Vrededorp

Vrededorp
Voorstad
'n Straattoneel in Vrededorp
Vrededorp  Vrededorp se ligging in Gauteng
Koördinate: 26°11′40″S 28°01′0″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Gauteng
Munisipaliteit	Stad Johannesburg
Hoofplek	Johannesburg
Oppervlak [1]
• Totaal	0,30 km^2 (0,12 vk. myl)
Hoogte	1 764 m (5 787 ft)
Bevolking  (2011)[1]
• Totaal	2 742
• Digtheid	9 140/km^2 (23 700/vk. myl)
Rasverdeling (2011) [1]
• Wit mense	12,6%
• Indiërs/Asiërs	8,1%
• Bruin mense	8,6%
• Swart mense	69,6%
• Ander	1,1%
Taal (2011) [1]
• Engels	20,0%
• Afrikaans	17,5%
• Zoeloe	13,9%
• Tswana	13,6%
• Ander	35,0%
Poskode (strate)	2092
Poskode (posbusse)	2141

Vrededorp is ’n voorstad van Johannesburg, sowat 2,7 km noordwes van die stadsaal.

Vrededorp beslaan sowat 0,32 km². Die grens stel die vorm van 'n verkeerd om hoofletter-P voor. In die suidweste word dit begrens deur die Brixton-begraafplaas, in die weste deur Vredepark, in die noordweste en noorde Jan Hofmeyer, in die noordooste Cottesloe, in die weste deur Wits se sportterrein, in die suidweste deur die Braamfontein-spoorwegwerf en in die suidooste deur Pageview.

Geskiedenis

Op dié straatplan van Johannesburg van 1929, nog voor Pageview en Jan Hofmeyr uitgelê is, kan gesien word hoedat Vrededorp tussen die ou (Braamfonteinse) en nuwe (Brixton-) begraafplaas geleë was.

Die ingang na die Brixton-plaas op die hoek van Krause- en Sewendestraat. Oorkant die straat noord daarvan is Jan Hofmeyr en oos Vrededorp.

Die kerkgebou van die Nederduitsch Hervormde gemeente Johannesburg op Cottesloeheuwel, Vrededorp is deur Gerard Moerdyk ontwerp.

Vrededorp is oorspronklik in 1893 op die plaas Braamfontein uitgelê en in standplase verdeel wat teen ’n nominale bedrag aan onvermoënde kopers beskikbaar gestel is. Die voorstad het sy ontstaan te danke aan die koms in 1892 van die spoorlyn vanaf die kus. Duisende Afrikaners wat ’n bestaan gevoer het as transportryers met ossewaens het oornag hul werk verloor. Die uitvoerende raad van die Zuid-Afrikaansche Republiek het Vrededorp uitgelê en aan elke werklose Afrikaner ’n standplaas gegee waarop hy ’n tent of ’n kothuisie van hout en yster kon oprig, van waar hy dan kon uitgaan om werk te soek. Al die eenvoudig geboude huisies het op 19 Februarie 1896 tydens die Braamfonteinse dinamietontploffing op die nabygeleë spoorweggoederewerf in die slag gebly. Honderde mense het ook hul lewe verloor.

Vrededorp was al die jare onder ou bedeling eens van die armoedigste blanke groepsgebiede en deurgaans oorwegend Afrikaans. Volgens die munisipale kieserslys was 2 465 van die kiesers in 1934 Afrikaanssprekend en net 231 Engelssprekend. In 1949 was dit 1 070 en 45, en in 1961 1 315 en 258. Nadat die Groepsgebiedewet afgeskaf is, het die wit bevolking skerp afgeneem en die swart bevolking dienooreenkomstig toegeneem. Vrededorp is in 2001 vir sensusdoeleindes saam met Pageview getel. Toe het die swart bewoners reeds 1 451 (46,4%) getel, vergeleke met 833 (26,6%) wit. Vir sensus 2011 is Vrededorp apart getel, toe 1 909 (69,6%) van die inwoners in die verkleinde gebied swart was, vergeleke met net 346 (12,6%) wit.

Die omgewing is oorspronklik deur ’n bonte verskeidenheid mense bewoon: swart, bruin, wit, Chinees, Maleis en Indies/Asiaties. Saam met doe aangrensende Pageview het die omgewing as Fietas bekendgestaan, na aanleiding van die mansuitrusters wat sake gedoen het in 14de Straat, Vrededorp; “fitters” is as “fittas” of “fietas” uitgespreek. Veertiende Straat was toe die gebied se sakekern waarheen mense uit alle uithoeke van Johannesburg gekom het op soek na winskopies. Destyds het die meeste winkeliers in ’n woonstel bo-op hul winkel gewoon.

Die regering het Fietas (Vrededorp en Pageview) in 1962 tot blanke groepsgebied verklaar. Gevolglik is al die gekleurde inwoners gedwonge verskuif. Talle woonplekke is gesloop en behuising vir wit mense op van die grond gebou, maar groot dele het onontwikkel gebly, selfs vandag nog. Enkele van die ou geboue het wel behoue gebly, soos die sogenaamde 23ste Straat-moskee.

Afrikaanse instellings

Die Nederduitsch Hervormde Kerk is die enigste Afrikaanse Susterkerk met 'n kerkgebou binne die grense van Vrededorp. Die gemeente Johannesburg is reeds op 26 Februarie 1895 as die eerste in die Goudstad gestig. Nadat Brixton (gestig in 1944) en Crosby (gestig in 1958) op 1 Februarie 1989 as die gemeente Goudrand saamgesmelt het, het die nuwe gemeente Crosby se kerk in Foylelaan gebruik, tot ook dié gemeente ophou bestaan het met die inlywing daarvan by Johannesburg (Vrededorp) in 2000. Nou bedien die moedergemeente 'n reusegebied van voorheen oorwegend Afrikaanse voorstede (waarvan die suide in die ou dae as die "Dip" bekendgestaan het) wat intussen almal so te sê al hul Afrikaanse inwoners verloor het. Die lidmaattal einde 2016 was net 91 belydende en 19 dooplidmate. Die kerkgebou op Cottesloekoppie is deur Gerard Moerdyk ontwerp en op 30 November 1935 ingewy. In sy buitemuur is die hoekstene van Crosby en Brixton se kerke gemessel asook 'n steen wat die ontstaan van die gemeente Goudrand gedenk het.

Die NG gemeente Cottesloe het op 26 Augustus 1927 as die NG gemeente Vrededorp van Fordsburg afgestig. Nadat die lidmaattal reeds in die laat 1970's en vroeë 1980's so afgeneem het dat die arm gemeente nie op sy eie kon bestaan nie, het die kerkraad voelers uitgesteek na die moedergemeente met die oog op inlywing. Hulle het die versoek van die hand gewys en Cottesloe aangeraai om liewer met Brixton te onderhandel, by wie Cottesloe dan ook omstreeks 1985 ingelyf is.

Die Gereformeerde Kerk se naaste gemeente was Johannesburg-Mayfair, wie se kerkgebou in Sesdelaan, Mayfair was. In 1986 het Johannesburg-Mayfair, Johannesburg-Oos en Gereformeerde kerk Johannesburg-Sentraal ontbind. Vrededorp en die ander voorstede wat deel was van Johannesburg-Mayfair, het ingeskakel by Gereformeerde kerk Johannesburg-Wes in Brixton, terwyl Johannesburg-Oos en -Sentraal saamgesmelt het. In 1998 het nog 'n samesmelting gevolg wat Vrededorp geraak het toe Johannesburg-Wes en Delarey as Bergbron verenig het. As daar dus Gereformeerde lidmate in Vrededorp oorgebly het, was die kerk waar hulle dienste moes bywoon, dus van toe af sowat 6 km van hul voorstad af in Schoongeszichtweg, Bergbron geleë.

Die plaaslike Laerskool Cottesloe moes in Augustus 1992 sluit. Hoewel daar nog 289 leerders oor was, kon die ouers nie bekostig om dit as Model C-skool te bedryf nie en het leerders ingeskakel by die Laerskool Piet van Vuuren in Brixton of die Laerskool Jim Fouché in Crosby. Albei skole het sedertdien grotendeels verengels. Die skoolgebou, oorkant die NG kerkgebou, se toekoms was lank in gedrang.

Naam

Die Afrikaanse naam se betekenis is voor die hand liggend, maar die bronne sê nie hoekom juis dié naam gekies is nie, hoewel die veronderstelling is dat intrekkers hulle in vrede hier kon vestig op grond wat die staat voorsien het.

Bronne

• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1975. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (en) Raper, Peter Edmund. 2004. New Dictionary of South African Place Names. Johannesburg & Cape Town: Jonathan Ball Publishers
• (af) Stals, prof. dr. E.L.P (red.). 1978. Afrikaners in die Goudstad. Deel 1. 1886 - 1924. Kaapstad en Pretoria: HAUM.

Verwysings

1. "Subplek Vrededorp". Sensus 2011.