حَمزۃ بن عَبدالمُطَّلِب، الملقب بہ "اسد اللہ"، "اسد رسول اللهؐ" تے سید الشہداء، پیغمبر اکرمؐ دے چچا تے اُحُد دے شہداء وچوں نيں۔ حمزہ رسول اکرمؐ دی دعوت رسالت دے اہم حامیاں وچوں نيں۔ تے مروی اے کہ حالے انھاں نے قبول اسلام دا اعلان نئيں کیتا سی لیکن مشرکین دے مقابلے وچ رسول خداؐ دی حمایت کردے سن ۔ اوہ خود قریش دے زعماء وچوں سن اسی وجہ توں انہاں دی طرف توں قبول اسلام دے اظہار دے بعد قریش دی طرف توں رسول اللہؐ اُتے ظلم و جور تے آزار و اذيت وچ کمی آگئی۔
حمزہ نے اسلام قبول کرنے دے بعد صدر اسلام دی جنگاں وچ شرکت کيتی تے جنگ احد وچ جام شہادت نوش کیتا۔ مشرکین نے انہاں دے جسم دا مثلہ[جسم دے ٹکڑے ٹکڑے کرنا] کر دتا۔ رسول اللہؐ نے اپنے چچا نوں اس حال وچ دیکھیا تو روئے۔ بعدازاں انصار دی عورتاں اپنے مرحومین دے لئے گریہ کرنے توں قبل حضرت حمزہ دے لئے گریہ کیتا کردی سن۔
رسول اکرمؐ نے حمزہ نوں بنو ہاشم دے 7 بہترین افراد تے بہترین شہداء دے زمرے وچ شمار کیتا اے۔
انہاں نوں "اسد اللہ" تے "اسدُ رسولِ اللہ" جداں القاب دیئے گئے نيں۔[۷]رسول خداؐ توں منقولہ اک حدیث دے مطابق حمزہ نوں شہادت دے بعد وی اللہ دی تائید حاصل ہوئی تے سید الشہداء دے عنوان توں مشہور ہوئے۔[۸]
حمزہ جنگ فِجار تے حلف الفضول وچ شریک سن ۔ اوہ ابو طالب تے ہور اعمام دے ہمراہ حضرت خدیجہ دا رشتہ مانگنے دی رسم وچ حاضر سن ؛ حتی کہ بعض مآخذ وچ اے کہ گو کہ حمزء رسول اللہؐ دے نال عمر دے لحاظ توں تھوڑا سا فرق رکھدے سن تے حالے نوجوان سن تے خطبۂ نکاح حضرت ابو طالب نے پڑھا لیکن خدیجہ کبری دا رشتہ مانگنے دی رسم وچ حمزہ دا نام وی مذکور اے۔[۱۱]
اک سال مکہ وچ قحط پيا تے لوگاں نوں شدید خشک سالی دا سامنا کرنا پيا، تو رسول اللہؐ نے اپنے کثیر العیال چچا ابو طالبؑ دی مدد کیندی تجویز دتی تو حمزہ نے جعفر دی سرپرستی قبول کيتی تے انہاں نوں گھر لے گئے۔[۱۲] (طبری دا کہنا اے کہ جعفر دی سرپرستی عباس نے قبول کيتی سی )۔[۱۳]
حمزہ شکاری سن تے شکار کیتا کردے سن ۔[۱۴] دوران جاہلیت اوہ عبد المطلب دے فرزنداں وچوں اک سن جنہاں نے قریش وچ زعامت پائی تے اس قدر بلند مرتبہ سن کہ بعض لوگ انہاں دے نال معاہدے منعقد کردے سن ۔[۱۵]
جس دن رسول اللہؐ نے اپنے اقرباء تے اہل خاندان نوں دعوت اسلام دی غرض توں چچا ابو طالب دے گھر آنے دی دعوت دتی، حمزہ وی موجود سن ۔[۱۶]
حمزہ حتی کہ اظہار اسلام توں قبل ابوطالب دی طرح مشرکین دے آزار و اذیت توں آپؐ دی حمایت کردے سن ۔ بعض تاریخی روایات دے مطابق رسول اللہؐ دی شان وچ ابو لہب تے دوسرے مشرکین دی توہین تے گستاخی دا جواب دتا کردے سن ۔[۱۷]۔[۱۸]
اک دن ابو جہلکوہ صفا دے قریب رسول اللہؐ دے سامنے آيا تے نازیبا الفاظ کہہ کر آپؐ دی شان وچ اہانت کيتی۔ رسول اللہؐ نے ابو جہل نوں جواب نئيں دتا۔ اک کہور وی اس واقعے دی گواہ سی۔ تھوڑی دیر بعد حمزہ شکار توں واپس مکہ پلٹ آئے۔ حمزہ دا معمول ایہ سی کہ شکار توں واپسی اُتے کعبہ دا طواف کردے سن تے اس دے بعد قریش دے اجتماعات وچ چلے جاندے سن تے انہاں توں گل چیت کردے سن ۔ قریش حمزہ دی جوانمردیاں دے باعث انہاں توں محبت کردے سن ۔ اس بار واپسی اُتے حمزہ اپنے معمول دے مطابق جانے پہچانے افراد دے نال دیدار وچ مصروف سن کہ اوہ کہور انہاں دے قریب آئی تے کہیا: "آپ ایتھے موجود نہ سن کہ دیکھدے ابو جہل نے محمدؐ توں کیتا کہیا!" حمزہ فوری طور ابو جہل دے قریب پہنچے جو مسجد الحرام وچ لوگاں دے درمیان بیٹھا سی تے اپنی کمان اس دے سر اُتے دے ماری تے ابو جہل شدید زخمی ہويا۔ حمزہ نے کہیا: "تو محمد نوں گالیاں دیندا اے ؟ کیتا تو نئيں جاندا کہ ميں نے آپؐ دا دین اختیار کیتا اے ؛ اوہ جو وی کدرے وچ وی اوہی کہندا ہاں"۔ بنو مخزوم نے ابو جہل دی مدد دا ارادہ کیتا لیکن اس نے کہیا: حمزہ نوں جانے دو کیونکہ ميں نے انہاں دے بھتیجے نوں ناخوشایند گالی دی اے۔ اس واقعے دے نتیجے وچ حمزہ مسلماناں دے زمرے وچ شامل ہوئے۔ قریش نے دیکھیا کہ محمدؐ نوں حمزہ جداں جوانمرد دی حمایت وی حاصل ہوئی اے تے کسی وی منصوبے دے مقابلے وچ آپؐ دی حفاظت کرے گا تو انہاں دی ریشہ دوانیاں وچ کافی حد تک کمی آئی۔[۱۹]
بااں حال امام سجادؑ توں منقولہ حدیث دے مطابق مشرکین نے رسول اللہؐ دے سر اُتے اونٹنی دی بچہ دانی پھینک دی تو اس واقعے وچ حمزہ دی غیرت انہاں دے اسلام لانے دا سبب بنی۔[۲۰] اُتے بعض محققین نے مستند تے مدلل انداز توں لکھیا اے کہ حمزہ دا اسلام ابتداء توں ہی آگہی تے شناخت اُتے استوار سی ۔[۲۱]
محدثین تے مؤرخین دا کہنا اے کہ حمزہ بن عبدالمطلببعثت دے دوسرے یا چھیويں سال وچ ابو ذر دے اسلام لانے توں قبل مسلمان ہوئے۔[۲۲]
حمزہ دا قبول اسلام انہاں دے اعزاء و اقارب دے قبول اسلام وچ مؤثر سی ۔[۲۳]
حمزہ دے قبول اسلام توں لے کے ہجرت تک دے حالات زندگی دے حوالے توں بہت کم معلومات تاریخ وچ دستیاب نيں؛ بس اِنّا معلوم اے کہ رسول اللہؐ نے اعلانیہ دعوت دا آغاز کیتا تو حمزہ نے وی اعلانیہ دعوت و تبلیغ دا آغاز کیتا۔[۲۴] اوہ رسول اللہؐ دے نال رہے تے حبشہ دی طرف ہجرت نئيں کيتی۔[۲۵]
پیغمبر اکرمؐ نے سب توں رمضان سنہ 1 ہجری وچ جنگ دا سب توں پہلا پرچم حمزہ دے لئے بنھ لیا تاکہ اوہ شام توں پلٹنے والے قریش دے کاروان تجارت دا راستہ روکنے دے لئے سریے دی قیادت کراں۔ حمزہ مہاجرین دے 30 سواراں دے ہمراہ ساحل سمندر اُتے واقع "عیص" نامی علاقے تک آگے بڑھے تے اوتھے انہاں نوں ابو جہل دی سرکردگی وچ 300 سواراں دا سامنا کرنا پيا۔ مجدی بن عمرو جہنی نامی شخص ـ جس نے دونے فریقاں دے نال امن دا معاہدہ منعقد کیتا سی ـ دی وساطت توں کوئی جھڑپ نئيں ہوئی تے فریقین لڑے بغیر واپس چلے گئے۔[۳۱]
غزوہ بدر وچ حمزہ سپاہ اسلام دی صف اول وچ تعینات سن،[۳۳] تے رسول خداؐ نے انہاں نوں تے علیؑ تے عبیدہ بن حارث بن عبدالمطلب نوں مشرکین دے چند سرغناں دا مقابلہ کرنے دے لئے بھیجیا۔ مختلف روایات دے مطابق عتبہ بن ربیعہ یا شیبہ حمزہ دے نال دو بدو لڑائی وچ مارے گئے۔[۳۴]
سد ابواب دے واقعے وچ حمزہ دی طرف وی اشارہ ہويا اے۔ گویا حمزہ انہاں افراد وچوں سن جنہاں دے گھراں دے دروازے مسجد دی طرف کھلدے سن ۔ رسول خداؐ نے حکم دتا کہ علیؑ دے گھر دے سوا دوسرے تمام گھراں دے دروازے بند کيتے جان تو حمزہ وی اس دا سبب پُچھیا تے رسول خداؐ نے اس عمل نوں اللہ دے اک حکم دا نتیجہ قرار دتا۔[۳۵] اگرچہ بعض روایات توں معلوم ہُندا کہ گویا سد ابواب دا واقعہ فتح مکہ دے بعد رونما ہويا لیکن اول الذکر قول نوں ترجیح حاصل اے۔[۳۶]
سنہ 3 ہجری وچ غزوہ احد توں قبل، حمزہ انہاں لوگاں وچ شامل سن جو مدینہ توں باہر دشمن دا سامنا کرنے دے حق وچ سن ؛ ایتھے تک کہ انھاں نے قسم اٹھائی کہ جدوں تک مدینہ توں باہر دشمن دے نال دو دو ہتھ نہ کرن گے کچھ وی نئيں کھائاں گے۔ اوہ سپاہ اسلام دے قلب دے امیر سن تے دو تلواراں توں لڑرہے سن تے اس جنگ وچ انھاں نے عدیم المثال شجاعت دے جوہر دکھائے۔[۳۷]
غزوہ احد 15 شوال سنہ 3 ہجری وچ واقع ہويا تے اس جنگ وچ حمزہ حارث بن عامر بن نوفل دی بیٹی دے غلام یا جبیر بن مطعم دے غلام "وحشی بن حرب" دے ہتھوں شہید ہوئے۔[۳۸]
اک روایت دے مطابق حارث دی بیٹی نے وحشی نوں آزادی دا وعدہ دتا تے اس دے عوض اسنوں حکم دتا کہ اس دے باپ دے بدلے دے طور اُتے ـ جو جنگ بدر وچ مارا گیا سی ـ محمدؐ، یا حمزہ یا علیؑ نوں قتل کرے۔[۳۹]
اک روایت ایہ وی کہ جبیر بن مطعم نے اسنوں آزادی دا وعدہ دتا تے کہیا کہ اس دے چچا طعیمہ بن عدی دا انتقال نے جو جنگ بدر وچ مارا گیا سی ؛[۴۰]
پر اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ ہند بن عتبہ جو ابو سفیان دی بیوی سی دا باپ، بھائی تے چچا غزوہ بدر وچ مارے گئے سن تے بدلہ لینے دے محرکات بنت حارث تے جیبر دی نسبت اس دے ہاں کچھ زيادہ ہی سن ۔ بعض روایات وچ منقول اے کہ ہند نے ابتداء ہی توں وحشی نوں مال و دولت دا وعدہ دے کر اسنوں اس جرم دے ارتکاب اُتے اکسایا سی ۔[۴۱]
جنگ احد وچ وحشی نامی غلام دے ہتھوں شہید ہوئے۔ ابوسفیان دی بیوی ہندہ نے غزوہ احد وچ اپنے اک غلام وحشی نوں انہاں دے قتل اُتے مامور کیتا جس نے آپ اُتے چھپ کے نیزہ پھینکیا۔ جدوں اوہ شہید ہوئے گئے تو اس نے انہاں دا کلیجا کڈ کے کچا چبایا تے انہاں دی لاش دا مثلہ کیتا۔ اس دا حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں بے حد رنج سی
عباس توں روایت اے کہ نبی کریم ﷺ نے فرمایاکہ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَۃ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَرَجُلٌ قَامَ إِلَى إِمَامٍ جَائِرٍ، فَنَهَاهُ وَأَمَرَهُ، فَقَتَلَہ قیامت دے دن سید الشہداء (شہیداں دے سردار) حمزہ بن عبد المطلب نيں تے دوسرا اوہ شخص اے جس نے ظالم بادشاہ نوں نیکی دا حکم دتا تے برائی توں منع کیتا تو بادشاہ نے اسنوں قتل کروا دتا۔[۴۲]
دوسری صحیح حدیث وچ اے::
سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَۃ حَمْزَةُ
اللہ تعالیٰ دے نزدیک قیامت دے دن سید الشہداء حضرت حمزہ ہون گے۔[۴۳]فاطمہ خزاعیہ دا بیان اے کہ میں اک دن حضرت سید الشہداء جناب حمزہ دے مزار اقدس دی زیارت دے لئی گئی تے ميں نے قبر منور دے سامنے کھڑے ہوئے کے اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ یَا عَمَّ رَسُوْلِ اللہ کہیا تو آ پ نے بآواز بلند قبر دے اندر توں میرے سلام دا جواب دتا جس نوں ميں نے اپنے کناں نال سنیا۔[۴۴]
مروی اے کہ ہند بنت عتبہ نے نذر منی سی کہ حمزہ دا کلیجہ چبا لے گی![۴۵]وحشی نے ابتداء وچ علیؑ دے قتل دا وعدہ دتا لیکن میدان وچ جاکر اس نے حمزہ نوں شہید کردتا تے انہاں دا کلیجہ کڈ کر ہند بنت عتبہ دے حوالے کیتا۔ ہند نے اپنا لباس تے زیور وحشی نوں دتا تے وعدہ دتا کہ مکہ پہنچ کر 10 دینا بطور انعام اسنوں ادا کرے گی۔ بعدازاں حمزہ دے جسم بےجان دے قریب آئی تے بدن دا مثلہ[۴۶] کردتا تے انہاں دے اعضاء جسمانی توں ہار، کنگن، بالیاں تے پازیب بنالی تے انہاں نوں حمزہ دے کلیجے دے ہمراہ مکہ لے گئی۔[۴۷] مروی اے کہ معاویہ بن مُغیرہ تے ابو سفیان بن حرب نے وی حمزہ دے بدن دا مثلہ کیتا یا اس اُتے چوٹاں لگائاں۔[۴۸]
حمزہ دے پیکر بےجان دی حالت دیکھ کر بعض اصحاب[۴۹] قسم اٹھائی کہ اوہ قریش دے 30 یا اس وی زیادہ افراد دا مثلہ کرن گے لیکن سورہ نحل دی آیت 126 نازل ہوئی جو اگرچہ مسلماناں نوں ہوبہو کاروائی دی اجازت دتی گئی مگر صبر نوں بہتر چارہ کار قرار دتا گیا؛ ارشاد ہويا:"تے جے تساں لوگ سزا دو تو ویسی ہی جیسی تمنيں سزا دتی گئی سی تے جے صبر کرو تو اوہ صبر کرنے والےآں دے لئی بہتر اے "۔[۵۰]
ستر بار نماز جنازہ
حمزہ احد دے پہلے شہید سن جنہاں دی نماز جنازہ رسول اللہؐ نے پڑھائی تے بعدازاں شہداء نوں باری باری لیایا گیا تے حمزہ دے قریب رکھیا گیا تے آپؐ نے انہاں شہداء تے حمزہ دی نماز جنازہ پڑھائی۔ ایويں 70 مرتبہ حمزہ دی مستقل طور اُتے تے ہور شہداء دے ہمراہ نماز جنازہ پڑھائی گئی۔[۵۱] حمزہ نوں بہن صفیہ دے لیائے ہوئے کپڑے دا کفن دتا گیا کیونکہ مشرکین نے انہاں دے بدن نوں برہنہ کردتا سی ۔[۵۲]
حمزہ اُتے گریہ و بکاء
رسول اللہؐ نے حمزہ دی اوہ حالت دیکھی تو روئے[۵۳] تے پھر انصار دے اہل خانہ نوں دیکھیا جو اپنے شہداء دے لئے گریہ و بکاء کررہے سن تو فرمایا:"لیکن حمزہ دا کوئی رونے والا نئيں اے "۔ سعد بن معاذ نے آپؐ دی گل سن لی تے انصاری خواتین نوں رسول خداؐ دے گھر دے دروازے اُتے لیائے تے اوہ انھاں نے حمزہ دے لئے گریہ کیتا؛ اس دن دے بعد جدوں وی کوئی انصاری خاتون اپنے کسی مرحوم دے لئے رونا چاہندی پہلے حمزہ دے لئے گریہ و بکاء کردی سی۔[۵۴] مروی اے کہ زینب بنت ابی سلمہ نے حمزہ دے سوگ وچ تن دن تک لباس عزا پہنے رکھیا۔[۵۵]
حمزہ دا مقبرہ
مروی اے کہ سیدہ فاطمہ زہراءؑ قبر حمزہ دی زیارت اُتے جاندی سن تے آپؑ نے قبر دے گرد پتھر رکھ کر نشان لگایا سی ۔[۵۶]
امویاں نے خاندان رسالت دے نال دشمنی دے باعث، حضرت حمزہ تے غزوہ احد دے دوسرے شہداء دی قبراں دے نال غیر شائستہ رویہ روا رکھیا۔ مروی اے کہ ابو سفیان نے عثمان بن عفان دے دور حکومت وچ قبر حمزہ اُتے لات ماری تے کہیا "اے ابا عمارہ! جس چیز دے لئے تو نے کل ساڈے خلاف تلوار سونت لی سی اج ساڈے نوجواناں دے ہتھوں دا کھلونا اے جس دے نال اوہ کھیل رہے نيں!"۔[۵۷]
معاویہ نے غزوہ احد دے 40 سال بعد احد وچ اک چشمے یا کاریز دا پانی جاری کرنے دی غرض توں ـ گویا خاندان رسالت دے نال دشمنی دی بنا اُتے ـ حکم دتا کہ حضرت حمزہ سید الشہداء سمیت شہدائے احد دی قبراں کھول دی جان تے انہاں نوں دوسرے مقام اُتے دفنا دتا جائے۔ اس اقدام دے بعد بعض شہداء منجملہ حمزہ دی قبراں دے مقامات تبدیل ہوگئے۔[۵۸]
حمزہ دے مزار دے اوپر قدیم الایام توں اک مسجد تے بارگاہ تعمیر کيتی گئی سی لیکن حجاز اُتے وہابیاں دے تسلط تے آل سعود دے بر سر اقتدار آنے دے بعد حضرت حمزہ دے مزار اُتے تعمیر شدہ گنبد و بارگاہ نوں سنہ 1344 ہجری قمری وچ منہدم کیتا گیا۔[۵۹]
ہور مسجد حمزہ نوں گرا دتا گیا تے مزار شہدائے احد دے مغرب وچ اک مسجد تعمیر کيتی گئی جو مسجد احد، مسجد علی تے مسجد حمزہ دے نام توں مشہور اے۔[۶۰]
حمزہ سید الشہداء دا مزار قدیم الایام توں مدینہ دی زيارت دا شرف حاصل کرنے والے زائرین تے حجاج ـ بالخصوص شیعہ تے ایرانیاں دی خاص توجہ دا مرکز رہیا اے۔
حمزہ دی منزلت
حمزہ دی شخصیت دی گہری تاثیر تے مقبولیت و ہر دلعزیزی دا اک نمونہ ایہ سی کہ انہاں دی شہادت دے بعد بعض صحابیاں نے اپنے بچےآں نوں انہاں دے نام توں موسوم کیتا۔[۶۱] حضرت حمزہ تے جعفر طیار دی شہادت نوں قریشیاں دے مقابلے وچ بنو ہاشم دی طاقت وچ کمی آنے تے رسول خداؐ دی طرف توں جانشینی دے واضح اعلان دے باوجود علی بن ابی طالبؑ دی خلافت توں محروم ہونے دا سبب گردانا گیا اے۔[۶۲]
حمزہ دے فضائل احادیث دی روشنی وچ
امیرالمؤمنینؑ تے دوسرے ائمہؑ نے مخالفین دے نال بحث دے دوران حمزہ تے جعفر دے نال اپنی قرابت اُتے فخر دا اظہار کیتا اے۔[۶۳]
رسول اکرمؐ فرمایا کردے سن کہ "حمزہ نے قرابت دا حق ادا کیتا تے نیک اعمال بجا لانے والے سن "۔[۶۸]
احادیث وچ حمزہ دے گھوڑے "وَرد" تے انہاں دی تلوار "لیاح"[۶۹] تے ہور ذاتی وسائل دی طرف اشارہ ہويا اے جو انہاں دے معنوی عظمت دی علامت اے جو صدیاں توں استوار اے۔
اولاد
حمزہ سیدالشہداء دے تن بیٹے سن : عمارۃ، یعلی تے عامر۔[۷۰] انہاں دے وڈے فرزند عمارہ فتح عراق وچ شریک سن ۔[۷۱] یعلی پنج بیٹےآں دے باپ سن ۔[۷۲] اس دے باوجود کہ بعض مآخذ نے حمزہ دی نسل منقطع ہونے اُتے تاکید دی اے،[۷۳] دسويں صدی ہجری وچ بعض افراد نوں حمزہ دی اولاد دے عنوان توں متعارف کرایا گیا اے۔[۷۴]
حمزہ دی بیٹیاں دے متعدد اسماء متعدد مآخذ وچ مذکور نيں لیکن اوہ سب اک ہی بیٹی دی طرف لوٹتے نيں جس دا نام مرجَّح یا امامہ اے۔[۷۵]
امامہ دا نام حدیث غدیر دے راویاں دے زمرے وچ درج ہويا اے۔[۷۶]
↑المعجم الأوسط المؤلف: سليمان بن أحمد أبو القاسم الطبرانيُ ناشر: دار الحرمين – القاهرہ
↑المستدرك على الصحيح المؤلف: أبو عبد اللہ الحاكم محمد بن عبد اللہ بن محمد بن حمدويہ بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع الناشر: دار الكتب العلميۃ - بيروت
↑حجۃ اللہ علی العالمین، الخاتمۃ فی اثبات کرامات الاولياء۔.۔ الخ، المطلب الثالث ،ج2،ص863
↑الواقدی، المغازی، ج1، ص267ـ268؛ ابن سعد، الطبقات، ج3، ص11؛ ابن شبّہ نمیری، کتاب تاریخ المدینۃ المنورة، ج1، ص133؛ محمد باقر نجفی، مدینہ شناسی، ج2، ص257۔
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن ہبۃ الله المعتزلی، شرح نہج البلاغۃ، عيسى البابي، دار احياء الكتب العربيۃ مصر، الطبعۃ الثانيۃ 1387 ه / 1967 ع / منشورات مكتبۃ آيۃ الله العظمى المرعشي النجفي قم - ايران 1404 ه
ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابۃ فی معرفۃ الصحابۃ، چاپ محمد ابراہیم بنا و محمد احمد عاشور، قاہره 1970ـ1973 ع
ابن اثیر، مبارک بن محمد، النہایۃ فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ طاہر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاہره، 1383ـ1385 ه / 1963ـ1965 ع چاپ افست بیروت، [بی تا]
ابن اسحاق، السیر والمغازی، چاپ سہیل زکار، [بی جا]: دارالفکر، 1398 ه /1978 ع چاپ افست قم، 1368 ه ش
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن، 1361ه /1942، چاپ افست بیروت، [بی تا]
ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، بیروت، 1405ه /1985 ع
ابن درید، الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد ہارون، بغداد، 1399ه /1979 ع
ابن سعد، الطبقات (بیروت)
النميري البصري، أبو زيد عمر بن شبه، تاريخ المدينۃ المنورة (أخبار المدينۃ النبويۃ)، المحقق: فهيم محمد شلتوت، دار الفكر - قم - ايران 1410 ه ق/ 1386 ه ش
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، 1412ه /1992 ع
ابن قدامہ، التبیین فی انساب القرشیین، چاپ محمد نایف دلیمی، بیروت، 1408ه /1988 ع
ابن کلبی، جمہرة النسب، ج1، چاپ ناجی حسن، بیروت، 1407ه /1986 ع
ابن ہشام، السیرة النبویۃ، چاپ مصطفیٰ سقا، ابراہیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، [بیروت]: دارابن کثیر، [بی تا]
ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، چاپ احمد صقر، قاہره، 1368ه /1949 ع
امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب، قم، 1416ـ1422ه / 1995ـ2002 ع
البلاذري، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج1، چاپ محمد حمیداللّه، مصر 1959، ج2، چاپ محمدباقر محمودی، بیروت، 1394ه /1974، ج3، چاپ عبدالعزیز دوری، بیروت، 1398ه /1978 ع
جعفر خیاط، «المدینۃ المنورة فی المراجع الغربیۃ »، در موسوعۃالعتبات المقدسۃ، تألیف جعفر خلیلی، ج3، بیروت: مؤسسۃ الاعلمی للمطبوعات، 1407ه /1987 ع
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت، 1406 ع
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواہرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت، 1414ه /1994 ع
سمہودی، علی بن عبداللّه، وفاءالوفا باخبار دارالمصطفیٰ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، 1404ه /1984 ع
شہیدی، جعفر، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تہران: نشر مرکز دانشگاہی، 1369 ع
الطبري، تاريخ الامم والملوک (بیروت)
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد حبیب قصیر العاملي، بیروت، [بی تا].
العاملي، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظمؑ، بیروت، 1415ه /1995 ع
القمي، علی بن ابراہیم تفسیر القمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم، 1404ق ع
قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکہ مکرمہ و مدینہ منوره، [تہران]، 1384 ه ش
الکلینی، الکافی
محمدباقر نجفی، مدینہ شناسی، ج2، بن، 1375 ه ش
محمدصادق نجمی، حمزه سیدالشہداء علیہ السلام، تہران، 1383 ه ش
نہج البلاغۃ [امام علی بن ابی طالبؑ ]، چاپ صبحی صالح، قاہره، 1411ه /1991 ع
واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن، 1966 ع
Strada provinciale 130Gallo - SinioLocalizzazioneStato Italia Regioni Piemonte DatiClassificazioneStrada provinciale InizioGallo d'Alba FineSinio Lunghezza14,095 km GestoreProvincia di Cuneo PercorsoLocalità serviteDiano d'Alba, Sinio, Roddino Manuale La strada provinciale Gallo-Sinio (SP 130) è una strada provinciale italiana il cui percorso si snoda in Piemonte nei comuni di Diano d'Alba, Sinio e Roddino. Indice 1 Percorso 2 Note 3 Voci correlate 4 Altri progetti Percorso Inizia...
Penghargaan Magritte ke-1Poster resmiTanggal05 Februari 2011 (2011-02-05)TempatSquareMont des Arts, Brussels, BelgiaPembawa acaraHelena NoguerraProduserJosé BouquiauxPengarah acaraVincent J. GustinSorotanFilm TerbaikMr. NobodyPenghargaan terbanyakMr. Nobody (6)Nominasi terbanyakIllegal (8)Liputan televisiJaringanBeTV Penghargaan Magritte ke-2 → Acara Penghargaan Magritte ke-1, yang dipersembahkan oleh Académie André Delvaux, menganugerahi film-film terbaik pada 2010 di Belg...
Logo of Ferrari The Prancing Horse logo, used by Ferrari in various guises since 1932. The logo of the luxury automaker Ferrari is the Prancing Horse (Italian: Cavallino Rampante, lit. 'little prancing horse'), a prancing black horse on a yellow background. The design was originally created by Francesco Baracca, an Italian flying ace during World War I, as an insignia to be displayed on his aeroplane; the Baracca family later gave Enzo Ferrari permission to use the design. The l...
الاتصالات السلكية واللاسلكية في باهاماس الاتصالات السلكية واللاسلكية في باهاماس تشمل الاتصالات السلكية واللاسلكية في باهاماس الهواتف الثابتة والمنتقلة والراديو والتلفزيون والإنترنت.[1] نبذة كان في باهاماس 13700 قطاع الخطوط الثابتة ووقع في مرتبة 141 في العالم عام (2012)، و...
Bandar Udara Raja AlamRaja Alam AirportIATA: BEJICAO: WAQTInformasiJenisPublikPemilikPemerintah IndonesiaPengelolaKementerian PerhubunganMelayaniTanjung Redeb, Berau, Kalimantan Timur, IndonesiaKetinggian dpl18 mdplKoordinat02°09′19″N 117°25′56″E / 2.15528°N 117.43222°E / 2.15528; 117.43222Landasan pacu Arah Panjang Permukaan m kaki 01/19 2.250 7.381 Aspal Sumber: DAFIF[1][2] Bandara Kalimarau Tanjung Redep, Kabupaten Berau, Kalima...
هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (مارس 2019) روجر فريمان معلومات شخصية تاريخ الميلاد 30 نوفمبر 1965 الوفاة 29 أكتوبر 2014 (48 سنة) فيدرال واي، واشنطن سبب الوفاة سرطان مواطنة الولايات المتحدة ال...
Margarete von Sachsen mit ihrem Gemahl Johann Cicero, nicht zeitgenössisches Gemälde um 1625, Schloss Gripsholm Margarete von Sachsen (* 1449 in Weimar; † 13. Juli 1501 in Spandau) war eine Prinzessin von Sachsen und durch Heirat Kurfürstin von Brandenburg. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Nachkommen 3 Literatur 4 Einzelnachweise Leben Margarete war eine Tochter des Herzogs Wilhelm III. von Sachsen (1425–1482) aus dessen Ehe mit Anna (1432–1462), Tochter des römisch-deutschen Köni...
Kraupa Stadt Elsterwerda Koordinaten: 51° 30′ N, 13° 31′ O51.49516944444413.508380555556126Koordinaten: 51° 29′ 43″ N, 13° 30′ 30″ O Höhe: 126 m Einwohner: 635 (31. Dez. 2016)[1] Eingemeindung: 6. Dezember 1993 Postleitzahl: 04910 Vorwahl: 03533 Kraupa ist ein Ortsteil der Stadt Elsterwerda im südbrandenburgischen Landkreis Elbe-Elster unweit der Grenze zu Sachsen und gehörte bis zur Kreisgebietsr...
Núcleo histórico pombalino de Vila Real de Santo AntónioApresentaçãoTipo património culturalcentro históricoEstatuto patrimonial Conjunto de Interesse Público (d)LocalizaçãoLocalização Vila Real de Santo António PortugalCoordenadas 37° 11′ 41″ N, 7° 24′ 56″ Oeditar - editar código-fonte - editar Wikidata O Centro Histórico Pombalino de Vila Real de Santo António, também referido como Núcleo Pombalino de Vila Real de Santo António e Construcoes Pombalinas...
1995 film by Brad Silberling CasperTheatrical release posterDirected byBrad SilberlingWritten by Sherri Stoner Deanna Oliver Based onCasper the Friendly Ghostby Seymour ReitJoe OrioloVincent E. Valentine IIProduced byColin WilsonStarring Christina Ricci Bill Pullman Cathy Moriarty Eric Idle CinematographyDean CundeyEdited byMichael KahnMusic byJames HornerProductioncompanies Amblin EntertainmentThe Harvey Entertainment Company Distributed byUniversal PicturesRelease date May 26, 199...
American collegiate summer baseball team Sanford MainersTeam LogoInformationLeagueNECBL (North Division)LocationSanford, ME (2002-present)BallparkGoodall Park (2002-present)Founded2002League championships2 (2004, 2008)Post-Season Division championships4 (2004, 2008, 2014, 2016)Regular-Season Division championships3 (2003, 2008, 2016)ColorsGreen, Gold MascotBroose D'Moose and BoomerOwnershipNon Profit Organization. Run by the Board of Directors.ManagerNic LopsGeneral ManagerA...
Vous lisez un « bon article » labellisé en 2013. Coupe du monde de football 1930 Généralités Sport Football Organisateur(s) FIFA Édition Première Lieu(x) Uruguay Date Du 13 juillet 1930 au 30 juillet 1930 Participants 13 Épreuves 18 rencontres Affluence 549 090 spectateurs(moyenne 30 505)[note 1] Site(s) Montevideo Site web officiel FIFA Palmarès Vainqueur Uruguay (1) Finaliste Argentine Troisième États-Unis Buts 70 (moyenne 3,9) Meilleur(s) buteur(s) Guil...
У Вікіпедії є статті про інші значення цього терміна: Саверці. Саверці Козятинська дирекція Південно-Західна залізниця зупинний пунктРозташуванняРозташування с. СаверціКоординати 49°57′22″ пн. ш. 29°32′46″ сх. д. / 49.95611° пн. ш. 29.54611° сх. д. / 49...
Pemilihan umum Gubernur Sumatera Barat 2015201020209 Desember 2015Kehadiran pemilih58,56%[1]Kandidat Calon Irwan Prayitno Muslim Kasim Partai PKS PAN Pendamping Nasrul Abit Fauzi Bahar Suara rakyat 1.175.858 830.131 Persentase 58,62% 41,38% Peta persebaran suara Peta lokasi Sumatera Barat Gubernur dan Wakil Gubernur petahanaIrwan Prayitno dan Muslim Kasim PKS Gubernur dan Wakil Gubernur terpilih Irwan Prayitno dan Nasrul Abit PKS Sunting kotak info • L • BBan...
Mô tả ban đầu của kính thiên văn Hà Lan từ năm 1624. Lịch sử kính viễn vọng có thể được tìm thấy các dấu vết đầu tiên từ trước khi kính viễn vọng đầu tiên được phát minh năm 1608 tại Hà Lan, khi đó bằng phát minh được trao cho Hans Lippershey, một nhà sản xuất kính mắt. Mặc dù Lippershey không nhận được bằng sáng chế của mình, nhưng tin tức về phát minh này đã sớm lan rộng khắ...
Bánh rakugan với các màu khác nhau Bánh in Rakugan là một loại wagashi,[1] được làm từ hỗn hợp bột gạo (ngũ cốc) nhào với mạch nha và đường, ép vào khuôn rồi sấy khô để đạt độ ẩm dưới 10%. Rakugan được xem là một loại bánh ngọt cao cấp nên thường được dùng để bày biện và thết đãi trong các tiệc trà.[2] Tham khảo ^ “Rakugan”. Taste Atlas. Truy cập ngày 24 tháng 11 năm ...
Japanese animation studio Not to be confused with Shōeisha. For the Japanese publishing company, see Shueisha. Bandai Namco Filmworks Inc.One of Bandai Namco Filmworks' headquarters in Ogikubo, dubbed White BaseNative name株式会社バンダイナムコフィルムワークスRomanized nameKabushiki gaisha Bandai Namuko FirumuwākusuFormerlySunrise Studio Y.K.有限会社サンライズスタジオNippon Sunrise Inc.株式会社日本サンライズSunrise Inc.株式会社サンライズTy...
Tomomi Itano板野 友美Tomomi Itano at the J-POP Summit Festival 2014 press conference in San Francisco, USABorn (1991-07-03) July 3, 1991 (age 32)[1]Yokohama, Kanagawa Prefecture[1]Other namesTomochin (ともちん)[2]Occupations Japanese idol singer songwriter dancer actress model Years active2005–presentChildren1FamilyNarumi Itano (younger sister) Keiji Takahashi (husband) (m. 2021)Musical careerGenresJ-popR&...
