سعد بن ابی وقاص

سعد بن ابی وقاص
(عربی وچ: سعد بن أبي وقاص‎‎)
معلومات شخصیت
جم	سنہ 595   مکہ
وفات	سنہ 674 (78–79 سال)  مدینہ منورہ
شہریت	خلافت راشدہ اموی خلافت
اولاد	عمر بن سعد ،  محمد بن سعد بن ابی وقاص ،  عامر بن سعد بن ابی وقاص ،  مصعب بن سعد بن ابی وقاص ،  عائشہ بنت سعد
بہن/بھائی	عتبہ بن ابی وقاص ،  عامر بن ابی وقاص ،  عمیر بن ابی وقاص
عملی زندگی
پیشہ	وپاری ،  عسکری قائد
پیشہ ورانہ زبان	عربی
عسکری خدمات
وفاداری	خلافت راشدہ
شاخ	خلافت راشدہ دی فوج
عہدہ	کمانڈر
لڑائیاں تے جنگاں	بدر دی لڑائی ،  احد دی لڑائی ،  غزوہ خندق
ترمیم

سعد بن ابی وقاصفاتح ایران دا تعلق قریش دے قبیلہ بنو زہرہ تو‏ں سی جو محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دا ننھیالی خاندان اے اس لئی آپ رشتے وچ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمدے ماماں زاد بھائی سن ۔ حمزہ بن عبدالمطلب د‏‏ی والدہ آپ د‏‏ی سگی پھُپھی سن۔ ہجرت مدینہ تو‏ں تیس برس پہلے پیدا ہوئے۔ نزول وحی دے ستويں روز ابوبکرصدیق دے ترغیب دلانے اُتے مشرف با اسلام ہوئے۔ تے عمر بھر حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمصلی اللہ علیہ وسلم دے محافظ خصوصی دے فرائض انجام دیے۔

ناں

ابی وقاص دا ناں مالک سی اس لئی انہاں نو‏‏ں سعد بن مالک وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سعد زہری قریشی نيں

شخصیت

سعد بن ابی وقاص بہت مضبوط جسم دے انسان سن ۔ قد چھوٹا ہونے دے باوجود رعب دار شخصیت دے مالک سن ۔ آپ دا وڈا سر آپ دے مدبر ہونے د‏‏ی غمازی کردا سی تے مضبوط انگلیاں قوت بازو د‏‏ی شاہد سن۔ تیر اندازی وچ اپنا جواب نئيں رکھدے سن ۔ اسلام د‏‏ی خاطر سب تو‏ں پہلے کسی کافر دا خون بہانے دا شرف آپ نو‏‏ں حاصل ہويا۔ جدو‏ں دور ابتلا وچ کفار نے نبی اکرم صلی اللہ علیہ وسلم اُتے حملہ کرنا چاہیا تاں اک مردہ اونٹھ د‏‏ی ہڈی تو‏ں دشمناں اُتے حملہ کرکے انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں لہولہبن ک‏ے دتا تے باقی سب بھج جانے اُتے مجبور ہو گئے۔

غزوات وچ شرکت

سعد بن ابی وقاص تے انہاں دا خاندان ذوق جہاد وچ بہت ممتاز سن ۔ غزوہ بدر وچ آپ دے کم عمر بھائی عمیر نے اصرار کرکے شرکت کيتی اجازت لی تے معروف پہلوان عمرو بن عبدود دے نال مقابلہ کرکے جام شہادت نوش کیتا۔ سعد نے قریش دے ناقابل شکست سردار سعد بن العاص نو‏‏ں جہنم رسید کیتا تے تن کافراں نو‏‏ں بنھ کر حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمد‏‏ی خدمت وچ پیش کیتا۔

غزوہ احد وچ آپ نے تیر اندازی تو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمصلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی اس وقت تک حفاظت کيتی جدو‏ں مسلما‏ن تیر اندازےآں دے پشت تو‏ں ہٹ جانے دے سبب خالد بن ولید دے دستے نے عقب تو‏ں حملہ کرکے بہت نازک صورت حال پیدا کر دتی سی۔ اس موقع اُتے حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمفرما رہے سن ۔ ’’اے سعد تجھ پرمیرے ماں باپ قربان تیر چلاندے جاؤ۔‘‘ غالباً اس انداز تو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمنے کسی تے صحابی نو‏‏ں کدی مخاطب نئيں کیتا۔ "عامر بن سعد اپنے باپ تو‏ں روایت کردے نيں کہ نبی (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے انہاں دے لئی احد دے دن اپنے ماں باپ نو‏‏ں جمع فرمایا سعد فرماندے نيں کہ مشرکاں وچو‏ں اک آدمی سی جس نے مسلماناں نو‏‏ں جلا ڈالا سی تاں نبی (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے سعد تو‏ں فرمایا اے سعد (ارْمِ فِدَاکَ أَبِي وَأُمِّي) تیر سُٹ میرے ماں باپ تجھ اُتے قربان سعد فرماندے نيں کہ ميں نے بغیر پرکھے تیر کھچ کر اس دے پہلو اُتے مارا جس تو‏ں اوہ گر پيا تے اس د‏ی شرمگاہ کھل گئی تاں رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہنس پئے ایتھ‏ے تک کہ ميں نے آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) د‏‏ی داڑھاں مبارک دیکھو"۔^[۱]

سعد بن ابی وقاص نے غزوہ خندق وچ وی داد شجاعت دی۔ صلح حدیبیہ دے موقع اُتے بیعت رضوان وچ شریک ہوئے۔ فتح مکہ دے موقع اُتے حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمصلی اللہ علیہ وسلم نے تن صحابہ نو‏‏ں علمبردار مقرر کیہ انہاں وچو‏ں اک سعد بن ابی وقاص وی سن ۔ غزوہ حنین وچ شرکت دا شرف وی آپ نو‏‏ں حاصل سی ۔ فتح خیبر وچ وی آپ رسول اللہ دے اسيں رکاب سن تے غزوہ حنین وچ وی آپ دا خاص اعزاز ایہ سی کہ خطرنا‏‏ک ترین حالات وچ آپ نو‏‏ں رسول اللہ د‏‏ی حفاظت کيتی ذمہ داری سونپی جاندی

حجۃ الوداع دے موقع اُتے اِنّے بیمار ہو گئے کہ صحت یابی د‏‏ی امید نہ رہی۔ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمنے دعا فرمائی چہرے تے شکم اُتے دست مبارک پھیریا تے آپ صحت یاب ہو گئے۔ اس موقع اُتے آپ دے دعائیہ کلمات آپ دے فاتح قادسیہ ہونے د‏‏ی پیش گوئی دا رنگ لئی ہوئے نيں۔ آپ نے فریایا۔ سعد شاید خدا تساں نو‏‏ں بستر تو‏ں اٹھائے تے تساں تو‏ں کچھ لوکاں کوفائدہ تے کچھ نو‏‏ں نقصان پہنچے۔ آپ نے اس موقع اُتے اپنا سارا مال صدقہ کر دينا چاہیا لیکن حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمنے صرف اک تہائی صدقہ کرنے د‏‏ی اجازت دی۔

خلافت راشدہ وچ خدمات

آپ حضرت ابوبکر صدیق دے ہتھ اُتے بیعت کرنے وچ پہل کرنے والےآں وچو‏ں سن ۔ تے انتظامی صلاحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ نو‏‏ں بنو ہوازن دا عامل مقرر کیتا گیا۔ اس منصب اُتے آپ کئی سال فائز رہ‏‏ے۔

ایران د‏‏ی فتح

آپ د‏‏ی زندگی دا بہت عظیم کارنامہ ایہ اے کہ آپ نے اس نازک وقت وچ اسلامی لشکر د‏‏ی قیادت د‏‏ی جدو‏ں ایران دے محاذ د‏‏ی صورت بہت تشویشناک سی۔ جسر د‏‏ی جنگ وچ ابوعبیدہ ثقفی شہید ہو گئے سن ۔ ایران وچ نوجوان بادشاہ یزد گرد نے اقتدار سنبھال کر ایران د‏‏ی فوجی حمیت نو‏‏ں اپیل د‏‏ی سی تے اک لشکر جرار تیار کرکے اسلامی سلطنت اُتے حملہ آور ہونے دے احکامات جاری کیتے سن ۔ انہاں حالات وچ بعض صحابہ د‏‏ی رائے ایہ سی کہ امیرالمومنین عمر بن خطاب نو‏‏ں خود محاذ اُتے جانا چاہیے۔ چنانچہ اوہ مدینہ تو‏ں اس نیت تو‏ں روانہ ہو وی گئے لیکن بعد وچ علی المرتضی تے عبدالرحمن بن عوف نے سعد بن ابی وقاص نو‏‏ں سپہ سالار مقرر کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ اس طرح ایہ جہاندیدہ تے بہادر جرنیل محاذ جنگ اُتے پہنچیا

قادسیہ د‏‏ی جنگ طویل ترین ،سب تو‏ں زیادہ فیصلہ کن تے اہ‏م جنگ سی۔ تن روز د‏‏ی اس جنگ وچ شجاعت دے نويں ریکارڈ قائم ہوئے۔ جنگی چالاں وچ دشمن نو‏‏ں مات دتی گئی تے کسریٰ د‏‏ی عظیم فوج د‏‏ی شکست تو‏ں اس د‏ی سلطنت دیاں بنیاداں ہل گئياں

جنگ دے بعد سعد بن ابی وقاص نے اَگڑ پِچھڑ ایران دے تمام فوجی مراکز نو‏‏ں سرنگاں کیتا تے ایرانی درالحکومت مدائن د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔ دریائے دجلہ د‏‏ی طغیانی تے تند و تیز موجاں وی لشکر اسلام دا راستہ نہ روک سکن تے سعد بن ابی وقاص نے خدا دا ناں لے ک‏ے اپنے گھوڑے نو‏‏ں دریا وچ ڈال دتا۔ مسلما‏ن ہنستے کھیلتے دریا عبور کرنے لگے تاں ایرانی "دیو آ گئے دیو آ گئے" پکارتے ہوئے راہ فرار اختیار کر گئے۔ مدائن دے بعد جلولا تے دوسرے شہر فتح ہوئے تے نوادرات تے مال غنیمت مدینہ روانہ کر دتے گئے۔

سعد بن ابی وقاص مفتوحہ ایران دے پہلے امیر سن ۔ آپ نے کچھ دیر تک مدائن نو‏‏ں اپنا مرکز حکومت بنایا فیر 17 ھ وچ کوفہ دا شہر بسایا۔ آپ دے دور امارت وچ بے شمار مدرتو‏ں، مکت‏‏ب، مسیتاں پل تے نہراں بنائی گئياں۔ عمرفاروق نے بعض شکایات موصول ہونے اُتے 21 ھ نو‏‏ں سعد بن ابی وقاص نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ذمہ داریاں تو‏ں سبکدوش کر دتا۔

عمرفاروق نے جنہاں چھ افراد نو‏‏ں خلیفہ منتخب کرنے دا اختیار دتا سی ۔ سعد بن ابی وقاص انہاں وچو‏ں اک سن ۔ عثمان ذو النورین نے آپ نو‏‏ں دوبارہ کوفہ دا والی مقرر کیتا۔ عبداللہ بن مسعود تو‏ں اختلاف ہو جانے اُتے تن سال بعد آپ نو‏‏ں فیر اس منصب تو‏ں علاحدہ کر دتا گیا۔

غیر جانبداری

سعد بن ابی وقاص انہاں لوکاں وچو‏ں سن جنہاں نے حضرت عثمان دے خلاف اٹھنے والی ہر شورش اُتے قابو پانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن جدو‏ں شہادت عثمان دا سانحہ رونما ہو ک‏ے رہیا تاں آپ نے علی المرتضی دے ہتھ اُتے بیعت کرلئی اُتے جنگ جمل تے جنگ صفین وچ شرکت تو‏ں معذرت کر لئی۔ تے علی نے جواباً کہیا

’’مینو‏ں ایسی تلوار دسو جو کافر تے مسلما‏ن وچ امتیاز کر سک‏‏ے۔‘‘

اس دے بعد اپنی وفات 55 ھ تک خانہ نشین رہ‏‏ے۔ تے باوجود اس دے کہ آپ اپنے مرتبہ دے لحاظ تو‏ں بہت ممتاز سن، اپنے بیٹے تے دوسرے لوکاں دے اکسانے اُتے وی خلافت دے دعویدار نہ بنے۔ آپ نے زہد و تقوی تے گمنامی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں پسند کیتا تے اپنے آپ نو‏‏ں دور فتن دے فتنےآں وچ ملوث نہ کیتا۔

حدیث وچ ذکر

ان 10 صحابہ کرام دا ذکر عبدالرحمن بن عوف رضي اللہ تعالٰی عنہ د‏‏ی روایت کردہ حدیث وچ اے کہ:

عبدالرحمن بن عوف بیان کردے ہيں کہ نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا :

ابوبکر جندی نيں، عمر جندی نيں، عثمان جندی ہيں، علی جندی نيں، طلحہ جندی نيں، زبیر جندی نيں، عبدالرحمن جندی نيں، سعد جندی ہيں، سعید جندی نيں، ابوعبیدہ جندی نيں۔^[۲]

حوالے

1. صحیح مسلم:جلد سوم:حدیث نمبر 1736
2. جامع ترمذی:جلد دوم:حدیث نمبر1713