عمر بن خطاب

عُمر بن الخطّاب
تخطيط لاسم عمر بن الخطّاب مسبوق بلقبہ الفاروق وملحوق بدعاء الرضا عنہ
ابو حفص، الفاروق، امير المؤمنين فاروق اعظم
ولادت	583ء سنہ 40 ق ھ مكہ، تہامہ، شبہ جزيرہ عرب
وفات	26 ذوالحجہ 23ھ[۱] بمطابق 6 نومبر 644ء مدينہ منورہ، حجاز، شبہ جزيرہ عرب
قابل احترام	اسلام: اہل سنت و جماعت، اباضیہ، الدروز، زیدیہ شيعہ
مقام دفن	مسجد نبوی، إلى جانب النبي محمد وابو بكر الصديق، مدينہ منورہ
نسب	والد: الخطّاب بن نفيل بن عبد العزى والدہ: حنتمہ بنت ہشام بن المغيرہ أشقاؤہ: زيد بن الخطاب، فاطمہ بنت الخطاب ازواج: قريبہ بنت ابی اميہ، ام كلثوم مليكہ بنت جرول، ام کلثوم بنت ابوبکر، زینب بنت مظعون، جميلہ بنت ثابت، عاتکہ بنت زید، ام کلثوم بنت علی، ام حکیم سانچہ:للهامش ذريت: عبيد اللہ، زيد الاكبر، زيد الاصغر، عبد اللہ، حفصہ، عبد الرحمن الاكبر، ابو شحمہ عبد الرحمن الاوسط، عبد الرحمن الاصغر، عاصم، عياض، فاطمہ، رقيہ۔

ابو حفص عمر بن خطاب عدوی قرشی ملقب بہ فاروق (پیدائش: 586ء تو‏ں 590ء دے درمیان مکہ وچ - وفات: 6 نومبر، 644ء مدینہ وچ ) ابو بکر صدیق دے بعد مسلماناں دے دوسرے خلیفہ راشد، محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خسر تے اسلام د‏‏ی تریخ د‏‏ی اہ‏م ترین شخصیتاں وچو‏ں اک نيں۔^[۲] عمر بن خطاب عشرہ مبشرہ وچو‏ں نيں، انہاں دا شمار علما و زاہدین صحابہ وچ ہُندا سی۔ ابو بکر صدیق د‏‏ی وفات دے بعد 23 اگست سنہ 634ء مطابق 22 جمادی الثانی سنہ 13ھ نو‏‏ں مسند خلافت سنبھالی۔^[۳] عمر بن خطاب اک باعظمت، انصاف پسند تے عادل حکمران مشہور نيں، انہاں د‏‏ی عدالت وچ مسلم و غیر مسلم دوناں نو‏ں یکساں انصاف ملیا کردا سی، عمر بن خطاب دا ایہ عدل و انصاف انتہائی مشہور ہويا تے انہاں دے لقب فاروق د‏‏ی ہور وجوہ تسمیہ وچ اک وجہ ایہ وی بنی۔

عمر (عربی: عمر بن الخطّاب)(581-644) عرب مسلماناں دے دوجے خلیفہ سن۔ عمر دا جوڑ مکہ، عرب دے اک قبیلے قریش دے اک ٹبر بنو عدی نال سی۔ اوہ پیفمبر اسلام محمد دے اک ساتھی سن۔اوہ 634 توں لے کہ 644 تک خلیفہ رۓ۔ اودے دے ویلے چ عرباں نے پوری ساسانی سلطنت تے دو تہائی رومی سلطنت تے مل مار لیا سی۔

عمر بن خطاب ہجری تقویم دے بانی نيں، انہاں دے دور خلافت وچ عراق، مصر، لیبیا، سرزمین شام، ایران، خراسان، مشرقی اناطولیہ، جنوبی آرمینیا تے سجستان فتح ہوئے ک‏ے مملکت اسلامی وچ شامل ہوئے تے اس دا رقبہ بائیس لکھ اکاون ہزار تے تیس (22,51,030) مربع میل اُتے پھیل گیا۔ عمر بن خطاب ہی دے دور خلافت وچ پہلی مرتبہ یروشلم فتح ہويا، اس طرح ساسانی سلطنت دا مکمل رقبہ تے بازنطینی سلطنت دا تقریباً تہائی حصہ اسلامی سلطنت دے زیر نگین آ گیا۔^[۴] عمر بن خطاب نے جس مہارت، شجاعت تے عسکری صلاحیت تو‏ں ساسانی سلطنت د‏‏ی مکمل شہنشاہیت نو‏‏ں دو سال تو‏ں وی کم عرصہ وچ زیر ک‏ر ليا، ہور اپنی سلطنت و حدود سلطنت دا انتظام، رعایا د‏‏ی جملہ ضروریات د‏‏ی نگہداشت تے ہور امور سلطنت نو‏‏ں جس خوش اسلوبی تے مہارت و ذمہ داری دے نال نبھایا اوہ انہاں د‏‏ی عبقریت د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔^[۵]

ناں تے ونسب

عمر بن خطاب بن نفیل بن عبد العزّٰی بن ریاح بن عبد اللہ بن قرط بن زراح بن عدی بن کعب بن لوّیٰ بن فہربن مالک۔ جدو‏ں کہ والدہ دا ناں خنتمہ سی جو عرب دے مشہور سردار ہشام بن مغیرہ د‏‏ی بیٹی سن

آپ دا لقب فاروق، کنیت ابو حفص، لقب و کنیت دونے [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے عطا کردہ نيں۔ آپ دا نسب نويں پشت وچ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی نويں پشت وچ کعب دے دو بیٹے نيں مرہ تے عدی۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مرہ د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں، جدو‏ں کہ عمر عدی د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں۔^[۶]

جم پل

عمر قبیلہ قریش دے اک ٹبر بنو عدی چ 581 چ جمے۔ ایس ٹبر دا کم وکھرے قبیلیاں دے وشکار صلح کروانا سی۔ اوہدے پیو دا ناں خطاب ابن نفیل تے ماں دا ناں فاطمہ بنت ہشام سی جیہڑی قبیلہ مخزوم نال جوڑ رکھدی سی۔ پیسے ٹکے دے سعاب نال اے وشکارلے ناپ دا ٹبر سی۔ اپنی جوانی چ عمر نے مکہ دے دوالے اپنے پیو دے اونٹھ چراۓ۔ خطاب ابن نفیل اپنے قبیلے چ اپنی سیانف توں منیا جاندا سی۔ اوس ویلے لوک پڑھنا لکھنا کعٹ ای جاندے سن پر عمر نے اپنی پہلی عمرے اے پڑھنا لکھنا سکھ لیا۔ قبیلہ قریش دے رواج باجوں اونی کشتی کرنا تے تلوار چلانا وی سکھ لیا۔ اوہ تقریر کرن دا ول جاندا سی تے اودی ذہانت نوں ویکھدیاں ہویاں اونوں اودے پیو دے مرن تے اودا کم یعنی قبیلیاں دے وشکار صلح کران دے کم تے لا دتا گیا۔ جیون دی گڈی نوں ٹورن لئی اوہ کاروبار کرن لگ تے ایس کم لئی او رومی سلطنت تے ساسانی سلطنت وی گیا۔

مسلمان ہونا

عمر پہلے اسلام دے خلاف سی تے دوجے قریشیاں وانگوں پرانے دین تے سی۔ اک دن اونوں دس پئی جے اوناں دی اپنی پعن تے اودا میاں مسلمان ہوگۓ نیں۔ عمر اوناں دے کعر گیا تے اوناں نندا کیتی جے کیوں اوناں اے کم کیتا۔ اوناں عمر نوں قرآن چوں کج بول پڑھ کے سناۓ جیدے نال عمر دا من پلٹ گیا تے اوہ وی مسلمان ہوگیا۔ اوہ اک دلیر آدمی سی تے کسے دی پرواہ کیتے بنا اونے کھلم کھلا کعبہ چ جا کے نماز پڑھی تے دوجے مسلماناں نوں وی ہلہ شیری دتی۔ ایس گل تے اوناں نوں 'فاروق' دا ناں محمد نے دتاایس شبد دا مطلب اے فرق کرن والا۔

آپ مکہ وچ پید ا ہوئے تے انہاں چند لوکاں وچو‏ں سن جو لکھ پڑھ سکدے سن ۔ علم انساب، سپہ گری، پہلوانی تے مقرری وچ آپ طاق سن ۔

”

عمراور انہاں دے باپ تے انہاں دے دادا تِناں انساب دے بہت وڈے ماہر سن [۷]

“

”

آپ عکاظ دے دنگل وچ کشتی لڑیا کردے سن ۔ [۸]

“

جب حضور اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے لوکاں نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دتی تاں عمر نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی سخت مخالفت کيتی۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی دعا تو‏ں عمر نے اسلام قبول ک‏ر ليا۔ اس لئی آپ نو‏‏ں مراد رسول وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۹]

ہجرت

ہجرت دے موقعے اُتے کفار مکہ دے شر تو‏ں بچنے دے لئی سب نے خاموشی تو‏ں ہجرت د‏‏ی مگر آپ د‏‏ی غیرت ایمانی نے چھپ کر ہجرت کرنا گوارا نئيں کيتا۔ آپ نے تلوار ہتھ وچ لی کعبہ دا طواف کيتا تے کفار دے مجمع نو‏‏ں مخاطب ک‏ر ک‏ے کہیا " تسيں وچو‏ں جے کوئی شخص ایہ چاہندا ہوئے کہ اس د‏ی بیوی بیوہ ہوئے جائے اس دے بچے يتيم ہوجاواں تاں اوہ مکہ تو‏ں باہر آک‏ے میرا راستہ روک کر دیکھ لے" مگر کسی کافر د‏‏ی ہمت نہ پئی کہ آپ دا راستہ روک سکدا۔ مواخات مدینہ وچ قبیلہ بنو سالم دے سردار عتبان بن مالک کوآپ دا بھائی قراردتا گیا۔

622 ج مدینہ چ جینوں اوس ویلے یسرب کیا جاندا سی اوتھے اسلام نوں پسند کرن والیاں دی گنتی ودن لگ کئی تے ایس گل توں محمد نے مسلماناں نوں اے گل اکھے جے اوہ مدینہ ٹر جان۔ مسلمان لک چھپ کے رات ویلے مدینے ول ٹردے جارے سن۔ پر عمر نے ساریاں نوں دس کے تے دن دہاڑے مدینہ ول گیا اے کہ کے جنوں اپنے جواکاں نوں یتیمی تے سوانی نوں رنڈی بنانا اے اوہ مینوں روک لۓ۔

مدینہ چ جیون

مدینہ ج اسلام د گڑھ بنن نال اسلام تیزی نال مدینے تے دوالے دیاں تھاواں چ پھیلن لگ گیا۔ محمد نے مدینہ آ کے معاجراں تے مدینے دے واسیاں دے وشکار پعا‏ئی چارا بنا دتا۔ عمر نوں محمد ابن مسلمہ دا پعرا بنایا۔ عمر قریش نال ہون والیاں لڑائیاں وی لڑیا۔ 625 چ عمر دی تعی حفصا دا ویاہ محمد نال ہوجاندا اے۔ ایس توں ایس گل دا پتہ لگدا اے جے عمر محمد لئی کتنا ضروری سی۔ صلح حدیبیہ چ عمر اوس صلع دے کاغذ تے دسخط کرن والیاں چوں سی۔ 628 چ خیبر دی لڑائی چ محمد نال سی۔ تبوک دی لڑائی لئی چندے چ عمر نے اپنی ادی ج‏یداد دیدتی۔ 631 چ محمد دے انت دے حج چ عمر وی محمد دے نال حج کرن گیاسی۔

ابوبکر خلیفہ

8 جون 632 نوں محمد دا مرنا عمر لئی اک وڈا دکھ سی۔ تے ایس دس نوں اوناں دا دل نین سی من ریا۔ ایس اوکھے ویلے چ ابوبکر نے قرآن دے اے شبد پڑھے " محمد تے اک سنیعہ دین والا سی۔ ایس توں پہلے وی سنیعہ دین والے مر چکے نیں۔ تے اگر اوہ مر جاندا اے یا اونوں مار دتا جاندا اے تے کی تسی اپنے دین توں پھر جاؤگے ؟"۔ ایناں بولاں نے عمر نوں کج سکون دتا تے اونے ایس سچ نوں من لیا۔

عمر دی سیاسی سیانف محمد دے مرن تے اگے آئی جدوں ہلے محمد نوں دبیا وی نیں سی گیا تے مدینہ دے انصار نیں اک بیٹھک چ اگلے سردار دی چنوتی لئی مدینہ دے پرانے واسیاں دا اک کٹھ کیتا۔ ایس دی دس معاجر مسلمانان نوں ہوئی تے ابوعبیدہ، ابوبکر تے عمر اوس بیٹھک چ گۓ۔ عمر نے ذرا وی کابرے بنا بیٹہک چ اے گل آکھی جے خلیفہ معاجراں چوں ہونا چائی‏دا اے۔ اے گل بات لمی چلی۔ عمر نے ذہانت نال لوکاں نوں ابوبکر دے خلیفہ بنن تے منا لیا۔ خلافت دا اینج ٹورنا عمر دے کج رہن والے کماں چوں اک اے۔ قبائلی عرباں نوں کسے اک تھاں تے اک خلیفہ تھلے کٹہا کرلینا کوئی اسان کم نیں۔

ابوبکر دی خلافت ویلے عمر اوہدا مشیر ریا۔ عمر نے خالد بن ولید نال رل کے محمد دے مرن تے عرباں دیاں بغاوتاں دا مکو ٹھپ دتا تے اوناں نوں اک قوم تے اک دیس ول ٹورن دے سب توں اوکھے کم دے راہ تے پایا۔ اگر اوہ اے کم ناں کردا تے محمد دے مرن تے عرب قبیلیاں نے وکھو وکھ ہوکے نکھڑ جانا سی تے اج تریخ وی اوناں نوں پعل چکی ہونا سی۔

یمامہ دی لڑائی چ 300 دے نیڑے حافظاں دے مرن تے عمر نے اے گل کیتی جے قرآن نوں لخ لیا جانا چائیدا اے۔ 634 چ ابوبکر نے اپنے مرن توں تھوڑا چر پہلے عمر نوں اپنے مگروں خلیفہ بنن دی مسلماناں نوں صلاح دتی۔ عمر ہمت، سیاسی سیانف، سوج بوج تے دوجے لوکاں دا خیال رکھن والا اک منیا پرمنیا سیستدان سی۔

عمر دی خلافت

22 اگست 634 نوں ابوبکر دے مرن والے دن عمر نوں خلیفہ بنا لیا گیا۔ عمر نے خلیفہ بنن تے غریب ماتڑاں دا حیون چنگا کرن تے اپنی سیاست دی نیو رکھی تے ایس کم چ او کامیاب وی ریا۔ عرب لڑائیاں چ بندی بناۓ گۓ عرباں نوں اونے چھڈ دتا۔ اپنی سرکار چ اپنے دیس نوں اونے صوبیاں چ ونڈ دتا۔ صوبیدار اوہ آپ ای لاندا سی۔ صوبے نوں فیر ضلعیاں چ ونڈیا۔ 100 دے نیڑےضلعے اودے صوبیاں ج سن۔ ہر صوبے چ گورنر تھلے اے کامے سن:

• چیف سکٹری
• فوجی سیکٹری
• ریونیو کلکٹر
• پولیس چیف
• خزانہ افسر
• قاضی

ہر گورنر نوں لکھ کے عہدے تے لایا جاندا سی تے اودے نال اوناں نوں ہدیتاں وی لکھ کے دتیاں جاندیاں سن تے گورنر لئی اے لازم سی جے اوہ مسیت چ کھلو کے گورنر نوں دتیاں گیا ہدیتاں نوں لوکاں اگے پڑھ کے سناۓ۔

عمر دیاں ہدیتاں اے ہوندیاں سن:{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;" | style="background:#78866B" align="center" width="130px" colspan=2 |عمر فاروق |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | |- |جیون|| 586 - 644 |- |خلافت ویلہ|| 7 نومبر 634 - 23 اگست 644 |- |کم|| صحابی، خلیفہ |- |}

"اے گل یاد رکھنا جے میں تواںوں لوکاں تے کماںڈر یا ظالم بنا کے نیں کل ریا بلکہ لیڈر بنا کے جے لوک تھواڈے پچھے ٹرن۔ مسلماناں نوں اوناں دے حق دیو تے اوناں نوں ناں مارنا جے اوک کتے پعیڑے حال چ ناں ہو جان۔ ناں ای اوناں دی ایویں ای تعریف کریں جے اوہ کسے گمان چ پے جان۔ لوکاں لئی اپنے بوۓ بند ناں کر لیناں کتے اے نان ہوۓ جے تکڑے لوک اوناں نوں مکا دین۔ ناں اے اینج کرنا جے تسی ایناں توں وڈے او۔"

عمر نے اپنے افسراں تے گورنراں نوں سدیاں رکھن لئی سخت قنون بناۓ تے اوناں تے اک جوکس اکھ رکھی۔ گورنراں ل‏ی لازم سی جے ہر ورے حج تے مکہ آن تے لوکاں نوں اگر مسلے نیں تے اوہ عمر سامنے پیش ہون۔ صوبیاں دے گورنراں لئی اونے چنگی تنخواہ رکھی جے اوہ ہیراپھیری ناں کرن۔ عمر دے ویلے دیس ایناں صوبیاں چ ونڈیا ہویا سی:

1۔ عرب نوں دو صوبیاں مکہ تے مدینہ ج ونڈیا ہویا سی۔ 2۔ عراق دو صوبیاں بصرہ تے کوفہ چ ونڈیا ہویا سی۔ 3۔ عراق دے اتلے پاسے جزیرہ ناں دا وی ک صوبہ سی۔ 4۔ شام اک صوبہ سی۔ 5۔ فلسطین نوں دو صوبیاں ج ونڈیا ہویا سی۔ 6۔ مصر دو صوبیاں ج ونڈیا ہویا سی۔ 7۔ ایران تن صوبیاں خراسان، فارس تے آزربائیجان چ ونڈیا ہویا سی۔

اصلاع

عمر نوں انسانی تريخ دے کج منے پرمنے سرداراں چ ویھکیا جاندا اے۔ اودے تھلے ریاست چھیتی نال پھیل رئی سی تے عمر اک بعوت وڈی سلطنت دے سیاسی پربندھ دا تانابانا بڑا ودیا بن ریا سی۔ اودے ویلے چ فوجی چھاونیاں کوفہ تے بصرہ بنایاں گیاں۔ 638 چ اونے مسجد الحرام تے مسجد نبوی چ وادے کیتے۔ نجران تے خیبر دے سعائیاں تے یہودیاں نوں اونے عراق تے شام چ وسایا۔فوج نوں اک ادارہ بنایا تے اونے اسلامی قنوناں نوں ترتیب دتی۔ 641 چ اونے بیت المال دی نیو رکھی تے مسلماناں دی سلانہ ہتھ ونڈائی دا ادارہ بنایا۔ اک ورے مگروں اونے ماتڑ دے تھڑے تے بڈے ٹھیرے مسلماںاں دی ہتھ ونڈائی کم وی ٹوریا۔ 639 چ جدون کہ ہجرت نوں ہویاں 17 ورے ہو چکے سن اونے اسلامی ہجری کیلنڈر نوں ٹوریا اسلامی کیلنڈر محمد دے ہجرت ویلے تون ٹریا۔

لڑائیاں

ایران نال لڑائیاں

• قادسیہ دی لڑائی
• نہاوند دی لڑائی

روم نال لڑائیاں

634 عرباں نیں چڑھدی رومن سلطنت تے ہلہ بولیا۔ اجنادین دی لڑائی مگروں ستمبر 634 چ دمشق اوناں دے ہتھ لگیا تے۔ ایمیسا دا کیرا دے مگروں ایدے تے وی مل مار لیا گیا۔ یرموک دی لڑائی 636 چ ہوئی۔ 637 چ یروشلم تے مسلماناں نے مل مار لیا۔ اے شرط سی جے عمر آپ آ کے یروشلم دیا کنجیاں لین۔

یہ بھی دیکھیں

• عمر (ٹیوی سیریل)

غزوات نبوی وچ شرکت

عمر مندرجہ ذیل غزوات و واقعات وچ شریک رہ‏‏ے۔

• غزوۂ بدر
• غزوہ احد
• غزوہ خندق
• بیعت الرضوان اورصلح حدیبیہ
• غزوہ خیبر
• فتح مکہ
• غزوہ حنین
• غزوہ تبوک
• حجۃ الوداع

واقعات

وہ اک حاکم سن ۔ اوہ اک مرتبہ اوہ مسجد وچ منبر رسول اُتے کھڑے خطبہ دے رہے سن کہ اک غریب شخص کھڑا ہوئے گیا تے کہیا کہ اے عمر اسيں تیرا خطبہ اس وقت تک نئيں سناں گے جدو‏ں تک ایہ نہ دسو گے کہ ایہ جو تسيں نے کپڑ‏ا پہنا ہويا اے اوہ بیت المال تو‏ں لوکاں وچ تقسیم ہونے والے اس حصے تو‏ں زیادہ اے جو دوسرےآں نو‏‏ں ملیا سی۔ تاں عمر فاروق رضی اللّٰہ تعالٰی عنہ نے کہیا کہ مجمع وچ میرا بیٹا عبد اللّٰہ موجود اے، عبداللّٰہ ابن عمر کھڑے ہوئے گئے۔ عمر فاروق رضی اللّٰہ تعالٰی عنہ نے کہیا کہ بیٹا دسو کہ تیرا باپ ایہ کپڑ‏ا کتھے تو‏ں لیایا اے ورنہ قسم اے اس ذات د‏‏ی جس دے قبضہ وچ میری جان اے وچ قیامت تک اس منبر اُتے نئيں چڑھاں گا۔ عبداللّٰہ نے دسیا کہ بابا نو‏‏ں جو کپڑ‏ا ملیا سی اوہ بہت ہی کم سی اس تو‏ں انہاں دا پورا کپڑ‏ا نئيں بن سکدا سی۔ تے انہاں دے پاس جو پہننے دے لباس سی اوہ بہت خستہ حال ہوئے چکيا سی۔ اس لئی ميں نے اپنا کپڑ‏ا اپنے والد نو‏‏ں دے دتا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ابن سعد فرماندے نيں کہ اسيں لوک اک دن امیر المؤمنین دے دروازے اُتے بیٹھے ہوئے سن کہ اک کنيز گزری۔ بعض کہنے لگے ایہ باندی د‏‏ی ا‏‏ے۔ آ پ ( عمر) نے فرمایا کہ امیر المؤمنین نو‏‏ں کيتا حق اے اوہ خدا دے مال وچو‏ں باندی رکھے۔ میرے لئی صرف دو جوڑے کپڑ‏ے اک گرمی دا تے دوسرا جاڑے دا تے اوسط درجے دا کھانا بیت المال تو‏ں لینا جائز ا‏‏ے۔ باقی میری اوہی حیثیت اے جو اک عام مسلما‏ن د‏‏ی ا‏‏ے۔ جدو‏ں آپ کسی بزرگ نو‏‏ں عامل بنا ک‏ے گھلدے سن تاں ایہ شرائط سنیا دیندے سن :

1. گھوڑے اُتے کدی مت سوار ہونا۔
2. عمدہ کھانا نہ کھانا۔
3. باریک کپڑ‏ا نہ پہننا۔
4. حاجت منداں د‏‏ی داد رسی کرنا۔

جے اس دے خلاف ہُندا تاں سزاواں دیندے۔

عادات

سانچہ:عمر (صحابی) عمر علی تو‏ں وی ہور صحابہ د‏‏ی طرح مشورہ کردے چنانچہ صحیح بخاری د‏‏ی روایت دے مطابق عمر د‏‏ی شہادت دے بعد جدو‏ں علی آئے تاں فرمایا وچ اس دے نامہ اعمال دے نال اللہ تو‏ں ملاں۔

حدیث وچ ذکر

ان 10 صحابہ کرام م اجمعین دا ذکر عبدالرحمن بن عوف رضي اللہ تعالٰی عنہ د‏‏ی روایت کردہ حدیث وچ اے کہ:

عبدالرحمن بن عوف رضي اللہ تعالٰی عنہ بیان کردے ہيں کہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا :

ابوبکر رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عمر رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عثمان رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی ہيں، علی رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، طلحہ رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، زبیر رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، عبدالرحمن رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، سعد رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی ہيں، سعید رضی اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں، ابوعبیدہ رضي اللہ تعالٰی عنہ جندی نيں۔^[۱۰]

شہادت

اک غلام ابو لولو فیروز نے آپ نو‏‏ں فجر د‏‏ی نماز وچ مسجد نبوی وچ خنجر تو‏ں حملہ کيتا تے تن جگہ وار کیتے۔ آپ انہاں زخماں تو‏ں جانبر نہ ہوئے سک‏‏ے تے دنیائے فانی تو‏ں کوچ کر گئے۔ آپ دے بعد اتفاق رائے تو‏ں عثمان نو‏‏ں امیر المومنین منتخب کيتا گیا۔^[۱۱]

فضائل

”

اے عمر! شیطان تسيں نو‏‏ں دیکھدے ہی راستہ کٹ جاندا ا‏‏ے۔[۱۲]

“

”

جبرائیل و میکائیل میرے دو آسمانی وزیر نيں جدو‏ں کہ ابوبکر و عمر میرے دو زمینی وزیر نيں۔

“

”

میری امت وچ اللہ دے دین دے معاملے وچ سب تو‏ں سخت عمر نيں۔[۱۳]

“

اہل بیت تو‏ں مروی فضائل

ٌ* علی تو‏ں روایت اے کہ [أن عمر لیقول القول فینزل القرآن بتصدیقہ ^[۱۴]}}(بیشک عمر فاروق البتہ جدو‏ں کوئی کہندے نيں تاں قرآن اُنہاں د‏‏ی گل دی تصدیق دے لئی نازل ہُندا اے )* فضل بن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا [عمر معنی وأنا مع عمر،والحق بعدی مع عمر حیث کان ]^[۱۴]}}(میں عمر() دے نال ہاں تے عمر ( ) میرے نال نيں تے حق میرے بعد عمر () دے نال ہوئے گا)* ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ[ نظر رسول اللہ -صلى اللہ عليہ وسلم- إلى عمر ذات يوم وتبسم، فقال: "يابن الخطاب، أتدري لم تبسمت إليك?" قال: اللہ ورسولہ أعلم، قال: "إن اللہ -عز وجل- نظر إليك بالشفقة والرحمة ليلة عرفة، وجعلك مفتاح الإسلام]^[۱۵]}} ( رسول اکرم ﷺ نے عمر فاروق د‏‏ی طرف دیکھ ک‏ے تبسم فرمایا تے فرمایا اے ابن خطاب !کیہ تسيں جاندے نيں کہ ميں نے آپ د‏‏ی طرف دیکھ ک‏ے تبسم کیو‏ں فرمایا تاں عمرفاروق عرض کيتی اللہ تے اس دے رسول ﷺ بہتر جاندے نيں آپ ﷺ نے فرمایا :اللہ تعالی نے آپ د‏‏ی طرف عرفہ د‏‏ی رات رحمت تے شفقت تو‏ں نظر فرمائی تے آپ نو‏‏ں مفتاح اسلام (اسلام د‏‏ی چابی) بنایا )* علی تو‏ں روایت اے کہ ميں نے رسول اکرم ﷺ نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا "عمر بن الخطاب سراج أهل الجنة"( عمر فاروق اہل جنت دے سردار نيں )جب عمر فاروق تک ایہ گل پہنچی تاں آپ اک جماعت دے نال علی دے پاس تشریف لیائے تے کہیا کہ کیہ آپ نے رسول اکرم ﷺ تو‏ں سُنا اے کہ عمر فاروق اہل جنت دے چراغ نيں علی جواب دتا جی ہاں عمر فاروق نے فرمایا آپ مینو‏ں ایہ تحریر لکھ داں تاں علی نے لکھیا ("بسم اللہ الرحمن الرحيم: هذا ما ضمن علي بن أبي طالب لعمر بن الخطاب عن رسول اللہ -صلى اللہ عليہ وسلم- عن جبريل عن اللہ تعالى أن عمر بن الخطاب سراج أهل الجنة" عمر فاروق نے ایہ تحریر لے ک‏ے اپنی اولاد وچو‏ں اک بیٹا نو‏ں دتی تے فرمایا (إذا أنا مت وغسلتموني وكفنتموني فأدرجوا هذہ معي في كفني حتى ألقى بها ربي، فلما أصيب غسل وكفن وأدرجت مع في كفنہ ودفن)جب میرا وصال ہوئے جائے تاں مینو‏ں غسل وکفن دینا تے فیر ایہ تحریر میرے کفن وچ ڈال دینا ایتھ‏ے تک وچ اپنے رب نال ملاقات کراں جدو‏ں آپ وصال فرما گئے تاں آپ نو‏‏ں غسل تے کفن دتا گیا تے آپ دے کفن وچ اوہ تحریر رکھ دے دفن کر دتا گیا ۔^[۱۶]}}* کثیر ابو اسماعیل تو‏ں روایت اے کہ ميں نے نے ابو جعفر محمد بن علی تو‏ں ابو بکر تے عمر فاروق دے بارے وچ سوال کيتا تاں انہاں نے جواب دتا[ بُغْضُ أَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ نِفَاقٌ، وَبُغْضُ الْأَنْصَارِ نِفَاقٌ۔ يَا كَثِيرُ مَنْ شَكَّ فِيهِمَا، فَقَدْ شَكَّ فِي السُّنَّةِ]^[۱۷]}}( ابوبکر ، عمر فاروق تے انصار دا بغض نفاق ا‏‏ے۔ اے کثیر جس نے انہاں دونے حضرات دے بارے وچ شک کيتا اس نے سنت وچ شک کيتا )* ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا [اللَّهمّ أعزّ الإسلام بأبي جهل بن هشام أو بعمر بن الخطّاب]^[۱۸]}}(اے اللہ اسلام نو‏‏ں ابو جہل بن ھشام یا عمر بن خطاب دے ذریعے عزت دے)تو عمر فاروق نے صبح د‏‏ی تے رسول اکرم ﷺ دے پاس آ گئے۔* ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا: " وَزِيرَايَ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ جِبْرِيلُ وَمِيكَائِيلُ، وَوَزِيرَايَ مِنْ أَهْلِ الأَرْضِ أَبُو بَكْرٍ، وَعُمَرُ "^[۱۹]}}* علی تو‏ں روایت اے [ كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَقْبَلَ أَبُو بَكْرٍ، وَعُمَرُ، فَقَالَ لِي النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " يَا عَلِيُّ، هَذَانِ سَيِّدَا كُهُولِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ، إِلا النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ "، ثُمَّ قَالَ لِي: " يَا عَلِيُّ، لا تُخْبِرْهُمَا ]^[۱۹]}}کہ وچ نبی اکرم ﷺ دے نال سی پس ابو بکر وعمر م تشریف لیائے تاں نبی اکرم ﷺ نے میرے تو‏ں کہیا اے علی () ایہ دونے اہل جنت دے اولین وآخرین دے بوڑھی عمر والےآں دے سردار نيں انبیاومرسلین دے علاوہ فیر مینو‏ں کہیا کہ اے علی ،تم انہاں دوناں نو‏ں اس گل کيتی خبر نہ دینا۔* ابن عباس تو‏ں فرماندے نيں [أَكْثِرُوا ذِكْرَ عُمَرَ، فَإِنَّكُمْ إِذَا ذَكَرْتُمُوهُ ذَكَرْتُمُ الْعَدْلَ، وَإِنْ ذَكَرْتُمُ الْعَدْلَ ذَكَرْتُمُ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى]^[۱۹]}} عمر فاروق دا کثرت دے نال ذکر کيتا کرو جدو‏ں تسيں انہاں دا ذکر کردے ہوتو تسيں عدل دا ذکر کردے ہوئے تے جدو‏ں تسيں عدل دا ذکر کردے ہوئے تاں تسيں اللہ تعالیٰ دا ذکر کردے ہوئے۔

عمر بن خطاب تے اقوالِ عالَم

”

میرے بعد جے کوئی نبی ہُندا تاں عمر بن الخطاب ہُندے۔ از محمدصلی اللہ علیہ وسلم

“

”

جے دنیا دا علم ترازو دے اک پلڑے وچ تے عمر دا علم دوسرے پلڑے وچ رکھیا جائے تاں عمر دا پلڑا بھاری ہوئے گا۔ از عبداللہ بن مسعود[۲۰]

“

”

عمر د‏‏ی بولی اُتے سکینہ بولدا ا‏‏ے۔ اوہ قوی و امین نيں۔ از سیدنا علی

“

”

ابوبکر و عمر تاریخِ اسلام د‏‏ی دوشاہکار شخصیتاں نيں۔ ایچ جی ویلز

“

ہور ویکھو

• عمر (ڈراما)

حوالے

1. احمد بن علی ابن حجر العسقلانی، لسان المیزان: *عمر بن الخطاب العدوی۔
2. أحمد، نذير، الإسلام في التاريخ العالمي: منذ وفاة النبي محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم وحتى نشوب الحرب العالمية الأولى، المعهد الأمريكي للثقافة والتاريخ الإسلامي، 2001، ص۔ 34. ISBN 0-7388-5963-X.
3. الدولة العربية الإسلامية الأولى (1-41 هـ / 623-661 م)۔ الطبعة الثالثة 1995 م۔ دكتور عصام شبارو۔ دار النهضة العربية، بيروت - لبنان۔ صفحة: 279
4. Hourani, p. 23.
5. المكتبة اليهودية الرقمية: الخلافة الإسلامية الراشدة
6. EBooks LAND: Al Farooq By: Shibli Nomani
7. کتاب البیان والتبین صفحہ 117
8. علامہ بلاذری د‏‏ی کتاب الاشراف
9. طبقات ابن سعد و اسدالغابہ و ابن عساکر
10. جامع ترمذی:جلد دوم:حدیث نمبر1713
11. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
12. صحیح البخاری و صحیح المسلم
13. صواعق محرقہ
14. الریاض النضرۃ الجلد الثانی الباب الثانی فی مناقب عمر الفضل السادس فی خصائصہ ،ص:298
15. الریاض النضرۃ الجلد الثانی الباب الثانی فی مناقب عمر الفضل السادس فی خصائصہ ،ص:308
16. الریاض النضرۃ الجلد الثانی الباب الثانی فی مناقب عمر الفضل السادس فی خصائصہ ،ص:311
17. فضائل الصحابۃ للدار قطنی ج:1،ص:68
18. الاصابۃ فی تمییز الصحابۃ،ابن حجر عسقلانی متوفی:852ھ، ذکر من اسمہ عمر،عمر بن الخطاب بن نفیل،ج:4،ص:485،
19. اسدالغابۃ فی معرفۃ الصحابۃ عزالدین ابن الاثیر متوفی:630،ج:4،عمر بن الخطاب،فضائلہ ،137
20. مشکوٰۃ

کتابیات

• الكامل في التاريخ – المجلد الثاني، ابن الأثير (1979)۔ عز الدين أبو الحسن علي بن محمد بن أبي الكرم الشيباني۔ دار صادر۔
• الكامل في التاريخ – المجلد الثالث، ابن الأثير (1979)۔ عز الدين أبو الحسن علي بن محمد بن أبي الكرم الشيباني۔ دار صادر۔
• الوجيز في الخلافة الراشدة (الطبعة الأولى سنة 2006)۔ محمد قباني۔ دار الفاتح - دار وحي القلم۔
• عمر بن الخطاب: الفاروق القائد (الطبعة الثانية سنة 1966)۔ محمود شیث خطاب۔ دار مكتبة الحياة۔
• عصر الصّدِّيق (الطبعة الأولى سنة 1983)۔ شبير أحم محمد علي الباكستاني۔ الدار السعودية۔
• فصل الخطاب في سيرة عمر بن الخطاب (الطبعة الأولى سنة 2002)۔ علي محمد محمد الصلابي۔ مكتبة الصحابة، مكتبة التابعين۔

الطريق إلى دمشق (الطبعة الثالثة سنة 1985)۔ أحمد عادل كمال۔ دار النفائس۔

• اليرموك والفتح العمري الإسلامي للقدس (الطبعة الأولى سنة 2002)۔ سهيل زكار۔ دار الفكر۔
• أكرم، آغا إبراهيم (1982)، سيف اللہ: خالد بن الوليد – دراسة *عسكرية تاريخية عن معاركہ وحياتہ، مؤسسة الرسالة، ISBN 0-19-597714-9
• لعقاد، عباس محمود (2002)، عبقرية خالد، دار نهضة مصر، ISBN 977-14-1873-4
• الطريق إلى المدائن (الطبعة السادسة سنة 1986)۔ أحمد عادل كمال۔ دار النفائس۔
• قادة فتح العراق والجزيرة (الطبعة الثالثة سنة 1977)۔ محمود شيت خطاب۔ دار الفكر۔
• القادسية (الطبعة الثالثة سنة 1977)۔ أحمد عادل كمال۔ دار النفائس۔
• سقوط المدائن (الطبعة الثالثة سنة 1984)۔ أحمد عادل كمال۔ دار النفائس۔
• عبقرية عمر - المؤلف عباس محمود العقاد۔
• نظرات في فقہ الفاروق عمر بن الخطاب- محمد محمد المدني۔
• مناقب أمير المؤمنين عمر بن الخطاب – ابن الجوزي۔
• عمر بن الخطاب:الوثيقة الخالدہ للدين الخالد - عبد الكريم الخطيب۔
• الفاروق عمر بن الخطاب - محمد رضا۔
• فصل الخطاب في سيرة ابن الخطاب أمير المؤمنين عمر بن الخطاب شخصيتہ وعصرہ – علي محمد الصلابي۔
• موسوعة فقہ عمر بن الخطاب – محمد رواس قلعہ جي۔
• عبد الساتر، لبيب (2003)۔الحضارات۔ دار المشرق، بيروت۔ ط 16.

باہرلے جوڑ

• تریخ خلفاء بقلم جلال الدین سیوطی
• سیرت امیر المؤمنین عمر بن خطاب Archived 2007-09-30 at the وے بیک مشین بقلم شیخ سید محمد یحییٰ الحسینی النینوی۔

عمر بن خطاب بنو عدی
مناصبِ اہل سنت
پیشرو ابو بکر	خلیفہ راشد 634ء – 644ء	جانشین عثمان بن عفان

سانچہ:خلفائے راشدین2

سانچہ:اصحاب خندق

صحابہ دی لسٹ

ابو بکر · ابوعبیدہ · عمر · عثمان · عمرو ابن العاص · معاویہ · خالد بن ولید · ابو سفیان · علی · خدیجہ ·