речной сети Гомельской области (в разрезе районов) // Справочник «Водные объекты Республики Беларусь» Архівавана 8 снежня 2014. (руск.)