قطب الدین راوندی

قطب الدین راوندی
مقام پیدائش	کاشان
وفات	سنہ 1178   قم
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	عالم ،  مفسر ،  محقق ،  محدث ،  شاعر ،  لکھاری
باب اسلام
ترمیم

قطب الدین راوندی (وفات: 573ھ مطابق 1178ء) شیعی عالم، محدث، فقیہ، متکلم، مفسر، فلسفی تے مؤرخ سن ۔ اوہ شیخ طبرسی دے شاگرداں وچو‏ں سن ۔ راوندی کثیرالتصانیف سن جنہاں وچو‏ں اُنہاں دی وجہ ٔ شہرت الخرائج و الجرائح ا‏‏ے۔ ابن شہر آشوب ماژندرانی تے منتجب الدین رازی اُنہاں دے نامور شہرت یافتہ شاگرد ہو گزرے نيں۔

قطب‌ الدین سعید بن عبد الله بن حسین بن ہبة الله راوندی کاشانی (متوفی 573 ھ)، قطب راوندی دے نام تو‏ں معروف، چھیويں صدی ہجری دے وڈے شیعہ محدث، مفسر، متکلّم، فقیہ، فلسفی و مورخ تے تفسیر مجمع البیان دے مولف فضل بن حسن طبرسی دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔ انہاں دی بہت سی تالیفات نيں جنہاں وچ سب تو‏ں مشہور کتاب الخرایج و الجرائح ا‏‏ے۔

ابن شہر آشوب مازندرانی تے منتجب الدین رازی انہاں دے مشہور ترین شاگرد نيں۔

سوانح

سوانح عمری

انہاں دی صحیح تاریخ ولادت معلوم نئيں ا‏‏ے۔ لیکن انہاں ک محل ولادت کاشان تو‏ں نزدیک شہر راوند ا‏‏ے۔^[۱] افندی اصفہانی کہندے نيں: انہاں دا نام زیادہ تر انہاں دے جد یعنی سعید بن ہبۃ اللہ تو‏ں انتساب دی وجہ تو‏ں پہچانا جاندا ا‏‏ے۔^[۲] انہاں دی کنیت ابو الحسن و ابو الحسین بیان ہوئی ا‏‏ے۔^[۳]

انہاں نے ابتدائی تعلیم راوند وچ اپنے والد تے دادا تو‏ں حاصل کيتی۔ اس دے بعد اوہ قم چلے گئے۔ افندی اصفہانی دے مطابق انہاں نے بزرگان حدیث تو‏ں اصفہان، خراسان تے ہمدان وچ روایات سنیاں تے نقل کيتیاں نيں۔^[۴]

پیدائش تے نام و کنیت

راوندی دا زمانہ پیدائش معلوم نئيں ہو سکا تے نہ اِس دا ثبوت اُنہاں دے معاصرین دے بیانات وچ یا آراء وچ ہی ملدا ا‏‏ے۔ البتہ اوہ کاشان دے اک قصبہ رَاوند وچ پیدا ہوئے سن تے اِسی نسبت تو‏ں راوندی مشہور ہوئے۔^[۵] آفندی اصفہانی دے قول دے مطابق: ’’ اُنہاں دا نام زیادہ تر انہاں دے جد یعنی سعید بن ہبۃ اللہ تو‏ں انتساب دی وجہ تو‏ں پہچانا جاندا اے ‘‘۔^[۶] کنیت  ابو الحسن تے ابوالحسین وی بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔^[۷]

قطب الدین راوندی

[[تصویر: |thumb|معصومہ قم دے حرم وچ قطب راوندی دی قبر]]
کوائف
مکمل نام	قطب‌ الدین سعید بن عبد الله بن حسین بن ہبة الله راوندی کاشانی
تاریخ وفات	۵۷۳ ق
مدفن	صحن حرم حضرت معصومہ (ع)
علمی معلومات
اساتذہ	فضل بن حسن طبرسی، عماد الدین طبری، صفی الدین مرتضی بن داعی رازی، ابو نصر الغازی و ۔۔۔
شاگرد	ابن شہر آشوب، منتجب الدین رازی و ۔۔۔۔
تالیفات	الخرائج والجرائح، منھاج البراعۃ، سی فت الفلاسفۃ، آیات الاحکم، قصص الانبیاء و ۔۔۔
خدمات
سماجی	محدث، مفسر، متکلم، فقیہ، فلسفی

اولاد

سید محسن امین عاملی نے قطب الدین راوندی دے عالم و فاضل بیٹےآں دے نام اس طرح ذکر کيتے نيں:

• شیخ علی بن سعید

• شیخ محمد بن سعید، کتاب عجالۃ المعرفہ دے مولف

• شیخ حسین بن سعید^[۸]

بزرگان و علماء دی نظر وچ

علامہ امینی: قطب راوندی بزرگ تے منتخب علماء شیعہ وچو‏ں نيں تے انہاں دا شمار شیعہ مسلک دے فقہ و حدیث دے اساتذہ، نوابغ تے رجال علم و ادب وچ ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں دی کثیر تالیفات وچ کسی وی طرح دا کوئی عیب نئيں پایا جاندا اے تے انہاں دے فضائل، تلاش و کوشش، دینی خدمات، نیک اعمال تے قیمتی تصنیفات وچ کسی وی طرح دا شائبہ نئيں پایا جاندا ا‏‏ے۔^[۹]

صاحب روضات الجنات: اوہ فقیہ، ممتاز و معتبر شخصیت دے مالک تے متعدد تصنیفات دے مولف نيں۔^[۱۰]

میرزا عبد اللہ افندی اصفہانی: شیخ، امام فقیہ، قطب الدین راوندی فاضل، عالم، متبحر، فقیہ، محدث، متکلم، احادیث و روایات دے عالم تے شاعر سن ۔^[۱۱]

شیخ عباس قمی: اوہ عالم، متبحر، فقیہ، محدث، مفسر، محقق ۔۔۔ تے بزرگ ترین شیعہ محدثین وچو‏ں نيں۔^[۱۲]

ابن حجر عسقلانی، بزرگ اہل سنت عالم: اوہ شیعہ مذہب تے تمام علوم وچ عالم و فاضل سن تے تمام علوم وچ صاحب تالیف سن ۔^[۱۳]

مشایخ و اساتذہ

• فضل بن حسن طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان

• عماد الدین طبری صاحب بشاره المصطفیٰ

• صفی الدین مرتضی بن داعی رازی صاحب تبصره العوام

• شیخ ابو جعفر محمد بن علی حلبی

• محمد بن حسن، پدر خواجه نصیر الدین طوسی

• محمد بن اسماعیل مشهدی

• ابو الحسن محمد بن علی تمیمی نیشاپوری

• عبد الرحیم بن احمد شیبانی

• ابو نصر الغازی

• ابو صمصام ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینی

• ابو جعفر بن کمیح

• ابو صمصام احمد بن محمد علی مرشکی

• ابو السعید حسن بن علی لار آبادی

• ابو القاسم حسن بن محمد حدیقی^[۱۴]

شاگرد

• صیر الدین حسین بن سعید راوندی، انہاں دے بیٹے

• ظهیر الدین محمد بن سعید راوندی، انہاں دے دوسرے بیٹے

• قاضی احمد بن علی بن عبد الجبار طوسی

• قاضی جمال الدین علی بن عبد الجبار طوسی

• فقیہ علی بن محمد مدائنی

• فقیہ عز الدین محمد بن حسن علوی بغدادی

• زین الدین ابو جعفر محمد بن عبد الحمید بن محمود دعویدار

• رشید الدین محمد بن علی، معروف به ابن شہر آشوب مازندرانی، انہاں دے مشهور ترین و برجسته ‌ترین شاگرد

• شیخ منتجب الدین رازی^[۱۵]

تالیفات و تصنیفات

قطب راوندی دی تصںیفات دی تعداد ۶۰ دے قریب کتاب و رسائل اُتے مشتمل نيں۔ مختلف علوم دی انہاں دی بعض کتاباں درج ذیل نيں:

علم تفسیر

1. ام القرآن

2. تفسیر القرآن‌، ۲ جلد

3. خلاصة التفاسیر‌، ۱۰ جلد

4. شرح آیات المشکله فی التنزیہ

5. اللباب فی فضل آیة الکرسی

6. الناسخ و المنسوخ من القرآن

نہج البلاغہ

۱۔ منھاج البراعۃ فی شرح نہج البلاغہ

ابن ابی الحدید کہندے نيں:

جتھ‏ے تک مینو‏ں علم اے کسی نے میرے تو‏ں زیادہ نہج البلاغہ دی تفسیر اُتے کم نئيں کیتا اے سوائے اک انسان دے تے اوہ سعید بن ھبۃ اللہ بن حسین نيں جو قطب راوندی دے نام تو‏ں معروف نيں۔^[۱۶]

علم کلام و فلسفہ

فائل:کتاب الخرائج والجرائح.jpg

قطب راوندی دی مشہور کتاب

۱۔ الخرائج والجرائح: ایہ قطب الدین راوندی دی سب تو‏ں مشہور کتاب اے جو پیغمبر اکرمصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے ائمہ اہل بیت(ع) دے معجزات تے انہاں دی روش زندگی دے سلسلہ وچ تحریر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب دا دو بار فارسی بولی وچ ترجمہ ہو چکيا ا‏‏ے۔

۲۔ ام المعجزات

۳۔ الاختلافات: اس کتاب وچ شیخ مفید تے سید مرتضی دے درمیان علم کلام دے اختلافات دا ذکر اے تے اس وچ ۹۵ اختلافی مسائل اُتے بحث و تحقیق کيتی گئی ا‏‏ے۔

۴۔ سی فت الفلاسفۃ: ایہ کتاب فلسفہ و حکمت دے موضوع اُتے لکھی گئی اے تے اس وچ فلاسفہ دی تناقض گوئی نو‏‏ں بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

۵۔ جواہر الکلام فی شرح مقدمۃ الکلام: ایہ کتاب شیخ طوسی دی علم کلام دی کتاب مقدمۃ الکلام اُتے شرح ا‏‏ے۔

فقہ

1. آیات الاحکم

2. احکم الاحکم

3. الانجاز: شیخ طوسی دی کتاب الایجاز فی الفرایض اُتے شرح ا‏‏ے۔

4. حل المعقود فی الجمل و العقود

5. الشافیہ فی الغسلة الثانیہ

6. الخمس

7. من حضره الاداء و علیہ القضاء

8. رسالة الفقہاء

‌9. مشکلات النہایہ

‌10. المنتہی فی شرح النہایہ: شیخ طوسی دی کتاب نہایہ دی شرح اے جو ۱۰ جلداں وچ شائع ہوئی ا‏‏ے۔

‌11. الرائع فی الشرایع

‌12. النیات فی جمیع العبادات

‌13. نہیة النہایہ

‌14. فقہ القرآن

حدیث

1. تحفة العلیل: اس دا موضوع دعا، آداب دعا تے امراض و بلا تو‏ں متعلق احادیث نيں۔

2. رساله فی صحہ احادیث اصحابنا: اس دا موضوع علماء شیعہ تو‏ں نقل شدہ احادیث دی صحت نو‏‏ں بیان کرنا ا‏‏ے۔

3. شرح الکلمات المائہ: اس وچ حضرت علی (ع) دے اقوال تو‏ں ۱۰۰ کلمات دی شرح شامل ا‏‏ے۔

4. ضیاء الشهاب: قاضی قضاعی دی کتاب شھاب الاخبار دی شرح ا‏‏ے۔ افندی اصفهانی نے اس کتاب تو‏ں اس طرح اخذ کیتا اے کہ قطب راوندی تصوف دی طرف مائل سن ۔ کیونکہ انہاں نے صوفیاں دے کلام نو‏‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔^[۱۷] انہاں دا ایہ قول قابل قبول نئيں اے اس لئے کہ راوندی احادیث نبوی دے بیان وچ نيں۔ اس دے علاوہ قاضی قضاعی دے بارے وچ تشیع دا احتمال دتا گیا ا‏‏ے۔^[۱۸]

5. لباب الاخبار

6. لب اللباب: اس وچ اخلاق دے موضوع اُتے روایات نيں۔

7. مزار: زیارت ناماں دے موضوع اُتے عظیم کتاب ا‏‏ے۔

8. المجالس فی الحدیث

9. الدعوات

تاریخ

• جنی الجنتین: اولاد امام علی نقی (ع) و امام حسن عسکری (ع) دی تاریخ ا‏‏ے۔

• قصص الانبیاء

اصول فقہ

• المستقصی: علم اصول فقه دی کتاب اے جو سید مرتضی دی علم اصول دی کتاب الذریعہ دی شرح ا‏‏ے۔

شعر و ادب

• التغریب فی التعریب

• الإغراب في الإعراب

• شرح العوامل المأئه: علم نحو دے ۱۰۰ عوامل اس دا موضوع نيں۔

• غریب النہایہ: شیخ طوسی دی فقہی کتاب نھایہ دی مشکل لغات دی شرح ا‏‏ے۔

• المصدور‌: قطب راوندی دا شعری دیوان ا‏‏ے۔^[۱۹]

وفات و مدفن

قطب الدین راوندی نے ۵۷۳ ق وچ وفات پائی^[۲۰] تے انہاں دے جنازہ نو‏‏ں روضہ حضرت معصومہ (ع) دے صحن وچ دفن کیتا گیا۔ آیت اللہ مرعشی نجفی دے حکم اُتے انہاں دی قبر اُتے اک وڈا سنگ قبر نصب کیتا گیا۔ انہاں دی قبر صحن (اتابکی) حضرت امام رضا وچ داخل و خارج ہُندے وقت دیکھی جا سکدی ا‏‏ے۔ آیت اللہ اراکی نے آخوند محمد جلالی دے واسطہ تو‏ں اپنے استاد (شیخ محمد حسن) تو‏ں نقل کیتا اے کہ مشروطہ تحریک دے زمانہ دے قریب صحن دی تعمیر دی وجہ تو‏ں قطب راوندی دی قبر وچ اک شگاف پیدا ہو گیا تے ميں نے نزدیک تو‏ں انہاں دونے گھٹنے سالم دیکھے۔ آیت اللہ اراکی دا بیان اے:

ميں نے پہلے وی اس داستان نو‏‏ں سنیا سی تے ایہ گل قم دی عوام وچ متواتر سی کہ قطب راوندی دا جنازہ تازہ ا‏‏ے۔^[۲۱]

حوالے

1. امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۲۳۹.
2. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۱۹.
3. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۳۹.
4. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۲۵.
5. محسن امین: اعیان الشیعہ، جلد 7، صفحہ 239۔ مطبوعہ بیروت، 1421ھ۔
6. عبداللہ آفندی اصفہانی: ریاض العلماء، جلد 2، صفحہ 419۔ مطبوعہ قم۔
7. محسن امین: اعیان الشیعہ، جلد 7، صفحہ 239۔ مطبوعہ بیروت، 1421ھ۔
8. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۴۰.
9. امینی، الغدیر، ج۵، ص۳۷۹.
10. خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۶ و ۷.
11. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۱۹.
12. قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۷۲.
13. عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ ق، ج۳، ص۴۸.
14. خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۷.
15. به نقل از ریاض العلماء، روضات الجنات، اعیان الشیعة و...
16. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۵۹ م، ج۱، ص۵.
17. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۲۱.
18. مصطفیٰ صادقی، دیدگاه تاریخی راوندیان، ۱۳۸۶ش.
19. برگرفتہ از الذریعہ، ریاض العلماء، روضات الجنات، اعیان الشیعہ و...
20. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ ق، ج۱۰۵، ص۱۳۵.
21. مهدی ‌پور، اجساد جاویدان، ۱۳۸۹.ص۱۵۲

منابع

• ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغہ، محمد أبو الفضل إبراهیم، ‌دار إحیاء الکتب العربیہ، ۱۹۵۹ م.

• افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی‌تا.

• امین، محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.

• امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.

• صادقی، مصطفیٰ، دیدگاه تاریخی راوندیان، نامہ تاریخ‌ پژوهان، تابستان ۱۳۸۶ - شماره ۱۰.

• عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۰ ق.

• خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.

• قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، بی‌تا.

• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق.

• مهدی‌ پور، علی‌ اکبر. اجساد جاویدان. قم، حاذق، ۱۳۸۹ش.

سانچہ:شیعہ مورخین

سانچہ:شیعہ فقہا (چھیويں صدی ہجری)