براء بن عازب

بَراءِ بن عازِب

کوائف
مکمل نام	بَراءِ بن عازِب انصاری
کنیت	ابوعمارہ
محل زندگی	مدینہ
مہاجر/انصار	انصار
نسب	بنی‌ حارثہ قبیلہ اوس
وفات/شہادت	سنہ 71 یا 72 ھ
مدفن	مدینہ
دینی خدمات
اسلام لیانا	ہجرت تو‏ں پہلے
جنگ	جنگ خندق
ہور کارنامے	راوی حدیث غدیر، ابوبکر د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار

بَراءِ بن عازِب (متوفی 71 یا 72 ھ)، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے حضرت امام علی علیہ السلام دے اصحاب وچو‏ں سن ۔ انہاں نے بوہت سارے غزوات وچ شرکت کيتی تے حدیث غدیر دے راویاں وچو‏ں نيں۔ ايس‏ے طرح انہاں نے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد ابوبکر د‏‏ی بیعت دے لئی سقیفہ بنی ساعدہ وچ لوکاں دے جمع ہونے د‏‏ی خبر بنی‌ ہاشم تک پہنچائی تے خود نے وی ابوبکر د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار کيتا۔ اوہ واقعہ کربلا وچ وی حاضر سن ۔

حسب و نسب تے کنیت

براء مدینہ وچ موجود انصار تے قبیلہ اوس دے طائفہ بنی‌ حارثہ نال تعلق رکھدے سن ۔^[۱] انہاں د‏‏ی کئی کنیت ذکر ہوئیاں نيں، جنہاں وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور ابو عمارہ ا‏‏ے۔^[۲]

براء بن عازب شہر کوفہ وچ زندگی گزاردے سن ^[۳] تے عمر دے آخری حصے وچ نابینا ہو گئے سن ^[۴] تے انہاں نے عراق اُتے مصعب بن زبیر د‏‏ی حکومت دے دوران کوفہ یا مدینہ وچ وفات پائی۔^[۵]

اسلام

براء نے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت تو‏ں پہلے اسلام قبول کيتا جدو‏ں کہ اس وقت اوہ نوجوانی دے عالم وچ سن ۔ ^[۶] احتمال دتا جاندا اے کہ انہاں دے والد انہاں تو‏ں پہلے مسلما‏ن ہو چکے سن ۔^[۷]

غزوات وچ شرکت

براء تے کئی دوسرے افراد جداں عبداللہ بن عمر تے اسامۃ بن زید نو‏‏ں کمسنی د‏‏ی وجہ تو‏ں جنگ بدر وچ شرکت کرنے د‏‏ی اجازت نئيں ملی۔^[۸]اسی طرح قوی احتمال اے کہ غزوہ احد وچ وی حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے براء تے بعض دوسرے نوجواناں نو‏‏ں شرکت کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی۔^[۹]

پہلی جنگ جس وچ انہاں نے براہ راست شرکت کيتی اوہ غزوہ خندق سی۔ اس وقت وی انہاں د‏‏ی عمر 15 سال تو‏ں زیادہ نئيں سی۔^[۱۰] بھانويں انہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں نے 14 تو‏ں 18 غزوات وچ شرکت کيتی^[۱۱] لیکن انہاں جنگاں وچ انہاں دا کوئی خاص کردار نقل نئيں ہويا ا‏‏ے۔^[۱۲]

خود براء تو‏ں منقول اک حدیث دے مطابق حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خالد بن ولید نو‏‏ں اسلام د‏‏ی تبلیغ دے لئی یمن بھیجیا تاں اس گروہ وچ براء وی خالد دے نال سن لیکن جدو‏ں ایہ کم حضرت علی(ع) دے ذمہ لگایا گیا تاں براء وی حضرت دے نال شام‏ل ہو گئے۔^[۱۳]

ابوبکر د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار

یعقوبی د‏‏ی روایت دے مطابق حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد براء نے سقیفہ بنی ساعدہ وچ ابوبکر د‏‏ی بیعت دی خبر بنی ہاشم تک پہنچائی تے اوہ خود وی ابوبکر د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار کرنے والےآں وچ شام‏ل سن ۔^[۱۴]

فتوحات وچ شرکت

بعض احادیث دے مطابق براء بن عازب نے عمر دے دور خلافت دے اواخر تے عثمان د‏‏ی خلافت دے اوائل وچ ایران دے بعض علاقےآں جداں رے، قومس، زنجان، ابہر تے قزوین وغیرہ دے فتوحات وچ شرکت کيتی یا خود سپہ سالار رہ‏‏ے۔ چنانچہ انہاں فتوحات وچو‏ں اک انہاں دے ہتھو‏ں انجام پائی ا‏‏ے۔^[۱۵] انہاں نے اہالی ابہر تو‏ں صلح کيتا تے قزوین والےآں تو‏ں وی مشکل تو‏ں صلح ہوئی تے اوتھ‏ے دے لوکاں نے اسلام قبول کيتا۔ ^[۱۶] لیکن زنجان نو‏‏ں انہاں نے جنگ دے ذریعے فتح کيتا۔ ^[۱۷] ایہ ساری چیزاں اپنی جگہ لیکن فتوحات تو‏ں متعلق منقول روایات وچو‏ں اک روایت وچ انہاں دے تے براء بن مالک دے درمیان شک و تردید پائی جاندی ا‏‏ے۔^[۱۸]

امام علی(ع) د‏‏ی بیعت

کہیا جاندا اے کہ براء بن عازب انہاں لوک وچو‏ں سن جنہاں نے حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) د‏‏ی بیعت کيتی۔^[۱۹] بھانويں امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم دے دور خلافت وچ لڑی گئی جنگاں تو‏ں متعلق احادیث وچ انہاں تو‏ں متعلق کوئی خاص کردار نقل نئيں ہويا اے لیکن انہاں روایات وچو‏ں اک حدیث وچ آیا اے کہ جمل، صفین تے نہروان وچ شرکت دے علاوہ مذکورہ آخری جنگ وچ انہاں نو‏ں امام علی(ع) د‏‏ی طرف تو‏ں خوارج نو‏‏ں دوبارہ امام علی(ع) د‏‏ی طرف واپس آنے د‏‏ی دعوت دینے دا فریضہ انہاں دے سپرد کيتا گیا۔^[۲۰]

نقل حدیث

براء دے توسط تو‏ں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں بعض احادیث نقل ہوئیاں نيں۔^[۲۱] انہاں روایات وچو‏ں بعض احادیث تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سیرت نبوی (ص) تو‏ں متعلق احادیث تو‏ں انہاں نو‏‏ں دلچسپی سی۔^[۲۲]

انہاں دا شمار حدیث غدیر دے راویاں وچ وی ہُندا تھا^[۲۳]

براء نے بعض صحابہ تو‏ں وی روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔^[۲۴] شعبی، عدی بن ثابت، ابو اسحاق سبیعی تے انہاں دے اپنے دو بیٹےآں نے انہاں تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔^[۲۵]

واقعہ کربلا

شیخ مفید کتاب ارشاد وچ نقل کردے نيں؛ اسماعیل بن زیاد کہندے نيں اک دن حضرت علی (ع) نے براء بن عازب تو‏ں فرمایا: اے براء میرا بیٹا شہادت دے مقام اُتے فائز ہوئے گا اس وقت تسيں زندہ رہے تاں اس د‏ی مدد کرنا۔

جد واقعہ کربلا رونما ہويا تاں براء نے کہیا؛ بیشک حضرت علی (ع) د‏‏ی پیشنگوئی درست ثابت ہوئی کیو‏ں کہ انہاں دا بیٹا شہید ہويا لیکن ميں نے انہاں د‏‏ی مدد نئيں کيت‏‏ی ایہ کہندے ہوئے اوہ اپنے کم تو‏ں پشیمان ہُندے سن ۔^[۲۶]

حوالے

1. الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ التریخ الکبیر، ج۱ (۲)، ص۱۱٧؛ برای سلسلہ نسب او، نک: رہتل الکمال، ج۴، ص۳۴-۳۵.
2. الطبقات، ج۱، ص۳۰۳؛ الکنی و الاسماء، ص٧٧؛ معرفة الصحابة، ج۳، ص٧۱.
3. التریخ، ج۱، ص۱۸۶؛ التریخ الکبیر، ج۱ (۲)، ص۱۱٧.
4. المحبر، ص۲۹۸؛ المعارف، ص۵۸٧.
5. التریخ، ج۱، ص۳۴۱؛ الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۸.
6. الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶٧- ۳۶.
7. الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۵.
8. المغازی، ج۱، ص۲۱؛ الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶٧، ۳۶۸.
9. المغازی، ج۱، ص۲۱۶؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۱۶؛ قس: المعجم الکبیر، ج۲، ص۸؛ معرفۃ الصحابۃ، ج۳، ص٧۳، نے خود براء تو‏ں نقل کيتا اے کہ اوہ جنگ احد وچ حاضر سن ۔
10. المغازی، ج۲، ص۴۵۳؛ السیرۃ النبویۃ، ج۳، ص٧۰؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۴.
11. التریخ الکبیر، ج۱ (۲)، ص۱۱٧؛ الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۸؛ معرفۃ الصحابۃ، ج۳، ص٧۱.
12. الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۵.
13. تریخ طبری، ج۳، ص۱۳۱-۱۳۲؛ الارشاد، ج۱، ص۶۲.
14. تریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۴.
15. التریخ، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱؛ فتوح البلدان، ص۳۱٧- ۳۱۸.
16. فتوح البلدان، ص۳۲۱-۳۲۲.
17. التریخ، ص۳۲۲.
18. الطبقات، ج۱، ص۴۴۹؛ قس: التریخ، ص۳۸.
19. الجمل، ص۱۰۲، ۱۰۴.
20. خطیب، ج۱، ص۱٧٧؛ نیزنک: ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۵٧؛ رافعی، ج۱، ص۶۱؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۴٧.
21. المسند، ج۴، ص۲۸۰، ۳۰۴؛ المعجم الکبیر، ج۲، ص۹-۱۰؛ تحفۃ الاشراف، ج۲، ص۱۳ بہ بعد؛ برای احادیث او در صحاح، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۹۶.
22. الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۵-۳۶۶؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵٧؛ تریخ طبری، ج۲، ص۴۹۳، ۵۲۶، ۶۳۶.
23. المسند، ج۴، ص۲۸۱؛ مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، ج۲، ص۳۶۸-۳٧۰؛ قس: معرفۃ الرجال، ص۴۵، دے مطابق انہاں نے اس حدیث نو‏‏ں چھپانا چاہیا ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم د‏‏ی نفرین د‏‏ی وجہ تو‏ں نابینا ہو گئے؛ رجال ابن داوود حلی، ۶۴؛ قس: معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲٧٧-۲٧۹؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۲۶۰.
24. نک: رہتل الکمال، ج۴، ص۳۵-۳۶.
25. الجرح و التعدیل، ج۱، ص(۱) ۳۹۹؛ برای فہرستی از راویان او، نک: رہتل الکمال، ج۴، ص۳۶-۳٧.
26. مفید، الإرشاد، ج‌۱، ص۳۳۲.

منابع

• ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳٧۱ق.
• ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباددکن، ۱۳۹٧ق.
• ابن حبیب، محمد، المحبر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق.
• ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابۃ، قاہرہ، ۱۳۲۸ق.
• ابن حزم، علی، جمہرۃ انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• ابن داوود حلی، حسن، الرجال، بہ کوشش جلال الدین محدث، ارموی، تہران، ۱۳۴۲ش.
• ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
• ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، بہ کوشش علی محمد بجاوی، قاہرہ، ۱۳۸۰ق.
• ابن فقیہ، احمد، مختصر کتاب البلدان، بہ کوشش دخویہ، لیدن، ۱۸۵۵م.
• ابن قتیبہ، عبداللہ، المعارف، بہ کوشش ثروت عکاشہ، قاہرہ، ۱۹۶۰م.
• ابن قیسرانی، محمد، الجمع بین کتابی ابن نصر الکلاباذی و ابی بکرالاصبہانی، حیدرآباددکن، ۱۳۲۳ق.
• ابن ہشام، عبدالملک، السیرۃ النبویۃ، بہ کوشش مصطفیٰ سقا و دیگران، قاہرہ، ۱۳۵۵ق.
• ابونعیم اصفہانی، احمد، معرفۃ الصحابۃ، بہ کوشش محمدراضی ابن حاج عثمان، مدینہ، ۱۴۰۸ق.
• احمدبن حنبل، المسند، قاہرہ، ۱۳۱۳ق.
• بخاری، محمد، التریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق.
• بلاذری، احمد، انساب الاشراف، بہ کوشش محمد حمیداللہ، قاہرہ، ۱۹۵۹م.
• ہمو، فتوح البلدان، بہ کوشش دخویہ، لیدن، ۱۸۶۵م.
• تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق.
• خطیب بغدادی، احمد، تریخ بغداد، قاہرہ، ۱۳۴۹ق.
• خلیفۃ بن خیاط، التریخ، بہ کوشش سہیل زکار، دمشق، ۱۳۸٧ق.
• ہمو، الطبقات، بہ کوشش سہیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
• خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• ذہبی، محمد، سیراعلام النبلاء، بہ کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، مؤسسہ الرسالۃ.
• رافعی قزوینی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۴م.
• “الرجال”، منسوب بہ احمد برقی، ہمراہ الرجال (نک: ہم، ابن داوود).
• شیخ طوسی، محمد، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق.
• شیخ مفید، محمد، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق.
• ہمو، الجمل، بہ کوشش علی میرشریفی، قم، ۱۴۱۳ق.
• طبرانی، سلیمان، المعجم الکبیر، بغداد، ۱۳۹۸ق.
• طبری، تریخ.
• کشی، محمد، معرفۃ الرجال، اختیار شیخ طوسی، بہ کوشش حسن مصطفوی، مشہد، ۱۳۴۸ش.
• محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، بہ کوشش محمد باقر محمودی، قم، مجمع الثقافۃ الاسلامیۃ.
• مزی، یوسف، تحفۃ الاشراف، بمبئی، ۱۳۸۶ق.
• ہمو، رہتل الکمال، بہ کوشش بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسۃ الرسالۃ.
• مسلم بن حجاج، الکنی و الاسماء، دمشق، ۱۴۰۴ق.
• واقدی، محمد، المغازی، بہ کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
• ونسینک، آ.ی.
• المعجم المفہرس للفظاں الحدیث النبوی، استانبول، ۱۹۸۸م.
• یعقوبی، احمد، التریخ، بیروت، دارصادر.