Talış Hanlığı

Talış xanlığı Talış Hanlığı
1747-1828
1801-1813 sınırları ile Kafkasya haritasında Talış Hanlığı.
Başkent	Astara, Lenkeran
Yaygın dil(ler)	Talışça, Farsça ve Azerice
Hükûmet	Monarşi
Han
Tarihçe
• Kuruluşu 1747 • Dağılışı 1828
Öncüller Ardıllar Afşar Hanedanı Rusya Çarlığı

Talış Hanlığı (Azerice: Talış xanlığı), (Talışça:Tolışi xanəti) 1747-1826 yılları arasında hüküm süren Azerbaycan hanlıklarından biri.^{[1][1][1][2][3]}

Nüfusu

1836'da doğrudan Talış Hanlığı'nda bulunan tıp doktoru Pavel Zablotsky'ye göre, Talış Hanlığı nüfusunun etnik bileşimi esas olarak yerli nüfus, yani Talışlar tarafından temsil edildi.^[4]

Oryantalist Berezin I.N. ayrıca, Talış'ın nüfusunun, ayrı bir dil konuşan özel bir Talış kabilesinden birkaç Tatar (Türk) dışında oluştuğunu belirtir. Sovyet Tarihsel Ansiklopedisi de Hanlığın ana nüfusunun Talışlar olduğunu belirtir.^[5]

Transkafkasya üzerine tarihi bir makalede, Lenkeran şehri ile Talış Hanlığı'nın nüfusunun, büyük çoğunluğu Talışlardan olan yaklaşık 40 bin kişiden oluştuğu belirtilmektedir.^[6]

TSB'ye göre hanlık, Azerbaycan'da Talışların feodal bir devletiydi.

Yolculuğu sırasında, Lenkeran Talış Hanlığı'nın başkentini ziyaret eden Usta Dittel William Frantsevich (1816-1848), Talış dili hakkında, Tat dilinden bağımsız farklı bir dil olan ve orijinal unsurlar taşıyan Talış dili hakkında bilgi verir. Dittel, Talış dilinin oldukça önemli bir kelime ve kuralları koleksiyonunu derledi, Talış dilinden 3-4 şarkı yazdı. 1848 Referans Ansiklopedik Sözlüğünde, Talış Hanlığı, Talış dilinin doğum yeri olarak adlandırılır.^[7]

Hanlığın kuruluşu

Afşar boyundan olan İran Şahı Nadir Şah 9 Mayıs 1747 tarihinde öldükten sonra Azerbaycan bölgesinde Hanlıklar meydana gelmeye başladı. Bu dönemde kurulan hanlıklardan biri de Talış hanlığı idi. Hanlığın toprakları, bugünkü Azerbaycan'ın Astara, Lenkeran, Lerik, Yardımlı, Masallı rayonlarını ve günümüz İran'ın Gilan vilayetinin Astara ve Heştper (aynı zamanda Talış olarak da adlandırılır) bölgelerini kapsamaktaydı ve yaklaşık olarak kuzeyde Bulgar Çayı, doğuda Kür Nehri mevkilerine ve Hazar Denizi, güney ve batısında ise İran sınırı ile sınırlandırılıyordu. Talış Hanlığı, kuzeydoğuda Kuba Hanlığı'na tâbi olan Salyan Sultanlığı ile, kuzeyde daha sonra Şamahı ile Karabağ Hanlıkları arasında bölüştürülmüş olan Cavad Hanlığı, kuzeybatıda Karadağ Hanlığı, batıda Erdebil Hanlığı, güneyde ise Gilan Hanlığı ile ortak sınırlara sahipti.

Talış Hanlığı'nın merkezi önce Kızılağaç köyü iken, daha sonra Astara şehri ve sonunda Lenkeran şehri olmuştur.

Talış hanlarının kökeni hakkında bilgiler, Mirza Ahmed Mirza Hudaverdioğlu'nun "İhbarname" (1882) adlı eserinde ve Azerbaycanlı tarihçi Seyyid Ali Kazımbeyoğlu'nun "Cevahirname-i Lenkeran" (1869) adlı eserinde bulmak mümkündür. Ahmed Mirza Hudaverdioğlu eserinde Talış Hanlarının hanedanlarının kurusucu olan Seyyid Abbas Bey'in Güney Azerbaycan'ın Halhal bölgesinin Hir köyünden geldiğini ve Seyyid Abbas Bey'in ekonomik sıkıntıdan dolayı 17. yüzyılın sonlarında, 18. yüzyılın başında Şirvan Beylerbeyliği'nin Talış bölgesindeki Harhatan köyüne göç ettiğini bildirmektedir. Hudaverdioğlu'na göre Seyyid Abbas Bey, Safevi kökenlidir (yüksek ihtimalle anne tarafından). Seyyid Ali Kazımbeyoğlu ise Safevi Şahı II. Abbas'ın (1642-1666) 1654 yılında verdiği bir fermanına dayanarak, Seyyid Abbas Bey'in 12. dereceden Seyyid Müntesir Billah'ın torunu olduğunu, Seyyid Müntesir'in ise, 20. dereceden İslam Peygamberi Muhammed'in torunu olduğunu bildirerek, Seyyid Abbas Bey'in aslının Arap olduğunu ortaya koymaktadır. Seyyid Abbas Bey'in oğlu Kara Bey, (deri renginden dolayı böyle adlandırılmıştır.) 1749 yılından 1786'ya kadar Talış hanı olarak hüküm sürmüştür.

Talış hanları^[8]

• 1747: Seyyid Abbas Bey (kurucu)
• 1747-1786: Cemaleddin (Kara Han) (1785-1786 yıllarında Kuba Hanlığı kontrolünde)
• 1786-1814: Mir Mustafa Han (1785-1786 yıllarında Kuba Hanlığı kontrolünde)
• 1814-1826: Mir Hasan Han (Rusya kontrolünde)

Kaynakça

1. ^ ^{a b c} "NORTH LONDON HOSPITAL". The Lancet. 27 (683): 61. Ekim 1836. doi:10.1016/s0140-6736(02)98809-4. ISSN 0140-6736. 
2. ^ SAGINADZE, E.O. (2020). "«THE FIRST STEP TOWARDS RUSSIAN RULE IN THE CAUCASUS»: THE 100 TH ANNIVERSARY OF THE ACCESSION OF GEORGIA TO RUSSIA (1901)". News of the Kabardin-Balkar Scientific Center of RAS. 5 (97): 94-100. doi:10.35330/1991-6639-2020-5-97-94-100. ISSN 1991-6639. 
3. ^ РЫСС, А.Ю. (2018). "КРАТКИЙ ОБЗОР ОСНОВНЫХ НАПРАВЛЕНИЙ РАЗВИТИЯ ПАРАЗИТОЛОГИИ В РОССИИ ПО МАТЕРИАЛАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ "СОВРЕМЕННАЯ ПАРАЗИТОЛОГИЯ - ОСНОВНЫЕ ТРЕНДЫ И ВЫЗОВЫ (VI СЪЕЗД ПАРАЗИТОЛОГИЧЕСКОГО ОБЩЕСТВА)", 15-19 ОКТЯБРЯ 2018 Г., САНКТ-ПЕТЕРБУРГ". ПАРАЗИТОЛОГИЯ. 52 (6): 502-512. doi:10.1134/s0031184718060078. ISSN 0031-1847. 
4. ^ П. Заблоцкий. Обозрение Талышинского ханства за 1836 год. — 1836. — С. 27. — 61 с.
5. ^ ^] П. Заблоцкий. Обозрение Талышинского ханства за 1836 год. — 1836. — С. 27. — 61 с.
6. ^ Советская историческая энциклопедия. — Советская энциклопедия, 1973. — Т. 14. — С. 89.
7. ^ Утверждение русскаго владычества на Кавказе. К столетию присоединения Грузии к России. 1801-1901.Гражданское управление Закавказьем от присоединения Грузии до наместничества великаго князя Михаила Николаевича : исторический очерк / сост. … В. Н. Иваненко]. — Тифлис, 1901—1908. — С. 253.
8. ^ "Azerbaycan". 24 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2010. 

Dış bağlantılar

• Э. Э. Исмаилов. Генеалогия Талышинских-Талышхановых. Баку. 2001