Muzafferîler (İran)

Muzafferî Hanedanı Farsça: مظفریان Muzafferîler
1314-1393
Muzafferî Hanedanı'nın en geniş haliyle haritası
Tür	İmparatorluk
Başkent	Kirman, Şiraz (1357 sonrası)
Yaygın dil(ler)	Arapça (şiir)[1][2] Farsça
Resmî din	Sunni İslam
Hükûmet	Monarşi
Şah
• 1314–1358 Mübârizüddin Muhammed (ilk) • 1391-1393 Şah Mansur (son)
Tarihçe
• Kuruluşu 1314 • Dağılışı 1393
Öncüller Ardıllar İlhanlılar İncûlular Yezd Atabegleri Timur İmparatorluğu

Muzafferî Hanedanı (Farsça: مظفریان) 14. yüzyılda İlhanlıların dağılmasının ardından İran'da iktidara gelen bir Müslüman hanedanıdır. Zirvelerinde Güney Azerbaycan, Orta İran ve Irak-ı Acem'den oluşan bir krallığı yönetiyorlardı. Muzafferîler Arap edebiyatına verdikleri destekle tanınmışlardır. Şah Shoja bir şairdi ve hem Arapça hem de Farsça yazıyordu ve Arap şiirinin sekiz ayetini bir kez okunduktan sonra ezberleyebildiği söyleniyordu.^[2] Kirman'ın Muzafferî hükümdarı Şah Yahya, alim Cünyad bin Mahmud El-Umari'yi kendisi için Arap şiiri ve nesirinden oluşan bir antoloji derlemesi için görevlendirmiştir.^[1]

İktidara yükselmek

Muzafferîler aslen İranlıydı ve Halife yönetiminin başlangıcından itibaren Horasan'a yerleşmişlerdi.^[3] Arap,^[a][b][c][6] İranlı^[7] ve Pers hanedanı olarak tanımlandılar.^[8] Moğol istilasına kadar Horasan'da kaldılar ve bu noktada Yezd'e kaçtılar. İlhanların emrinde hizmet vermişler, Şerefeddin Muzaffer'in Meybod valisi atanmasıyla ön plana çıktılar. Ülke çapında dolaşan soyguncu çetelerini ezmekle görevlendirildiler.

Sharaf al-Din'in oğlu Mübârizüddin Muhammed, İlhan'ın sarayında büyümüş ancak İlhan Olcaytu'nun ölümü üzerine Maibud'a dönmüştür. 1319 civarında Yezd atabeginin devirmiş ve daha sonra merkezi İlhan hükûmeti tarafından şehrin valisi olarak tanınmıştır. Bunun ardından Moğol kabilesi olan Neguderiler ile savaşmaya başlamıştır. Bu krizi minimum kayıpla atlatmayı başarmıştır.

Ebû Said Bahadır (İlhanlı hanedanı) ölümünün ardından Orta İran'da İlhan otoritesinin kaybının ardından Mübârizüddin genişleme politikasını sürdürmeye devam etmiştir. 1339 veya 1340'ta Kirman eyaletini işgal etmiş ve burayı Moğol valisi Kutubeddin bin Nasır'dan almıştır. Kutb al-Din, Herat'ın Kartid hanedanından yardım aldıktan sonra eyaleti kısa bir süre için geri almayı başarmış, ancak Mübârizüddin 1340'ın sonlarında Kirman'ın kontrolünü kalıcı olarak ele geçirmiştir. Bundan birkaç yıl sonra Bem şehri kuşatılmış ve fethedilmiştir.

Muzafferî Şah Şücâ'nın madeni paraları. Şiraz'da basılmıştır

Kirman'ın fethinden sonra Mübârizüddin, Şiraz ve İsfahan'ı kontrol eden komşu İncûlular rakibi olmuştur. Muzafferîler ve İncûlular geleneksel olarak birbirleriyle dostane ilişkiler içinde olmalarına rağmen, İncûlu Ebu İshak'ın Kirman'ı kazanma arzusu onu 1347'de Muzafferîler ile uzun süreli bir çatışma başlatmaya yöneltmiştir. Yezd'i (1350-1351) kuşatmada başarısız olmuş, ardından kaderi hızla düşmüştür. 1353'te sahada mağlup olan Ebu Esşak, Şiraz'a sığınmak ve sonunda teslim olmak zorunda kalmıştır. Şiraz'dan kaçıp İsfahan'a sığınmıştır, ancak Mübârizüddin onu takip etmiş, şehri ele geçirmiş ve İncûlu hükümdarını idam etmiştir. Fars ve batı İran artık onun kontrolü altındaydı.

İncûlu otoritesinin yıkılmasıyla Muzafferîler orta İran'ın en güçlü gücü haline gelmiş ve Şiraz'ı başkent yapmışlardır. Mübârizüddin o kadar güçlüydü ki, Altın Orda hanı Canibeg kendisini vasal yapmak için teklif gönderdiğinde reddetmeyi başarmıştır. Aslında Canibeg'in 1357'de fethettiği Azerbaycan'a doğru ilerledi. Han'ın valisi Ahiçuk'u yenerek Tebriz'i işgal etmiş, ancak Bağdat'tan ilerleyen Celâyirî birliklerine karşı konumunu koruyamayacağını anlayarak kısa süre sonra geri çekilmiştir. Dolayısıyla Celâyirîler, Muzafferîler Tebriz'i almak için daha fazla girişimde bulunmasına rağmen şehri ellerinde tutmuşlardır.

Mübârizüddin, zalim bir hükümdar olarak biliniyordu ve kısa bir süre sonra (1358) oğlu Şah Şücâ onu kör edip hapse atmıştır. Geçici bir uzlaşmaya varılmış, ancak uzun sürmemiş ve 1363'te tekrar hapishanede ölmüştür.

Şah Şücâ'nın hükümdarlığı

İran'ın Şiraz kentindeki Şah Şücâ'nın mezarı.

Şah Şücâ'nın daha az zalim bir figür olarak ortaya çıkmış, ancak kardeşleriyle sürekli kavga ediyordu ve bu da uzun bir istikrarsızlığa neden olmuştur. 1363'te İsfahan'ın kontrolü kendisine verilen ilk kardeşi Şah Mahmud'a karşı yürümüş, ancak kısa süre sonra barış sağlanmıştır. Ancak ertesi yıl Şah Mahmud, kayınpederi Celâyirîlerden Şeyh Uvais'in desteğiyle Fars'ı işgal etmiş ve Şiraz'ı ele geçirmiştir. Şah Şücâ 1366 yılına kadar başkentini yeniden ele geçiremeyecekti. Şah Mahmud, Şeyh Uvais'in 1374'te ölmesinin ardından Tebriz'i Celâyirîlerden almak için evlilik ittifakını kullanarak İran siyasetinde etkili bir rol oynamaya devam edecekti. Şehri işgal etmiş ancak hastalığa yakalandıktan kısa süre sonra vazgeçmiştir. Ertesi yıl ölmesi Şah Şücâ'nın İsfahan'ı işgal etmesine mümkün kılmıştır.

Şah Şücâ daha sonra Tebriz'e yürümüş, ancak Fars'taki iç koşullar kötüleşince geri dönmek zorunda kalmıştır. İkinci kardeşi Şah Muzaffer'in oğlu Şah Yahya İsfahan'da isyan çıkardı. Celâyirîler ile barışmak zorunda kalan Şah Şoca, oğlu Zain El-Abidin'i Celâyirî hükümdarı Hüseyin'in kız kardeşiyle evlendirmeyi teklif etti. Celâyirîler teklifi reddedip işgal etti, ancak Şah Şuja onların Sultaniyye'den daha ileri gitmelerini engellemeyi başardı. 1384 yılında ölmeden önce oğlu Zeyn el-Abidin'i halefi ve üçüncü kardeşi İmadeddin Ahmed'i Kirman valisi olarak atadı. Anlaşmadan memnun olmayan Şah Yahya, Şiraz'a doğru ilerledi ancak şehrin halkı tarafından İsfahan'dan kovuldu ve Yezd'e kaçmak zorunda kaldı. Şah Şücâ, ölüm döşeğindeyken, o zamanlar Azerbaycan'da sefer yapan Timur'a oğullarının fatihe olan sadakatini bildiren bir mektup yazdı.

Muzafferîlerin düşüşü

Hafız, Şah Mansur'un sarayında.

Zeynelabidin, babasının yerine geçtiğinde sadakat beyanını hızla görmezden geldi. Timur bu nedenle Muzafferîler topraklarına yürüdü. Valinin kendisine şehrin kontrolünü verdiği İsfahan'a geldi, ancak şehirdeki bir isyan Timur'un iyi niyetini yok etti ve halkın katledilmesiyle sonuçlandı. Zeynelabidin, Timur'un düşmanı olan Bağdat'taki Celayirliler'e ulaşmak için Şiraz'dan kaçtı. Ancak Şah Yahya'nın kendisini hapseden kardeşi Şah Mansur ile karşılaştı. Şiraz çok geçmeden Timur'un eline geçti. Şah Mansur ve İmadeddin Ahmed, diğer Muzafferî prensleriyle birlikte sadakatlerini ilan etmek için Şiraz'a gittiler, bunun üzerine Timur onları görevlerine geri getirdi. Fatih kısa süre sonra Mâverâünnehir'e döndü; Şiraz Şah Yahya'ya verildi.

Ne yazık ki Muzafferîler çok geçmeden yerel çekişmelerine devam etmeye başlamışlardır. Şah Mansur, Şah Yahya'yı Şiraz'dan kovmakla işe başlamış, bunun üzerine Şah Yahya tekrar Yezd'e kaçmıştır. Şah Mansur daha sonra Aberkuh'u fethetti ancak İsfahan'ı almayı başaramadı. Bu sırada Zeyn el-Abidin hapishaneden kaçarak İsfahan'a ulaştı. Daha sonra Zain el-Abidin, Şah Yahya ve İmad ad-Din Ahmed arasında Şah Mansur'a karşı bir ittifak kuruldu. Ancak ittifakın istikrarsız olduğu ortaya çıktı ve Furg'da Şah Mansur'un ordusuyla karşılaştıklarında Şah Yahya ortaya çıkamadı ve İmadeddin Ahmed hızla geri çekildi. İkincisi, bu kez Fesa'da Şah Mansur'la tekrar karşılaştı, ancak kaybetti ve Rey'de yakalandı. Kör edildi ve hapsedildi. Şah Mansur daha sonra Furg olaylarından sonra Sultan Ahmed ve Şah Yahya'nın gittikleri Kirman'a yaklaştı. Timur'a karşı ortak bir ittifak teklif etti, ancak reddedildi ve ardından Şiraz'a döndü.

Başka bir yere sefer yaparken bu olayları dikkate alan Timur, 1392'de Şah Mansur'a karşı bir sefer yapılması gerektiğine karar vermiştir. Şah Mansur, Sarbadar Muluk'u müttefiki olarak kazanmış; Muluk, Kaşan'ı ve Muzafferîler kuzey cephesini savunmak için gönderilmiştir. Mart 1393'te Timur, Şuştar ve Dizful'a doğru ilerleyerek oraya bir Sarbadar'ı vali olarak atamıştır. Ayrıca İmadeddin Ahmed'i hapisten kurtarmıştır. Şah Mansur, Şiraz'dan kaçmış ama sonra geri dönüp Timur'un güçleriyle karşılaşmıştır. Firar nedeniyle zayıflamış bir orduyla cesurca savaşmış ama geri çekilmek zorunda kalmıştır. Şiraz'a ulaşmaya çalışırken prens Şahruh'un güçleri tarafından yakalanmış ve başı kesilmiştir. Diğer Muzafferî prensleri daha sonra bir kez daha Timur'a biat etmişlerdir. Timur tarafından onurlu bir şekilde karşılandılar, ancak 22 Mayıs'ta Kumişa'da idam edildiler. Cenazeleri kabristanın içine gömülmüştür. Tasfiyeden yalnızca Zain al-Abidin ve Sultan Shibli (Şah Şücâ'nın başka bir oğlu) hayatta kalmış; Semerkant'a gönderilmişlerdir.

Muzafferî hükümdarları

• Mübârizüddin Muhammed (1314–1358)
• Şah Şücâ (1358-1364)
• Şah Mahmud (İsfahan'da) (1364–1366)
• Şah Şücâ (1366-1384)
• Zeynelâbidîn (1384–1387)
• Şah Yahya (yalnızca Şiraz'da, 1387–1391)
• Sultan Ahmed (Kirman'da, 1387–1391)
• Sultan Ebu İshak (Siracan'da, 1387–1391)
• Şah Mansur (1391-1393)

Notlar

1. Grousset, Muzafferîleri Arap-Fars olarak tanımlar.^[4]
2. "Ataları Ghiyatheddin el-Hacıcı'nın Horasan'daki Khwaf'tan bir Arap ailenin üyesi olduğu iddia edilir."^[5]
3. Bosworth, Muzafferiler'in uzak Arap kökenli olduğunu belirtir.^[3]

Kaynaklar

Özel

1. ^ Brockelmann, Carl (1 Kasım 2016). History of the Arabic Written Tradition Volume 2 (İngilizce). BRILL. ISBN 978-90-04-32632-3. 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2024. 
2. ^ Browne, Edward G. (17 Ekim 2013). A History of Persian Literature under Tartar Dominion (AD 1265-1502) (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-68241-2. 3 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2024. 
3. ^ Bosworth 1996, s. 264.
4. Grousset 2002, s. 426.
5. Jackson 1993, s. 820.
6. Roemer 1986, s. 11.
7. Manz 2007, s. 155.
8. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-1/muzaffarids-SIM_4963 9 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ”bir Pers hanedanı. Ataları Arabistan'dan gelmiş ve Müslümanların fethi sırasında Horasan'a yerleşmişlerdi.”

Genel

• Bosworth, C.E. (1996). The New Islamic Dynasties. Columbia University Press. 
• Jackson, Peter (1993). "Muzaffarids". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ISBN 978-90-04-09419-2. 
• Grousset, Rene (2002). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Walford, Naomi tarafından çevrildi. Rutgers University Press. 
• Manz, Beatrice Forbes (2007). Power, Politics and Religion in Timurid Iran. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-46284-6. 
• Roemer, H.R. (1986). "The Jalayirids, Muzaffarids and Sarbadars". Lockhart, Laurence; Jackson, Peter (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1-41. ISBN 0-521-20094-6. 
• Marcinkowski, M. Ismail (2003). Persian Historiography and Geography: Bertold Spuler on Major Works Produced in Iran, the Caucasus, Central Asia, India and Early Ottoman Turkey, with a foreword by Professor Clifford Edmund Bosworth, member of the British Academy [Fars Tarih Yazımı ve Coğrafyası: Bertold Spuler, İran, Kafkaslar, Orta Asya, Hindistan ve Erken Osmanlı Türkiye'sinde Üretilen Büyük Eserler Üzerine, İngiliz Akademisi üyesi Profesör Clifford Edmund Bosworth'un önsözüyle]. Singapore: Pustaka Nasional. ISBN 9971-77-488-7. 

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Muzaffarids (Iran) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur