Yabgu (Eski Türkçe: 𐰖𐰉𐰍𐰆[1]), eski Türk devletlerinde hükümdar anlamında kullanılan ünvan. Ünvan daha çok Oğuz Türkleri tarafından kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Oğuzlar kurdukları ilk devlete de Oğuz Yabguluğu adını vermişlerdir.[kaynak belirtilmeli]
Kullanımı
İlk Türk Devletlerinde yüksek düzeyde devlet yöneticisi anlamında kullanılır. Türk Kağanlığı döneminde kağandan sonra gelen en üst düzey yönetici anlamındadır. Yabgu, aynı anlamda kullanılan "kağan" ve "hakan"dan daha eski bir ünvandır. Oğuzname'de Oğuz'un dedesi "halkın ilk büyüğü, ilk atası" anlamında dip yabgu adıyla anılır. Hükümdar anlamında yabgu ünvanının en eski kullanılışı, Büyük Hun İmparatorluğu'nda (M.Ö. 220 - M.S. 426) görülür. Teoman (Tuman) yabgu olarak anılıyordu. Hazar hükümdarları da Göktürklerin hakimiyetine girmeden önce yabgu ünvanını taşırlardı. Göktürkler, "kağan" ünvanını benimsediler. Bu çağlarda Bizans, Ermeni ve Gürcü kaynaklarında yabgu ünvanı zibel, cebu, cibu, şekillerinde geçer. Bazı islam kaynaklarında bu ünvana cibbuye, cıbguye denildi. Selçuklu Hanedanı, devlet kurduktan sonra hakan yerine, "sultan" ünvanını aldılar; yabgu ünvanı da melik karşılığı olarak "uluğ-yabgu" şeklinde kaldı.
İnanış
Eski Türkler yabgu dedikleri Türk hükümdarlarına büyük saygı gösterirlerdi. Yabgular, toplum içinde olağanüstü varlık olarak nitelenirlerdi. İnsanlarda olmayan birtakım gizli kuvvetlerin yabgunun kişiliğinde toplandığına inanılırdı. Onların Tanrı tarafından insanları yönetmekle görevlendirildiğine ve yabgularda tanrılık niteliklerinin bulunduğuna inanılırdı. Bu kutsallık, kan ilişkileri dolayısıyla bütün hanedana geçerdi.[kaynak belirtilmeli]
Hanedan
Hanedanın erkek üyesine "şehzade prens" anlamında "tigin" denirdi. Eski Türklerde devletin hakimiyet sahası hükümdara ait değildi. Devlet halkın ortak mülküydü ve hükümdar bu mülkü korumakla yükümlüydü. Devlet merkezinde yabgu bulunurdu. Devleti yönetmek için tiginler ülkenin doğusuna ve batısına genel vali olarak gönderilirdi. Merkezi uluğ yabguya bağlı olan doğudaki genel valiye sağın yabgusu denirdi. Batıdaki genel vali de solun yabgusu olarak anılırdı. Doğudaki yabgu batıdakine göre daha yetkili sayılırdı.
Kurultay
Devlet merkezlerinde ülkenin yönetiminde temel olan "kurultay" bulunurdu. Merkezdeki yabgunun başkanlığında toplanan kurultaya sağın ve solun yabguları, uluğ yabgunun karısı hatun vb. devlet ileri gelenleri katılırdı.[kaynak belirtilmeli]
Kaynakça
