Bern, (Almanca: Bern, Fransızca: Berne, Romanşça: Berna, İtalyanca: Berna)
İsviçre'nin başkenti ve en büyük beşinci büyük şehri aynı zamanda İsviçre Konfederasyonunun ve Bernkantonunun resmi başkentidir.
Bern şehrinin nüfusu 2020 yılı itibari ile 143.043'tür.[2] Çevre yerleşim bölgeleri ile birlikte Bern nüfusu 419.000 kişiye ulaşır.[3]
Bern'de yaşayanların çoğunluğu Almanca ya da daha özel olarak Bern Almancası konuşmaktadır.
Tarihçe
İsim
Bern şehrinin adına ilk olarak 1 Aralık 1208 tarihli bir belgede rastlanmıştır.[4] Şehrin adının kaynağı bugüne kadar anlaşılmasa da, kısmen efsaneler kısmen yorumlamalar ile temellendirilmiş çeşitli açıklamalar bulunmaktadır.
En bilinen efsane Justinger'in kroniğine dayanır. Konrad Justinger'in kroniğine göre Bern 1191'de "Berchthold V. von Zähringen" tarafından kurulmuştur. Şehrin kurulma hikâyesine göre kurduğu şehrin adını ilk avladığı hayvanın adını vermeyi karar vermişti. Bu hayvan bir ayı olmuştu ve ayının Almanca ismi olan "bär"dan dolayı şehrin ismi "Bern" olmuştu.[5]Bär ile Bern arasında hiçbir linguistik bağlantı olmasa da, Bern şehrinin flamalarında ayı resminin kullanılması ile bir halk etimolojisi gelişmiştir.
Daha ikna edici bir öneri ise "Lexikon der schweizerischen Gemeindenamen"de (İsviçre belediye isimleri ansiklopedisi) verilmektedir. Buna göre kentin adı Keltçe "berna" sözcüğünden gelmektedir. Bu sözcük eski İrlandaca "toprak", "kaya", ''yarık", "yırtık" gibi anlamlara gelmektedir ve belli bir toprak parçasını ya da Aare nehrinin bir tanımlamak için kullanılmış olmalıdır. Sözcük Gallo-Romanca konuşan topluluklar tarafından alınıp Almancaya ödünç verilmiş olmalıdır.
Kuruluş ve Orta Çağ
Şehrin olduğu bölgede La Téne kültüründen bu yana yerleşim görülür. Tiefenau bölgesinde bulunan MÖ. 3. yüzyıla ait yerleşim kanıtları bulunmuştur.MÖ. 2. yüzyılda tüm yarımadanın yerleşimlerle kaplandığı görülür.[6]Jül Sezarın bahsettiği 12 Helvetik kabileden biri burada olmalıdır. Roma çağında MS. 165-211'e kadar Enge yarımadasında amfitiyatrosu ve kaplıcaları olan bir gallo-Roman "vicus" bulunuyordu.[7]
Çok sayıda kazı alanı, erken Orta Çağ'da Bümpliz'de bir yerleşim bulunduğunu kanıtlamaktadır. Burada 7. yüzyıldan 9. yüzyıla kadar bir Mauritius kilisesi ve karolenj burgonyasından kalma ağaçtan bir tahkimatı olan bir kraliyet sarayı kalıntıları bulunmuştur.[8]
Günümüzdeki şehir ise 12. yüzyılda yukarı Burgonya'da iktidarda olan Zähringer hanedanından V. Berthhold tarafından kurulmuştur. 14. yüzyıl kroniği Cronica de Berno kuruluş yılı olarak 1191 tarihini verir.[5] Berthold'un varis bırakmadan ölmesi sonunda Zähringer hanedanı sona erdi ve Bern, 1218'de bir altın berat ile özgür imparatorluk şehri yapıldı.
Eski İsviçre Federasyonu
Bern'in Orta Çağ'daki üç gözetim kulesi: Soldan sağa Christoffelturm (bugün yıkılmış durumda), Käfigturm, Zytglogge.
Şehrin bağımsız bir şekilde büyümeye başlaması Habsburg ve Burgonya soylularının rahatsızlığına yol açtı ve 1339'da patlayan Laupen savaşında Bern, müttefiklerinin de yardımıyla önemli bir zafer kazandı. Üç orman kantonu arasında 1323'ten beri geçerli olan ve 1341'de yenilenmiş olan birlik Eski İsviçre Federasyonu anlaşmasına Bern de 1353'te katıldı ve 1353 ile 1481 arasında federasyonun oluşum döneminin 8 kantonundan biri oldu.
Şehir, Aare nehrinin oluşturduğu yarımadanın batısına doğru gelişmeye devam etti. Zytglogge'nin bulunduğu yer ("Zeit glocke" yani saat çanı) 1191'den 1256'ya kadar olan genişlemeyi, Käfigturm'un olduğu yer ise 1345'e kadar olan genişlemeyi gösterir. Otuz Yıl Savaşları sırasında, tüm yarımadayı korumak amacıyla, büyük ve küçük "Schanze" adı verilen iki yeni tahkimat daha yapıldı.[9]
1405'te meydana gelen büyük yangında, şehrin orijinal ahşap evleri tamamen kül olunca, yerlerine şu anda eski şehrin karakteristiği haline gelmiş olan yarı ahşap ve daha sonra da kumtaşından evler yapıldı. 14. yüzyılda Avrupa'yı vuran veba salgını dalgalarına rağmen, şehir büyümeye devam etti ve çevredeki kırsal bölgelerden yoğun bir göç aldı.
16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar
Şubat 1528'de Berchtold Haller'in başlattığı reform hareketi Bern yönetiminin de desteğini aldı. Bern, 1415'te Aargau'yu, 1536'da Vaud'u ve başka küçük bölgeleri işgal edip ele geçirdi ve böylece Alplerin kuzeyindeki en büyük şehir devleti oldu. Sınırları bugünkü Bern kantonu ve Vaud kantonunu büyük bölümünü içeriyordu. 1648 yılında yapılan ve Avrupa ulus devletlerinin büyük kısmının sınırlarının çizilmesini sağlayan Westfalya anlaşması sayesinden Bern de imparatorluktan bağımsızlığını kazanmayı başardı.
Orta Çağ'ın oligarşik iktidar biçimi 18. yüzyıla kadar egemenliğini sürdürdü: 200 ile 299 arasındaki patriciden oluşan "Gross Rat" (büyük meclis) en büyük karar organı idi. Bu meclisin üyeleri içinden asıl yürütmeyi oluşturan "Klein Rat" (küçük meclis) seçilirdi. En üstte ise "Schultheiss" yer alırdı.
İklim
Bern iklimi
Aylar
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Ağu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)
2,8
4,7
9,6
13,5
18,3
21,7
24,3
23,8
19,2
13,9
7,3
3,4
13,5
Ortalama sıcaklık (°C)
−0,4
0,7
4,7
8,1
12,7
16,0
18,3
17,7
13,7
9,3
3,7
0,8
8,8
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)
−3,6
−3,1
0,2
3,0
7,4
10,5
12,5
12,3
8,9
5,4
0,4
−2,3
4,3
Ortalama yağış (mm)
60
55
73
82
119
111
106
116
99
88
76
74
1.059
Kaynak: Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss[10]
Demografi
31 Aralık 2019'da Belediye sınırları içindeki Bern şehir nüfusu, geçici oturanlar dahil, 143.278 kişidir.[11] Belediye sınırları içinde Bern şehrinin nüfus sayımı verilerine göre tarihsel nüfus gelişmesi şu grafik ve tabloda özetlenmiştir:
[12]
Belediye sınırları içindeki Bern şehri nüfusunun değişik konuşma dilleri; bağlı oldukları din ile mezhep ve İsviçreli olup olmadıkları itibarıyla sınıflandırılmasının tarihsel gelişmesi şu "Tarihî Nüfus Verileri" tablosunda incelenebilir:[12]
Tarihî Nüfus Verileri
Yıl
Toplam Nüfus
Almanca Konuşan
Fransızca Konuşan
Protestan
Katolik
Yahudi
Hristiyan Katolik
Diğer veya Din belirtilmemiş
Din belirtilmemiş
İsviçreli
İsviçreli olmayan
1700
14.219
1730
15.932
1764
14.515
1798
12.186
1818
18.997
1837
24.362
1850
29.670
27.986
1.478
206
28.009
1.661
1880
44.087
41.784
1.875
39.948
3.456
387
296
40.463
3.624
1910
90.937
83.144
4.566
78.234
9.650
1.056
1.997
81.335
9.602
1930
111.783
102.444
6.378
95.600
13.280
854
2.049
104.864
6.919
1950
146.499
129.781
10.262
118.823
23.295
1.089
792
2.500
139.367
7.132
1970
162.405
133.737
8.041
115.779
41.374
635
561
4.056
139.873
22.532
1990
136.338
110.279
5.236
79.889
36.723
335
334
19.057
10.006
112.599
23.739
Bölgeler ve semtler
Bern şehri bölgeleri haritası.Bern şehri semtleri haritası .
Belediye sınırları içinde Bern şehri 6 bölgeye (Stadtteile) ve her bir bölgede çok sayıda semte (Quartiere) bölünmüştür: Şu liste bunları özetler:
Bölgeler
Semtler
I. Bölge: Innere Stadt (İç Şehir)
Schwarzes Quartier (ya da Mattequartier), Weisses Quartier, Grünes Quartier,
Bümpliz, Oberbottigen, Stöckacker, Bethlehem, Brünnen (Bern'in en yeni semti)
Kültür
Sinema
Bern'de düzinelerce sinema bulunur. Sinemalarda genellikle filmler orijinal dillerinde (örneğin İngilizce) gösterilir ve altyazı olarak Almanca veya Fransızca filme eklenir. Çok az sayıda sinemada Almanca dublajlı filmler izlenebilir.
Zentrum Paul Klee. Paul Klee'nin hayatına ait belgeler ve eserleri sergilenir. Bu modern binanın mimarı Renzo Piano'dur.
Art-Hall
Doğal Tarih Müzesi(Natural History Museum)
Alpine Museum
Historisches Museum (Tarih Müzesi)
Einstein House
Posta Müzesi
Fuar, karnaval ve festivaller
Zibelemärit (Soğan Pazarı) - her yıl Kasım ayının dördüncü pazartesi günü kurulan bir yıllık pazarı
Berner Fasnacht - Karnaval
BeJazz - Yaz ve Kış Caz Festivali
Sokak Çalgıcıları festivali
Gurtenfestival - Gurten tepesinde müzik festivali
Internationales Jazzfestival Bern
SHNIT Enternasyonal Kısa Metrajli Film Festivali - Yıllık Ekimin birinci haftasında
Taktlos-Festival
Yüksek eğitim
Bern Üniversitesi (Almanca: Üniversität Bern) 1834'te kurulmuştur. Bern kantonu tarafından finanse edilmekte ve yönetilmektedir. Belirli bir şehirden ayrı bir kampüsü olmayıp şehir içinde farklı binalarda eğitim vermektedir. Geniş akademik alanlarda kurs ve programları bulunmaktadır. Üniversitede 8 fakülte bulunmaktadır:
Katolik ve Protestan Teolojisi
Hukuk
Ekonomik ve Sosyal Bilimler
Tıp
Fen
Müzik
Güzel Sanatlar
Üniversite bilimsel ve bilgisel araştırmaya önem vermekte ve 160 kadar araştırma "enstitüsü" bulunmaktadır.
Bern'de ayrıca yüksek eğitim için 1997'de kurulmuş olan Bern Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (Berner Fachhöchschule) bulunmaktadır. Bu üniversite kurumuna 6 "okul" bağlıdır: Mühendislik ve Enformasyon Teknoloji Okulu; Mimarı, İnşaat ve Tahta Sanayi Mühendislik Okulu; İşletme, İdarecilik ve Sosyal Çalışma Okulu; Bern Güzel Sanatlar Üniversitesi; İsviçre Ziraat Koleji ve Magglingen Spor Koleji.
Ulaşım
Bern değişik otoyollar ile (A1, A12, A6) diğer şehirlere bağlanmıştır.
"İsviçre Federal Demiryolları (SBB-CFF-FFS)" tarafından işletilen "Bahnhof Bern (Bern Tren Gari)" şehri ülke içindeki ve Avrupa demiryolları sistemlerine bağlamaktadır. Bahnhof Bern Interlaken'den Berlin'e ICE ile ve Paris'e TVG ile ekpres hızlı trenleri için önemli bir istasyondur.
Bern'de bir havaalanı (Regionalflugplatz Bern-Belp) bulunmakta ve İsviçre, bazı Avrupa şehirlerine ve yaz mevsimlik tatil için uçuşlar yapılmaktadır.
"Bern S-bahn" banliyö tren sistemi, "Bern Tramvay Ağı" Sistemi, "Bern Troleybüs" sistemi ve otobüsler şehir içi kamu ulaşımında entegre bir şekilde etkin olarak kullanılmaktadır. Ayrıca şehirde "Marzili" semtinden "Bundeshaus"'a giden "Marzilibahn" adı verilen kısa 106 metrelik bir füniküler sistemi bulunmaktadır.
.jpg)
