Сянно

Горад Сянно Сенненскі краязнаўчы музей Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Сенненскі Каардынаты 54°49′ пн. ш. 29°41′ у. д.^HGЯO Першая згадка 1442 Вышыня цэнтра 176 м Насельніцтва ▼7 090 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 2135 Паштовы індэкс 211117 Аўтамабільны код 2 СААТА 2244501000 Афіцыйны сайт senno.vitebsk-region.gov.by  (руск.) Сянно на карце Беларусі ±

Сянно на Вікісховішчы

Сянно́^[2] (трансліт.: Sianno) — горад у Віцебскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Сенненскага раёна, на беразе возера Сянно. За 56 км на паўднёвы захад ад Віцебска, 15 км ад чыгуначнай станцыі Бурбін на лініі Лепель — Орша. Аўтамабільнымі дарогамі злучаны з Багушэўскам, Чашнікамі, Бешанковічамі, Талачыном. Насельніцтва 7 238 чал. (2017)^[3].

Назва

Назва Сянно не звязаная са словам «сена», як меркавалі стваральнікі гарадскога герба ў XVIII стагоддзі, выявіўшы на ім сялянскія косы, якімі косяць сена.

«Сянно» паходзіць ад назвы аднайменнага возера, на якім паселішча паўстала. Гідронім Сянно балцкага паходжання, ад кораня Sain-^[4]. Звязана з літоўскім at-sainus «павольны, неахайны, лянівы»^[5]. Далей да аднаго са значэнняў індаеўрапейскага *sei- : si- «слабець; вялы, слабы, лянівы; апускацца, пагружацца» (> «ціхі, спакойны»)^[6]. Значэнне азёрнай назвы Сянно можна перадаць як «Спакойнае (возера)».

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Вядомы з першай паловы XVI стагоддзя як мястэчка Віцебскага павета Вялікага Княства Літоўскага. У 1528 годзе ў спісе войскаў ВКЛ называюцца князі Сенненскія. У 1534 годзе маскоўскія войскі Івана Грознага пад кіраваннем ваяводы князя Барыса Гарбатага спалілі Сянно.

У 1609 годзе Яўстафій Курч, уладальнік Сянна, узводзіць драўляны касцёл ордэна Францыска Асізскага.

З першай паловы XVII стагоддзя належала Сапегам, з другой паловы XVIII стагоддзя — Агінскім. У 1757 годзе Сянно было прададзена Тышкевічам, якія падарылі яго Серакоўскім.

У складзе Расійскай імперыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Сянно апынулася ў складзе Расійскай імперыі, горад, цэнтр павета. У 1781 годзе зацверджаны герб горада — на зялёным полі дзве перакрыжаваныя залатыя касы (знак багацця сенам). Перайшло ў валоданне Пуслоўскіх.

У 1864 годзе была адкрыта прыходскае вучылішча. У 1865 годзе ў ім выкладаў вядомы этнограф, фалькларыст, краязнаўца, гісторык, заснавальнік беларускай гуманітарнай навукі Еўдакім Раманаў.

У 1867 годзе на месцы былой уніяцкай царквы Ільі Прарока ў Сянне ўзводзіцца каменны праваслаўны Мікалаеўскі сабор.

У канцы XIX стагоддзя Сянно стала ўласнасцю Шабекаў. У 1903 годзе было заснавана Сенненскае жаночае прыходскае вучылішча. Каля 1906 года ў горадзе дзейнічала польскае Таварыства дабрачыннасці і асветы, заснаванае з ініцыятывы Марыі Свяцкай. Займалася адкрыццём сакрэтных польскіх школаў у вёсках і мястэчках, а фінансавалі яго мясцовыя ўладальнікі маёнткаў^[7].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сянно абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі Сянно ўвайшло ў склад Савецкай Беларусі.

З 1923 года пазаштатны горад, цэнтр воласці ў Віцебскім павеце. З 1924 года — цэнтр раёна. У гады Вялікай Айчыннай вайны ў 1941 годзе пад Сянно на працягу трох дзён праходзіла адна з буйнейшых танкавых бітваў у сусветнай гісторыі^[8].

Насельніцтва

Год Колькасць 1865 2 706 [9] 1881 2 996 [9] 1897 4 061 [10] 1939 4 300 [10] 1959 5 400 [10] Год Колькасць 1970 5 200 [10] 2001 8 900 [10] 2009 8 007 2010 8 000 2016 7 385 [11] Год Колькасць 2017 7 238 [12] 2019 7 476 2019 7 092 [13] 2020 7 300 [14] 2021 7 370 [15] Год Колькасць 2022 7 265 [16] 2023 7 158 [17] 2024 7 090 [1]

Эканоміка

Прадпрыемствы будаўнічых матэрыялаў, лясной, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай прамысловасці. Гасцініца.

Культура і грамадства

Спорт

• Сенненская ДЮСШ

Музеі

• Сенненскі краязнаўчы музей

Славутасці

Крыніца «Каплічка»

• Касцёл Святой Тройцы (адноўлены ў пачатку XXI стагоддзя)
• Гарадзішча жалезнага веку (побач з горадам)
• Адміністрацыйны будынак (пачатак XIX стагоддзя)
• Свята-Мікалаеўская царква (2003)
• Крыніца «Каплічка»
• Крыніца «Пясчанка»
• Брацкая магіла (1941—1944)

Страчаная спадчына

• Кляштар францысканцаў (1772).
• Свята-Пакроўская царква (1860).
• Свята-Мікалаеўскі сабор.
• Сенненскі замак (XVI—XVIII стагоддзі).
• Уніяцкай царквы Ільі Прарока.

СМІ

Голас Сенненшчыны — раённая газета Сенненскага раёна. Выдаецца 1 мая 1918 года ў г. Сянно.

Вядомыя асобы

• Ян Астроўскі — беларускі скульптар.
• Міхаіл Лявонцьевіч Бельскі (1921—1988) — беларускі графік.
• Генадзь Давыдзька — беларускі акцёр, тэлевядучы.
• Міхаіл Ермашкевіч — беларускі рымска-каталіцкі дзеяч.
• Алесь Жаўрук (1910—1942) — беларускі паэт.
• Кароль Антоні Жэра (1743—?) — жыў доўгі час у Сянно.
• Пётр Анатольевіч Івашка — беларускі біятланіст.
• Ларыса Рыгораўна Кажарская — беларускі акадэмік, прафесар медыцыны.
• Міхаіл Барысавіч Марцінкоўскі (нар. 1922) — беларускі пісьменнік-сатырык.
• Васіль Андрэевіч Масцінскі (1870—1913) — біяхімік^[18].
• Дора Захараўна Кроз — беларуская спявачка.
• Аляксандр Францавіч Пятаковіч (1914—1988) — Герой Савецкага Саюза (1945).
• Яўген Рыгоравіч Радкевіч — беларускі пісьменнік.
• Уладзімір Кірылавіч Гоманаў — беларускі мастак-жывапісец.
• Самуіл Захаравіч Слонім (1888—1937) — беларускі эканаміст, спецыяліст у галіне эканамічнай тэорыі.

Гл. таксама

• Спіс вуліц Сянна

Заўвагі

1. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
3. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. B. H. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II // Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 47.
5. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 293—294.
6. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 890—891.
7. Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. S. 38.
8. http://www.hrono.info/statii/2006/but_tanki.php
9. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Том 6 Кніга І — С. 478, 479.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14271809"></a>
10. Сянно // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2002. — С. 352. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038862"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14271902"></a>
11. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2016.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q59353959"></a>
12. Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2017.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q59355510"></a>
13. https://web.archive.org/web/20170730234018/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/demografiya_2/metodologiya-otvetstvennye-za-informatsionnoe-s_2/index_4945/
14. Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2020.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q89797105"></a>
15. Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2021.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106435389"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
16. Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111411657"></a>
17. Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>
18. https://esu.com.ua/article-68704

Літаратура

• Удальцоў В. М. Сянно́ // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 352. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Васіл Удальцоў. Сянно́ // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 478—480. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991. — 303 с.: фота. — ISBN 5-341-00240-7. — С. 171—175.
• Сенно́ // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 430. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Сенно́ // Т. 23. Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 259. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905—1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сянно

• Геаграфічныя звесткі па тэме Сянно на OpenStreetMap
• Гісторыя Сенненскага раёна Архівавана 5 кастрычніка 2013.
• Сянно: год за годам