بے الف خطبہ علی بن ابی طالب دا اوہ خطبہ جس وچ عربی حرف الف دا بالکل استعمال نئيں ہويا۔[۱].
پس منظر
بے الف خطبہ اک ایسا خطبہ جس دے لفظاں وچ عربی وچ سب توں زیادہ استعمال ہونے والا حرف الف بالکل نئيں اے۔ یعنی ایداں دے لفظاں اُتے مشتمل کلام اے جو بغیرالف دے نيں۔ ایہ امام کلام، مولا علی دا کمال اے۔
- اک دن مسجد وچ کچھ صحابہ کرام تشریف فرما سن تے اس گل اُتے بحث ہوئے رہی سی کہ کلام عرب وچ کون سا حرف ناگزیر اے۔ غور کيتا گیا تاں معلوم ہويا، پہلے حرف تہجی الف (یعنی ا) دے بغیر، عربی وچ کلام کرنا ممکن نئيں اے۔ علی بن ابی طالب وی موجود سن ۔ اچانک بغیر تامل کیتے اٹھے تے فی البدیہہ، حمد الہی اُتے انوکھا تے فصیح و بلیغ خطبہ ارشاد فرمایا لوکاں دی عقلاں دنگ رہ گئياں۔ عربی وچ ایداں دے کلام دا ناں مونقہ رکھیا گیا اے، جس معنی اے ایسا چنگا کلام جو خوبصورتی تے بلاغت وچ حیران کن ہوئے۔[۲]
خطبہ دا عربی متن
حَمِدتُ مَن عَظُمَت مِنَّتُهُ، وَ سَبَغَت نِعمَتُهُ، وَ سَبَقَت رَحمَتُهُ، وَ تَمَّت کَلِمَتُهُ، وَ نَفَذَت مَشیَّتُهُ، وَ بَلَغَت حُجَّتُهُ، و عَدَلَت قَضیَّتُهُ، وَ حَمِدتُ حَمَدَ مُقِرٍّ بِرُبوبیَّتِهِ، مُتَخَضِّعٍ لِعُبودیَّتِهِ، مُتَنَصِّلٍ مِن خَطیئتِهِ، مُعتَرِفٍ بِتَوحیَدِهِ، مُستَعیذٍ مِن وَعیدِهِ، مُؤَمِّلٍ مِن رَبِّهِ مَغفِرَةً تُنجیهِ، یَومَ یُشغَلُ عَن فَصیلَتِهِ وَ بَنیهِ، وَ نَستَعینُهُ، وَ نَستَرشِدُهُ، وَ نُؤمِنُ بِهِ، وَ نَتَوَکَّلُ عَلَیهِ، وَ شَهِدتُ لَهُ بِضَمیرٍ مُخلِصٍ موقِنٍ، وَ فَرَّدَتُهُ تَفریدَ مُؤمِنٍ مُتقِنٍ، وَ وَحَّدَتُهُ تَوحیدَ عَبدٍ مُذعِنٍ لَیسَ لَهُ شَریکٌ فی مُلکِهِ، وَ لَم یَکُن لَهُ وَلیٌّ فی صُنعِهِ، جَلَّ عَن مُشیرٍ وَ وَزیرٍ، وَ تَنَزَّهَ عَن مِثلٍ وَ نَظیرٍ، عَلِمَ فَسَتَرَ، وَ بَطَنَ فَخَبَرَ، وَ مَلَکَ، فَقَهَرَ، وَعُصیَ فَغَفَرَ، وَ عُبِدَ فَشَکَرَ، وَ حَکَمَ فَعَدَلَ، وَ تَکَرَّمَ وَ تَفَضَّلَ، لَم یَزَل وَ لَم یَزولَ، وَ لیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ، وَهُوَ قَبلَ کُلِّ شَیءٍ وَ بَعدَ کُلِّ شَیءٍ، رَبٌّ مُتَفَرِّدٌ بِعِزَّتِهِ، مَتَمَلِّکٌ بِقُوَّتِهِ، مُتَقَدِّسٌ بِعُلُوِّهِ، مُتَکَبِّرٌ بِسُمُوِّهِ لَیسَ یُدرِکُهُ بَصَرٌ، وَ لَم یُحِط بِهِ نَظَرٌ، قَویٌ، مَنیعٌ، بَصیرٌ، سَمیعٌ، علیٌّ، حَکیمٌ، رَئوفٌ، رَحیمٌ، عَزیزٌ، عَلیمٌ، عَجَزَ فی وَصفِهِ مَن یَصِفُهُ، وَ ضَلَّ فی نَعتِهِ مَن یَعرِفُهُ، قَرُبَ فَبَعُدَ، وَ بَعُدَ فَقَرُبَ، یُجیبُ دَعوَةَ مَن یَدعوهُ، وَ یَرزُقُ عَبدَهُ وَ یَحبوهُ، ذو لُطفٍ خَفیٍّ، وَ بَطشٍ قَویٍّ، وَ رَحمَةٍ موسِعَةٍ، وَ عُقوبَةٍ موجِعَةٍ، رَحمَتُهُ جَنَّةٌ عَریضَةٌ مونِقَةٌ، وَ عُقوبَتُهُ حَجیمٌ مؤصَدَةٌ موبِقَةٌ، وَ شَهِدتُ بِبَعثِ مُحَمَّدٍ عَبدِهِ وَ رَسولِهِ صَفیِّهِ وَ حَبیبِهِ وَ خَلیلِهِ، بَعَثَهُ فی خَیرِ عَصرٍ، وَ حینَ فَترَةٍ، وَ کُفرٍ، رَحمَةً لِعَبیدِهِ، وَ مِنَّةً لِمَزیدِهِ، خَتَمَ بِهِ نُبُوَّتَهُ، وَ قَوّی بِهِ حُجَّتَهُ، فَوَعَظَ، وَ نَصَحَ، وَ بَلَّغَ، وَ کَدَحَ، رَؤفٌ بِکُلِّ مُؤمِنٍ، رَحیمٌ، ولیٌّ، سَخیٌّ، ذَکیٌّ، رَضیٌّ، عَلَیهِ رَحمَةٌ، وَ تَسلیمٌ، وَ بَرَکَةٌ، وَ تَعظیمٌ، وَ تَکریمٌ مِن رَبٍّ غَفورٍ رَحیمٍ، قَریبٍ مُجیبٍ، وَصیَّتُکُم مَعشَرَ مَن حَضَرَنی، بِتَقوی رَبِّکُم، وَ ذَکَّرتُکُم بِسُنَّةِ نَبیِّکُم، فَعَلَیکُم بِرَهبَةٍ تُسَکِّنُ قُلوبَکُم، وَ خَشیَةٍ تَذری دُموعَکُم، وَ تَقیَّةٍ تُنجیکُم یَومَ یُذهِلُکُم، وَ تُبلیکُم یَومَ یَفوزُ فیهِ مَن ثَقُلَ وَزنَ حَسَنَتِهِ، وَ خَفَّ وَزنَ سَیِّئَتِهِ، وَ لتَکُن مَسئَلَتُکُم مَسئَلَةَ ذُلٍّ، وَ خُضوعٍ، وَ شُکرٍ، وَ خُشوعٍ، وَ تَوبَةٍ، وَ نَزوعٍ، وَ نَدَمٍ وَ رُجوعٍ، وَ لیَغتَنِم کُلُّ مُغتَنَمٍ مِنکُم، صِحَّتَهُ قَبلَ سُقمِهِ، وَ شَیبَتَهُ قَبلَ هِرَمِهِ، وَ سِعَتَهُ قَبلَ عَدَمِهِ، وَ خَلوَتَهُ قَبلَ شُغلِهِ، وَ حَضَرَهُ قَبلَ سَفَرِهِ، قَبلَ هُوَ یَکبُرُ، وَ یَهرَمُ، وَیَمرَضُ، وَ یَسقَمُ، وَ یُمِلُّهُ طَبیبُهُ، وَ یُعرِضُ عَنهُ جَیِبُهُ، وَ یَتَغَیَّرَ عَقلُهُ، وَ لیَقطِعُ عُمرُهُ، ثُمَّ قیلَ هُوَ مَوَعوکَ، وَ جِسمُهُ مَنهوکٌ، قَد جَدَّ فی نَزعٍ شَدیدٍ، وَ حَضَرَهُ کُلُّ قریبٍ وَ بَعیدٍ، فَشَخَصَ بِبَصَرِهِ، وَ طَمَحَ بِنَظَرِهِ، وَ رَشَحَ جَبینُهُ، وَ سَکَنَ حَنینُهُ، وَ جُذِبَت نَفسُهُ، وَ نُکِبَت عِرسُهُ، وَ حُفِرَ رَمسُهُ، وَ یُتِمَّ مِنهُ وُلدُهُ، وَ تَفَرَقَ عَنهُ عَدَدُهُ، وَ قُسِّمَ جَمعُهُ، وَ ذَهَبَ بَصَرُهُ وَ سَمعُهُ، وَ کُفِّنَ، وَ مُدِّدَ، وَ وُجِّهَ، وَ جُرِّدَ، وَ غُسِّلَ، وَ عُرِیَ، وَ نُشِفَ، وَ سُجِیَ، وَ بُسِطَ لَهُ، وَ نُشِرَ عَلَیهِ کَفَنُهُ، وَ شُدَّ مِنهُ ذَقَنُهُ، وَ قُمِّصَ، وَ عُمِّمَ، وَ لُفَّ، وَ وُدِعَّ، وَ سُلِّمَ، وَ حُمَلِ فَوقَ سَریرٍ، وَ صُلِّیَ عَلَیهِ بِتَکبیرٍ، وَ نُقِلَ مِن دورٍ مُزَخرَفَةٍ، وَ قُصورٍ مُشَیَّدَةٍ، وَ حَجُرٍ مُنَضَّدَةٍ، فَجُعِلَ فی ضَریحٍ مَلحودَةٍ، ضَیِّقٍ مَرصوصٍ بِلبنٍ، مَنضودٍ، مُسَقَّفٍ بِجُلمودٍ، وَ هیلَ عَلیهِ حَفَرُهُ، وَ حُثِیَ عَلیهِ مَدَرُهُ، فَتَحَقَّقَ حَذَرُهُ، وَ نُسِیَ خَبَرُهُ وَ رَجَعَ عَنهُ وَلیُّهُ، وَ نَدیمُهُ، وَ نَسیبُهُ، وَ حَمیمُهُ، وَ تَبَدَّلَ بِهِ قرینُهُ، وَ حَبیبُهُ، وَ صَفیُّهُ، وَ نَدیمُهُ فَهُوَ حَشوُ قَبرٍ، وَ رَهینُ قَفرٍ، یَسعی فی جِسمِهِ دودُ قَبرِهِ وَ یَسیلُ صَدیدُهُ مِن مِنخَرِهِ، یُسحَقُ ثَوبُهُ وَ لَحمُهُ، وَ یُنشَفُ دَمُهُ، وَ یُدَقُّ عَظمُهُ، حَتّی یَومَ حَشرِهِ، فَیُنشَرُ مِن قَبرِهِ، وَ یُنفَخُ فِی الصّورِ، وَ یُدعی لِحَشرٍ وَ نُشورٍ، فَثَمَّ بُعثِرَت قُبورٌ، وَ حُصِّلَت صُدورٌ، وَ جیء بِکُلِّ نَبیٍّ، وَ صِدّیقٍ، وَ شَهیدٍ، وَ مِنطیقٍ، وَ تَوَلّی لِفَصلِ حُکمِهِ رَبٌّ قدیرٌ، بِعَبیدِهِ خَبیرٌ وَ بَصیرٌ، فَکَم مِن زَفرَةٍ تُضنیهِ، وَ حَسرَةٍ تُنضیهِ، فی مَوقِفٍ مَهولٍ عَظیمٍ، وَ مَشهَدٍ جَلیلٍ جَسیمٍ، بَینَ یَدَی مَلِکٍ کَریمٍ، بِکُلِّ صَغیر َةٍ وَ کَبیرَةٍ عَلیمٍٍ، حینَئِذٍ یُلجِمُهُ عَرَقُهُ، وَ یَحفِزُهُ قَلَقُهُ، عَبرَتُهُ غَیرُ مَرحومَةٍ، وَ صَرخَتُهُ غَیرُ مَسموعَةٍ، وَ حُجَّتُهُ غَیرُ مَقبولَةٍ، وَ تَؤلُ صَحیفَتُهُ، وَ تُبَیَّنُ جَریرَتُهُ، وَ نَطَقَ کُلُّ عُضوٍ مِنهُ بِسوءِ عَمَلِهِ وَ شَهِدَ عَینُهُ بِنَظَرِهِ وَ یَدُهُ بِبَطشِهِ وَ رِجلُهُ بِخَطوِهِ وَ جِلدُهُ بِمَسِّهِ وَ فَرجُهُ بِلَمسِهِ وَ یُهَدِّدَهُ مُنکَرٌ وَ نَکیرٌ وَ کَشَفَ عَنهُ بَصیرٌ فَسُلسِلَ جیدُهُ وَ غُلَّت یَدُهُ وَ سیقَ یُسحَبُ وَحدَهُ فَوَرَدَ جَهَنَّمَ بِکَربٍ شَدیدٍ وَ ظَلَّ یُعَذَّبُ فی جَحیمٍ وَ یُسقی شَربَةٌ مِن حَمیمٍ تَشوی وَجهَهُ وَ تَسلخُ جَلدَهُ یَضرِبُهُ زَبینَتُهُ بِمَقمَعٍ مِن حدیدٍ یَعودُ جِلدُهُ بَعدَ نَضجِهِ بِجلدٍ جدیدٍ یَستَغیثُ فَیُعرِضُ عَنهُ خَزَنَةُ جَهَنَّمُ وَ یَستَصرخُ فَیَلبَثُ حُقبَهُ بِنَدَمٍ نَعوذُ بِرَبٍّ قَدیرٍ مِن شَرِّ کُلِّ مَصیرٍ وَ نَسئَلُهُ عَفوَ مَن رَضیَ عَنهُ وَ مَغفِرَةَ مَن قَبِلَ مِنهُ فَهُوَ وَلیُّ مَسئَلَتی وَ مُنحُجِ طَلِبَتی فَمَن زُحزِحَ عَن تَعذیبِ رَبِّهِ سَکَنَ فی جَنَّتِهِ بِقُربِهِ وَ خُلِّدَ فی قُصورِ مُشَیَّدةٍ وَ مُکِّنَ مِن حورٍ عینٍ وَ حَفَدَةٍ وَ طیفَ عَلَیهِ بِکُئوسٍ وَ سَکَنَ حَظیرَةَ فِردَوسٍ، وَ تَقَلَّبَ فی نَعیمٍ، وَ سُقِیَ مِن تَسنیمٍ وَ شَرِبَ مِن عَینٍ سَلسَبیلٍ، مَمزوجَةٍ بِزَنجَبیلٍ مَختومَةً بِمِسکٍ عَبیرٍ مُستَدیمٍ لِلحُبورٍ مُستَشعِرٍ لِلسّرورِ یَشرَبُ مِن خُمورٍ فی رَوضٍ مُشرِقٍ مُغدِقٍ لَیسَ یَصدَعُ مَن شَرِبَهُ وَ لَیسَ یَنزیفُ هذِهِ مَنزِلَةُ مَن خَشِیَ رَبَّهُ وَ حَذَّر نَفسَهُ وَ تِلکَ عُقوبَةُ مَن عَصی مُنشِئَهُ وَ سَوَّلَت لَهُ نَفسُهُ مَعصیَةَ مُبدیهِ ذلِکَ قَولٌ فَصلٌ وَ حُکمٌ عَدلٌ خَیرُ قَصَصٍ قَصَّ وَ وَعظٍ بِهِ نَصَّ تَنزیلٌ مِن حَکیمٍ حَمیدٍ نَزَلَ بِهِ روحُ قُدُسٍ مُبینٍ عَلی نَبیٍّ مُهتَدٍ مَکینٍ صَلَّت عَلَیهِ رُسُلٌ سَفَرَةٌ مُکَرَّمونَ بَرَرَةٌ عُذتُ بِرَبٍ رَحیمٍ مِن شَرِّ کُلِّ رَجیمٍ فَلیَتَضَرَّع مُتَضَرِّعُکُم وَ لیَبتَهِل مُبتَهِلُکُم فَنَستَغفِرُ رَبَّ کُلِّ مَربوبِ لی وَ لَکُم۔
ترجمہ
- میں حمد کردا آں۔ اس دی حمد جس دا احسان عظیم اے، اس دی نعمت وسیع و کامل اے تے اس دے غضب اُتے سبقت رکھدی اے اس دی حجت پہنچ چکی اے تے اس دا فیصلہ عدل اُتے مبنی اے۔
- اس دی حمد اس طرح کردا ہاں جس طرح اس دی ربوبیت دا اقرار کرنے والا، اس دی عبودیت وچ فروتنی کرنے والا، خطاواں توں پ رہی ز کرنے والا، اس دی توحید دا اعتراف کرنے والا تے اس دے قہر توں پناہ مانگنے والا کردا اے۔
- اپنے رب توں مغفرت تے نجات دا امیدوار ہون، اس روز جدوں کہ ہر شخص اپنی اولاد تے عزیزاں توں بے پروا ہوئے گا اسيں ايسے توں مدد و ہدایت چاہندے نيں۔ وچ اس بندہ خالص دی طرح گواہی دیندا ہاں جو اس دے وجود اُتے یقین رکھدا ہو، اس دے حاکمیت وچ کوئی وی اس دا شریک تے اس دی کائنات وچ کوئی اس دا ولی یا حصہ دار نئيں، اس دی شان اس توں ارفع و اعلیٰ اے کہ اس دا کوئی مشیر، وزیر، مددگار، معین یا نظیر ہوئے۔
- وہ سب دا حال جاندا اے تے عیب پوشی کردا اے۔ اوہ باطن دی حالت توں واقف اے۔ اس دی بادشاہت سب اُتے غالب اے۔ جے گناہ کيتا جائے تاں اوہ معاف کر دیندا اے تے عدل دے نال حکم دیندا اے۔ اوہ فضل و کرم کردا اے۔ نہ اسنوں کدی زوال آیا اے نہ آئے گا تے کوئی اس دی مثل نئيں۔ اوہ ہر چیز توں پہلے وی پرودگار اے۔ اوہ اپنی ہی عزت و بزرگی توں ہی ہر چیز اُتے غالب اے۔ تے اپنی قوت توں ہی ہر شے اُتے قادر اے۔ اپنے عالی مرتبہ توں ہی مقدس اے۔ اپنی رفعت دی وجہ اس وچ کبریائی اے۔ نہ کوئی اکھ اسنوں دیکھ سکدی اے نہ کوئی نظر اس دا احاطہ کر سکدی اے۔ اوہ قوی، برتر، بصیر، ہر گل دا سننے والا تے مہربان و رحیم اے۔ جس نے وی اس دا وصف کرنا چاہیا اوہ عاجز رہیا (وصف نہ کر پایا)۔ جس نے (اپنے فہم وچ ) اسنوں پہچانا، اس نے خطا کيتی۔ اوہ باوجود نزدیک ہونے دے بعید اے۔ تے دور ہونے دے باوجود نیڑے اے۔ جو اس توں دعا منگدا اے اوہ قبول کرلپتا اے۔ تے روزی دیندا اے تے محبت کردا اے، اوہ صاحب لطف خفی اے۔ اس دی گرفت قوی اے۔ تے عنایت بہت وڈی اے اس دی رحمت وسیع اے۔ اس دا عذاب دردناک اے۔ اس دی رحمت جنت اے جو وسیع تے حیرت انگیز اے۔ اس دا عذاب دوزخ اے جو مہلک تے پھیلی ہوئی اے۔
- میں گواہی دیندا ہاں کہ محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم اس دے رسول، بندے، صفی،(چنے ہوئے) نبی، محبوب، دوست تے برگزیدہ نيں۔ انہاں نوں ایداں دے وقت مبعوث بہ رسالت کيتا جدوں زمانہ نبی توں خالی سی تے کفر دا دور دورہ سی۔ آپ صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم اس دے بندےآں اُتے رحمت نيں۔ ہور برآں اپنی نبوت نوں انہاں اُتے ختم تے اپنی حجت نوں مضبوط کر دتا۔ پس انہاں نے وعظ فرمایا۔ تے نصیحت کيتی۔ تے حکم خدا بندےآں تک پہنچایا۔ تے ہر طرح دی کوشش کيتی۔ اوہ ہر مومن اُتے مہربان نيں۔ اوہ رحیم، سخی تے اللہ دے پسندیدہ تے پاکیزہ ولی نيں۔ انہاں اُتے خدا دی جانب توں رحمت و سلام، برکت وعظمت تے اکرام ہوئے۔ جو بخشنے والا، نیڑے تے دعا قبول کرنے والا اے۔
- اے حاضرین مجلس وچ توانوں تواڈے پروردگار دا حکم سناندا ہاں جو مینوں پہونچا اے تے وصیت کردا ہاں اورتوانوں تواڈے پیغمبر صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دی سنت یاد دلاندا ہوں- توانوں چاہئیے کہ خدا توں ایسا ڈرو کہ اکھاں توں آنسو جاری ہوئے جاواں تے ایسی پ رہی زگاری اختیار کرو کہ جو تسيں نوں نجات دلائے۔ پہلے اس دے آزمائش دا دن آ جائے تے تسيں پریشانی وچ گم ہوئے جاؤ۔ اس روز اوہی شخص رستگار ہوئے گا جس دے ثواب دا پلڑا بھاری تے گناہاں دا پلڑا ہلکا ہوئے گا۔ تسيں نوں چاہئیے کہ جدوں وی اس توں دعا کرو تاں بہت ہی عاجزی تے گڑگڑا کے، توبہ تے خوشامد تے ذلت دے نال دعا کرو تے دل توں گناہ کرنے دا خیال دور کر کے، ندامت دے نال خدا دی طرف رجوع کرو۔
- تم نوں چاہئیے کہ بیماری توں پہلے صحت نوں تے بڑھاپے توں پہلے جوانی کو، فقر توں پہلے فراغ بالی نوں تے سفر توں پہلے حضر نوں تے کم وچ مشغول ہونے توں پہلے فراغت کو، غنیمت جانو ایسا نہ ہوئے کہ پیری آ جائے تے تسيں سب دی نظراں وچ ذلیل و خوار ہوئے جاؤ یا مرض حاوی ہوئے جائے تے طبیب رنج وچ مبتلیا کے دے تے احباب منہ پھیر لاں عمر کٹ چکی ہوئے تے عقل وچ فتور آ جآئے۔
- تب کہیا جاندا اے کہ بخار دی شدت توں حالت خراب ہوئے گئی اے تے جسم لاغر ہوئے چکيا اے تے فیر جان کنی دی سختی ہُندی اے تے نیڑے و بعید توں ہر کوئی اس دے ہاں آندا اے تے اس دی اکھاں کھلی دی کھلی رہ جاندیاں نيں، پتلیاں فیر جاندیاں نيں، پیشانی اُتے پسینہ آندا اے۔ ناک ٹیڑھی ہوئے جاندی اے تے روح قبض ہوئے جاندی اے، اس دی بیوی رونے پیٹنے لگتی اے۔ قبر کھود لی جاندی اے تے اس دے بچے یتیم ہوئے چکے ہُندے نيں۔ اس دے علاوہ اس دی نفری (یعنی ساتھی) متفرق ہوئے جاندی اے۔ اعضاء شکستہ ہوئے جاندے نيں تے بینائی و سماعت چلی جاندی اے۔ فیر اسنوں سیدھا لٹا دیندے نيں تے لباس اتار کر غسل دتا جاندا اے تے کپڑے توں جسم پونچھدے نيں تے خشک کر کے اس اُتے چادر ڈال دتی جاندی اے تے اک بچھا دتی جاندی اے تے کفن کيتا جاندا اے تے (سر پر) عمامہ بنھ کر چھڈ دیندے نيں تے فیر جنازہ اٹھایا جاندا اے تے بغیر سجدہ و تعفیر دے صرف تکبیر دے نال اس اُتے نماز پڑھی جاندی اے۔ آراستہ طلائی تختاں تے مضبوط محلےآں دے نفیس فرش والے کمرےآں توں لیا کے اسنوں تنگ لحد وچ ڈال دیندے نيں اورتہہ بہ تہ اِٹاں توں قبر بنا کے پتھر توں پاٹ کر اس اُتے مٹی ڈال دتی جاندی اے تے ڈھیلاں توں اُتے کر دتی جاندی اے۔ میت اُتے وحشت چھا جاندی اے مگر کسی نوں معلوم نئيں ہُندا۔ دوست و عزیز اسنوں چھڈ کے پلٹ جاندے نيں تے سب بدل جاندے نيں تے مردہ دی قبر اُتے کیڑے دوڑدے پھردے نيں اس دی ناک توں پیپ بہنے لگتی اے تے اس دا گوشت خاک ہونے لگدا اے اس دا خون دونے پہلوآں وچ خشک ہوئے جاندا اے تے ہڈیاں بوسیدہ ہوئے کے خاک ہونے لگتی نيں۔ اوہ روز قیامت تک ايسے طرح رہندا اے ایتھے تک کہ خدا فیر اسنوں زندہ کر کے قبر توں اٹھاندا اے۔
- جب صور پھونکا جائے گا تاں اوہ قبر توں اٹھے گا تے میدان حشر و نشر وچ بلايا جائے گا تے اس وقت اہل قبور زندہ ہون گے تے قبر توں کڈے جاواں گے تے انہاں دے سینہ دے راز ظاہر کیتے جاواں گے تے ہر نبی، صدیق و شہید حاضر کيتا جائے گا تے فیصلہ دے لئی رب قدیر جو اپنے بندےآں دے حالات توں آگاہ اے، جدا جدا کھڑا کريں گا۔ فیر بہت ساریاں آوازاں اسنوں پریشانی وچ ڈال داں گی تے خوف و حسرت توں اوہ ناچار ہوئے جائے گا تے اس بادشاہ عظیم دی بارگاہ وچ جو ہر چھوٹے تے وڈے گناہ نوں جاندا اے ڈردا ہويا جاضر ہوئے گا اس وقت گناہاں دی شرم توں اس قدر پسینہ بہے گا کہ منہ تک آ جائے گا تے اسنوں اس توں قلق ہوئے گا۔ اوہ بہت نالہ و زاری کريں گا مگر کوئی شنوائی نہ ہوئے گی تے اس دے سارے گناہ ظاہر کر دتے جاواں گے تے اس دا نامہء اعمال پیش کيتا جائے گا۔ پس اوہ اپنے اعمال بد نوں دیکھے گا تے اس دی اکھاں اس دی بد نظری دی تے ہتھ، بیجا مارنے دی تے پیر، (برے کم دی جانب) جانے دی تے شرم گاہ، بدکاری دی تے جلد، مس کرنے دی گواہی دین گے۔ پس اس دی گردن وچ زنجیر ڈال دتی جائے گی تے مشکاں کس دتی جاواں گی۔
- فیر کھچ کر جہنم وچ ڈال دتا جائے گا تے اوہ روندا پیٹتا داخل جہنم ہوئے گا۔ جتھے اس اُتے سخت عذاب کيتا جائے گا۔ جہنم دا کھولدا ہويا پانی اسنوں پینے نوں ملے گا۔ جس توں اس دا منہ جل جائے گا۔ اس کھل نکل جائے گی۔ فرشتے آہنی گرزاں توں اسنوں ماراں گے تے کھل اڑ جانے دے بعد نويں کھل فیر پیدا ہوئے گی اوہ بہت کچھ آہ و فریاد کريں گا مگر جہنم دے فرشتے اس دی طرف توں منہ پھیر لاں گے۔ اس طرح اک مدت دراز تک اوہ عذاب وچ مبتلا تے نادم رہے گا تے استغاثہ کردا رہے گا۔
- میں پروردگار قدیر توں پناہ منگدا ہاں کہ اوہ مینوں ہر مضر شے دے شر توں محفوظ رکھے تے وچ اس توں ایسی معافی دا خواستگار ہاں جداں اس نے کسی شخص توں راضی ہوئے کے اسنوں عطا کيتی ہوئے تے ایسی مغفرت چاہندا ہاں جو اس نے قبول فرمائی ہوئے۔
- پس اوہی میری خواہش پوری کرنے والا تے امیداں دا برلانے والا اے جو شخص مستحق عذاب نئيں اے اوہ بہشت دے مضبوط محلےآں وچ ہمیشہ رہے گا تے حورعین تے غلمان (خادم) اس دی ملکیت ہون گے جام ہائے کوثر توں سیراب ہوئے گا تے حدود قدس وچ مقیم ہوئے گا۔ نعمت ہائے بہشت وچ متصرف رہے گا تے نہر تسنیم دا پانی پئے گا تے چشمہ سلسبیل توں جس وچ سونٹھ ملی ہوئی تے مشک و عنبر دی مہر لگی ہوئی اے سیراب ہوئے گا تے اوتھے دا دائمی مالک ہوئے گا اوہ معطر شراب پئے گا مگر نہ اس توں خمار ہوئے گا تے نہ حواس وچ فتور آئے گا۔ ایہ مقام و منزلت اس شخص دی اے جو خدا توں ڈردا تے گناہاں توں بچکيا اے تے اوہ والا عذاب اس شخص دے لئی اے جو اپنے خالق دی نافرمانی کردا تے خواہشات نفسانی توں گناہاں دا مرتکب ہُندا اے۔ پس ایہی فیصلہ کن گل تے منصفانہ حکم اے تے بہترین قصہ و نصیحت اے۔ جس دی صراحت خداوند حکیم و حمید نے اس کتاب وچ فرمائی اے جو روح القدس نے ہدایت یافتہ راست باز پیغمبر صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دے قلب مبارک اُتے نازل فرمائی۔ وچ پروردگار علیم و رحیم و کریم توں پناہ منگدا ہاں کہ اوہ مینوں ہر لعین و رجیم دشمن دے شر توں بچائے۔ پس اس دی بارگاہ وچ عاجزی کرنے والےآں نوں چاہئیے کہ عاجزی کرن تے دعا کرنے والے دعا کرن تے تسيں وچوں ہر شخص میرے تے اپنے لئی استغفار کرے۔ میرا پروردگار اکیلا ہی میرے لئی کافی اے۔
ہور ویکھو
بے نقط خطبہ
حوالے
- ↑ محمد بن شہر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب : 2 / 48، طبعۃ مؤسسۃ العلامۃ، قم / ايران، سنہ : 1379 ہجريۃ
- ↑ اوداں تاں اس خطبہ دا تذکرہ ہزاراں نئيں تاں سینکڑاں کتاباں وچ موجود اے چند اک قدیمی تے اصلی منابع ایہ نيں: 1- المصباح (تقی الدین ابراہیم بن علی بن الحسن بن محمود العاملی الکفعمی 2- مطالب السؤول (محمد بن طلحہ شافعی) 3- شرح نهج البلاغہ (ابن ابی حدید معتزلی) 4- کنز العمّال (متقی بن حسام ہندی) 5- اعلام الدین (حسن بن محمد دیلمی) 6- منہاج البراعہ (میرزا حبیب الله ہاشمی خوئی) 7- کفایة الطالب تے چند کتاباں جو کسی واسطہ دے نال اسنوں نقل کردیاں نيں: 1- بحار الانوار 2- نہج السعادہ (شیخ محمد باقر محمودی) 3- مصباح البلاغہ فی مستدرک نہج البلاغہ (سیّد حسن میرجہانی طباطبائی) تے جنہاں کتاباں نے اس خطبے دے کچھ حصے نقل کیتے نيں: 1- مناقب آل ابی طالب (ابن شہر آشوب) 2- الصراط المستقیم (علی بن یونس عاملی) 3- نہج الایمان (علی بن یوسف بن جبر) 4- الخرائج و الجرائج (قطب الدین راوندی) 5- مستدرک السّفینة (علی نمازی) 6- الذریعة (شیخ آغا بزرگ تہرانی) نوٹ: - اس خطبہ دے رجال وچ ابو الحسن خلال۔ احمد بن محمد بن ثابت بن بندار، جری بن کلب وغیرہ نيں۔
