Avrupa coğrafyası

Avrupa kıtası

İstanbul Boğazı; batıda Avrupa, doğuda Asya Kıtası

Avrupa geleneksel olarak Dünya'daki 7 kıtadan biri olarak düşünülmektedir. Oysa Avrupa ve Asya coğrafi açıdan birbirleriyle bağlantılı kıtalardır ve bazen Avrasya adı altında anılırlar. Avrupa'nın geleneksel tanımına göre Ural Dağları Avrupa'nın doğudaki sınırını oluştururlar. Güneydoğu'daki sınırını Ural Nehri oluşturur. Sınır Hazar denizi, Kafkas Dağlarının zirveleri boyunca devam eder, Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı'yla belirlenir. Akdeniz Avrupa'nın güney sınırını, Atlas Okyanusu ise batı sınırını belirler. İzlanda Avrupa'dan çok Kuzey Amerika'ya yakın olmakla birlikte Avrupa'nın bir parçası olarak sayılmaktadır.

Jeoloji

Avrupa kıyıları Yunanistan'da olduğu gibi büyük ölçüde koylar ve körfezlerle girintili çıkıntılıdır.

Avrupa'nın en önemli jeolojik özelliği, Güney Avrupa'nın yaylaları ve dağları ile batıda Büyük Britanya'dan doğuda Ural Dağları'na kadar uzanan geniş, kısmen su altındaki kuzey ovası arasındaki ikilemdir. Bu iki yarım Pireneler ve Alpler/Karpatların sıradağlarıyla ayrılır. Kuzey ovaları batıda İskandinav dağları ve Britanya Adaları'nın dağlık kısımlarıyla sınırlıdır. Kuzey ovalarının batık kısımlarındaki başlıca sığ su kütleleri Kelt Denizi, Kuzey Denizi, Baltık Denizi bloğu ve Barents Denizi'dir.

Kuzey ovası, eski jeolojik kıta Baltık'ı kapsar ve bu nedenle "asıl kıta" olarak kabul edilebilir, güney ve batıdaki çevre yaylalar ve dağlık bölgelerse başka jeolojik kıtaların parçalarıdır.

Avrupa'nın jeolojisi çok çeşitli ve karmaşıktır, İskoç Yaylaları'ndan Macaristan'ın inişli çıkışlı ova'larına kadar tüm kıtada çok çeşitli manzaralar oluşturur.

Nüfus

Avrupa nüfusu için rakamlar, Avrupa sınırlarının hangi tanımının kullanıldığına göre değişir. Birleşmiş Milletler'e göre, standart fiziksel coğrafi sınırlar içindeki nüfus 2005 yılında 701 milyondu. 2000 yılında Rusya ve Türkiye kıtalararası ülkelerinin tamamını kapsayan bir tanımla nüfus 857 milyondu. Nüfus artışı, dünyanın diğer kıtalarına kıyasla nispeten yavaş ve medyan yaş nispeten yüksektir.

Nehirler

Karadeniz Kıyısındaki Tuna Deltası

Ren Nehri, Almanya

Avrupa'daki en önemli nehirleri Tuna, Volga, Ren, Elbe, Oder ve Dinyeper'dir.

Volga, Avrupa'nın en uzun nehri, Saratov Oblastı, Rusya.

Tuna, Avrupa'nın ikinci en uzun nehri, Budapeşte, Macaristan'da.

Avrupa nehirleri uzunluklarına göre

Yaklaşık uzunluklarıyla doğrudan Dünya Okyanusu'na veya Kapalı havza'lara akan Avrupa'nın en uzun nehirleri ve geçtiği ülkeler şunlardır:^[1][2]

1. Volga(İdil) 3,690 km, Rusya
2. Tuna 2,860 km, Almanya, Avusturya, Slovakya, Macaristan, Hırvatistan, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Ukrayna
3. Ural 2,428 km, Rusya Kazakistan
4. Dinyeper 2,290 km, Rusya, Belarus, Ukrayna
5. Don 1,950 km, Rusya
6. Peçora 1,809 km, Rusya
7. Kama 1,805 km, Rusya
8. Oka 1,500 km, Rusya
9. Belaya 1,430 km, Rusya
10. Tisza 1,358 km, Ukrayna, Romanya, Slovakya, Macaristan, Sırbistan
11. Dinyester 1,352 km, Ukrayna, Moldova
12. Ren 1,320 km, İsviçre, Lihtenştayn, Avusturya, Almanya, Fransa, Hollanda
13. Elbe 1,091 km, Almanya, Çekya
14. Vistül 1,047 km, Polonya, Belarus, Ukrayna, Slovakya
15. Tagus(Tejo) 1,038 km, İspanya, Portekiz
16. Loire 1,012 km, Fransa
17. Ebro 960 km, İspanya
18. Sava 933 km, Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Sırbistan
19. Rhône 815 km, İsviçre, Fransa
20. Sen 776 km, Fransa
21. Po 652 km, İsviçre, İtalya

Deşarj miktarına göre Avrupa nehirleri

Yalnızca doğrudan Dünya Okyanusu'na veya Kapalı havza'lara akan nehirler dahil olmak üzere ortalama deşarja göre Avrupa'nın 15 nehri:

1. Volga - 8,087 m³/s (Doğu Avrupa'daki en büyük nehir)
2. Tuna - 6,450 m³/s (Orta Avrupa'daki en büyük nehir)
3. Peçora - 4,380m³/s
4. Kuzey Dvina Nehri - 3,330m³/s
5. Neva - 2,490 m³/s
6. Ren - 2,315 m³/s) (Batı Avrupa'nın en büyük nehri)
7. Rhône - 1,900 m³/s (Fransa'daki en büyük nehir)
8. Dinyeper - 1,700 m³/s
9. Po - 1,460 m³/s (İtalya'nın en büyük nehri)
10. Vistül - 1,080 m³/s (Polonya'daki en büyük nehir)
11. Don - 890 m³/s
12. Mezen - 890 m³/s
13. Loire - 889 m³/s (Fransa'nın en uzun nehri)
14. Elbe - 860 m³/s
15. Glomma - 709 m³/s (Norveç'in en uzun ve en hacimli nehri)

Adalar

İzlanda, Faroe Adaları, Büyük Britanya, İrlanda Adası, diğer Britanya adaları, örneğin Azorlar, Madeira, Balear Adaları, Korsika, Sardinya, Sicilya, Malta, On İki Adalar, Girit, Ege Adaları, Åland, Gotland, Saaremaa, Kanarya Adaları, Kıbrıs, Svalbard, Hinnøya, Senja, Zealand, Fyn ve Kuzey Jutland Adası.

Sıradağlar

Avrupanın çatısı Alplerden bir kare, Avusturya

Avrupa'nın en büyük sıradağları ve en yüksek noktaları şunlardır:

• Ural Dağları, Narodnaya Dağı (1895 m)
• Kafkas Dağları, Elbruz Dağı (5642 m)
• Karpat Dağları, Geristort Tepesi (2655 m)
• Alpler, Mont Blanc Tepesi (4810 m)
• Apenin Dağları, Corno Grande (2912 m)
• Pirene Dağları, Aneto (3404 m)
• Cantabria Dağları, Torre de Cerredo (2648 m)
• İskandinav Dağları, Galdhøpiggen (2469 metre)
• Dinar Alpleri, Maja Jezercë (2648 m)
• Balkan Dağları, Botev (2376 m)

Avrupa'da iklim

Avrupa'da coğrafi enleme ve denizlerin etkisine bağlı olarak sıcaklık ve yağışın değiştiği çok farklı iklim tipleri görülür. Avrupa ikliminin başlıca özelliği ılıman olmasıdır. Kuzeyde az bir alan hariç tamamı orta iklim kuşağında yer alır. Avrupa'da aşırı sıcaklıklar (Sahra'da olduğu gibi) ve aşırı soğuklar (Sibirya'da olduğu gibi) görülmez.

Kıtanın batısında denizel etki fazla görülürken doğuya gittikçe kısmen karasallaşır. Kuzeyde dar alanlı olarak soğuk iklim görülmesine karşılık güneyde de Akdeniz iklimi görülmektedir

Yıllık ortalama sıcaklık dereceleri, genel olarak kuzeyden güneye doğru artmaktadır. Termik genlik (fark) ise batıdan doğuya doğru artar ve dolayısıyla doğuda iklim sıcaklık yönünden kontinental bir hal alır.

Yağış miktarları yeryüzü şekillerine bağlıdır. Genel olarak dağ yamaçlarına fazla yağış düşerken, ovalara daha az yağış düşmektedir. Yıllık yağışlar batıdan doğuya doğru azalır ve bu azalma dağlık alanların yamaçlarında daha da belirginleşir. Yağışlar mevsimsel olarak, en fazla kuzey bölgelerinde ilkbahar ve yaz mevsiminde düşerken, güneyde Akdeniz kıyılarında kış mevsiminde düşer. Orta Avrupa'da ise, yağışın mevsimlere göre dağılışı düzenlidir.

Avrupa'da bulutluluk süresi, güneydoğudan kuzeybatıya doğru, kar yağışları güneyden kuzeye doğru, karın yerde kalma süresi ise ovalardan dağlara doğru artar. Yıllık güneşlenme süresi ise kuzeyden güneye doğru artış göstermektedir.

Kıtanın kuzeyinde kutup altı (Subarktik) veya Tundra iklimi hâkimdir. Burada yazlar çok kısa sürer. Bu dönemde gündüz süresi uzundur. Orta Avrupa'nın kuzeyinde gündüz süresi 20 saate yaklaşır. 66°33'tan geçen Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzey kesimine tekabül eden İskandinavya yarımadası ve Rusya Federasyonunun kuzey kesimlerinde devamlı gün düzlere geçilir.

Avrupa'nın batı sahillerinde Okyanusal İklim etkilidir. Buralarda kışlar ılık ve yazlar serin geçer. Kışların ılık geçmesi Gulf Stream sıcak su akıntısının etkisi ile olur. Atlas Okyanusunun orta kısmın da batı rüzgarları ile gelen bu akıntılar, kışın hava sıcaklığının düşmesini engeller. Bu nedenle sıcaklık Baltık ve İskandinavya ülkelerinde doğudaki sahalara göre birkaç derece yüksektir. Örneğin aynı paralelde Moskova'da Ocak ayı ortalama sıcaklığı -10 °C iken İskandinavya'nın Kuzey Buz Denizi kıyılarında 0 °C'dir. Başka bir ifade ile Gulf Stream sıcak su akıntısı, Batı Avrupa kıyılarında sıcaklığı karaların iç kısımlarına göre 10 °C daha yüksektir.

Karasal iklim, kıtanın denize uzak olan iç, doğu ve kuzey kesimlerinde görülür. Burada kış dönemi soğuk ve karlı, yazlar sıcak geçer. Yağış çoğunlukla ilkbahar ve yaz döneminde düşer.

Avrupa'nın Akdeniz'e komşu olan sahalarında yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi etkilidir. Bu sahalara düşen yıllık toplam yağış miktarı çok farklıdır. Dağların yüksek ve cephelerin geliş yönüne bakan kesimlerine bol miktarda yağış düşerken dağlar arasındaki oluklar ve İspanya'nın güney kesimi daha az (400–500 mm) yağış almaktadır.

Kıtanın dağlık kesimlerinde ise kışlan çok soğuk ve karlı, yazları serin ve kısa süren soğuk iklim görülür. Kar yağışı fazla alan İsviçre'nin Alp dağlarında kayak sporları yapılır.

Kara ülkeleri

• Lüksemburg
• Andorra
• Vatikan
• San Marino
• Kuzey Makedonya
• Sırbistan
• İsviçre
• Lihtenştayn
• Avusturya
• Macaristan
• Çekya
• Slovakya
• Belarus
• Moldova
• Ermenistan
• Kazakistan

Ada ülkeleri

• İzlanda
• Birleşik Krallık
• İrlanda
• Malta
• Kıbrıs

Diğer kıtalara komşu ülkeler

Doğu Avrupa

• Azerbaycan
• Gürcistan
• Kazakistan
• Rusya
• Türkiye

Avrupa-Afrika

• İspanya (Ceuta ve Melilla)

Başkentleriyle aynı adı taşıyan ülkeler

• Lüksemburg
• Monako
• San Marino
• Vatikan

Başkenti en büyük kent olmayan ülkeler

Avrupa

• Lihtenştayn (başkent: Vaduz; en büyük kent: Schaan)
• Malta (başkent: Valletta; en büyük kent: Birkirkara)
• San Marino (başkent: San Marino; en büyük kent: Serravalle)
• İskoçya (başkent: Edinburgh; en büyük kent: Glasgow)
• İsviçre (başkent: Bern; en büyük kent: Zürih)
• Kazakistan (başkent: Astana; en büyük kent: Almatı)
• Türkiye (başkent: Ankara; en büyük kent: İstanbul)

Komşu ülke sayısına göre ülkeler

• 14: Rusya (Norveç, Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Belarus, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore)
• 9: Almanya
• 8: Avusturya, Fransa, Sırbistan, Türkiye
• 7: Macaristan, Polonya, Ukrayna
• 6: İtalya
• 5: Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya, İsviçre, Belarus, İspanya, Kazakistan, Slovakya, Kuzey Makedonya
• 4: Belçika, Yunanistan, Arnavutluk, Karadağ, Slovenya, Çekya, Letonya, Litvanya, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan
• 3: Finlandiya, Norveç, Lüksemburg, Bosna-Hersek
• 2: İsveç, Hollanda, Andorra, Lihtenştayn, Estonya, Moldova
• 1: Danimarka, İrlanda, Birleşik Krallık, Monako, Portekiz, Vatikan, San Marino
• 0: İzlanda, Malta, Kıbrıs

Kaynakça

1. "European Rivers". worldatlas.com. 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022. 
2. "River Systems of the World". 19 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.