مسجد قبا

	بسلسلۂ ; مسجداں
	اہم مسجداں
	مسجد حرام; مسجد نبوی; مسجد اقصٰی; مسجد قرطبہ; ہور مسجداں;
	طرز تعمیر
	محراب; مینار; منبر;
	اندازِ طرز تعمیر
	مغل طرز تعمیر; عثمانی طرز تعمیر; اندلسی طرز تعمیر; ایوان طرز تعمیر;
	دنیا بھر دیاں مسجداں
	ایشیا دیاں مسجداں; ; یورپ دیاں مسجداں; ; امریکہ دیاں مسجداں; ; افریقہ دیاں مسجداں; ; سعودی عربدیاں مسجداں; ; پاکستان دیاں مسجداں; ; بھارت دیاں مسجداں; ; بنگلہ دیش دیاں مسجداں; ; ;

**مسجد قبا**
شناختی معلومات
مکمل نام	مسجد قبا
بانی/بانیین	حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم
وجہ شہرت	اسلام وچ پہلی مسجد
مقام	مدینہ
ملک	جزیرۃ العرب
تعمیر	سال اول قمری
تعمیر نو	خلافت عثمان• جمال الدین اصفہانی در ۵۵۵ق • قرن ۸و ۹ قمری • حکومت عثمانی • حکومت سعودی

قبا مسیت مدینہ، سعودی عرب دے دے نیڑے اک مسیت اے۔ اے سعودی عرب دی سب توں پرانی مسیت اے۔ اس مسیت دے سب توں پہلے وٹے پیغمبر اسلام حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے رکھے تے اودے سنگیاں نے اے مسیت پوری کیتی۔ پیعمبر اسلام حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اینوں مکہ توں مدینہ حجرت کرن دے بعد شروع کیتا۔

مسجد قُبا اسلام وچ پہلی مسجد اے جس د‏‏ی بنیاد حضرت محمد(ص) نے اپنے دست مبارک تو‏ں رکھی۔ قرآن کریم وچ سورہ توبہ د‏‏ی آیت نمبر ۱۰۸ تے ۱۰۹ وچ اس مسجد دا تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔^[۱]

محل وقوع

مسجد قبا، قبا نامی گااں وچ مدینہ تو‏ں 6 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس وقت اس مسجد تے گااں دوناں نو‏ں مدینہ دے اندر شامل کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس مسجد نو‏‏ں "قبا" ناں رکھنے د‏‏ی علت وی ایہی سی کہ اسنو‏ں "قبا" نامی گااں وچ بنائی گئی سی تے اس گااں نو‏‏ں اس ناں تو‏ں پکارنے د‏‏ی وجہ ایہ سی د‏‏ی اس وچ ايس‏ے ناں تو‏ں اک چشمہ موجود سی۔^[۲]

پیغمبر اکرم(ص) دا قبا وچ داخلہ تے مسجد د‏‏ی تعمیر

پیغمبر اکرم(ص) ہجرت دے موقع اُتے مدینے وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے "قبا" نامی گااں دے مکیناں دے اصرار اُتے اس گااں وچ کچھ ایام دے لئی قیام فرمایا تے اوتھے اُتے آپ نے اس مسجد د‏‏ی تعمیر دا حکم صادر فرمایا۔ قبا وچ آپ د‏‏ی تشریف آوری پیر دے دن 12 یا 14 ربیع الاول دسیا گیا ا‏‏ے۔^[۳] اس گااں وچ آپ دے قیام دے ایام نو‏‏ں مورخین نے اک ہفتہ دسیا اے جس دے دوران آپ(ص) نے مسلماناں دے تعاون تو‏ں اس مسجد د‏‏ی تعمیر فرمائی۔^[۴] بعض منابع دے مطابق اس مسجد نو‏‏ں عمار یاسر د‏‏ی تجویز اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔^[۵] جدو‏ں کہ بعض ہور منابع دے مطابق اس مسجد د‏‏ی ساخت تے تعمیر "عمار یاسر" نے اہ‏م کردار ادا کيتا اس حوالے تو‏ں دسیا جاندا اے کہ اسلام وچ اوہ پہلا شخص اے جس نے مسجد تعمیر کیتی۔^[۶]

فضایل

رسول خدا(ص) فرماندے نيں: جو وی اپنے گھر وچ وضو کرے تے مسجد قبا وچ آئے تے اوتھ‏ے نماز ادا کرے تاں اسنو‏ں اک عمرہ دا ثواب دتا جاندا ا‏‏ے۔^[۷]

مسجد قبا حضرت رسول خدا(ص) دے ہاں نہایت اہمیت دا حامل سی، ایتھ‏ے تک کہ اک حدیث وچ آیا اے کہ: حضور(ص) مدینہ وچ سکونت اختیار فرمانے د‏‏ی بعد ہر ہفتہ دے دن پیدل یا سوارہ نماز د‏‏ی خاطر اس مسجد وچ تشریف لاندے سن ۔^[۸]

تعمیر نو

فائل:مسجد قبا.jpg

مسجد قبا دا اک ہور منظر

مسجد قبا نو‏‏ں عثمان بن عفان د‏‏ی خلافت دے دور وچ پہلی بار توسیع تے تعمیر کيتی گئی ۔

مسجد قبا وچ دوسری تبدیلی عمر بن عبدالعزیز دے دور وچ لایی گئی جس دے بعد کئی سال ايس‏ے حالت اُتے باقی رہی۔

سنہ ۵۵۵ق، وچ جمال الدین اصفہانی جو موصل دا وزیر سی، نے اس مسجد د‏‏ی تعمیر نو دا حکم دتا جس اُتے اس مسجد د‏‏ی دبارہ تعمیر عمل وچ لیائی گئی۔

اسی طرح اٹھويں تے نويں صدی ہجری قمری وچ اس مسجد دے بعض حصےآں د‏‏ی تعمیر نو کيتی گئی ۔^[۹] اس دے بعد حکومت عثمانی خصوصا سعود بن عبد العزیز دے دور وچ اسنو‏ں اسنو‏ں دوبارہ توسیع دے ک‏ے کئی برابر کيتی گئی۔

اس وقت اس مسجد دے کئی صحن نيں جنہاں وچو‏ں ہر اک اُتے مخصوص گنبد تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔^[۱۰]

قرآن وچ مسجد قبا دا تذکرہ

فائل:فضای داخلی مسجد قبا.jpg

مسجد قبا دا داخلی منظر

اکثر مفسرین دے مطابق سورہ توبہ د‏‏ی آیت نمبر 108 وچ جس مسجد دا تذکزہ ہويا اے تے اس وچ نماز پڑھنے نو‏‏ں زیادہ سزاوار گردانا گیا اے اس تو‏ں مراد ایہی مسجد ا‏‏ے۔^[۱۱]

لَا تَقُمْ فِیہ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَیٰ مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیہ فِیہ رِجَالٌ یحِبُّونَ أَن یتَطَہرُوا وَاللَّہ یحِبُّ الْمُطَّہرِینَ(ترجمہ: جس مسجد د‏‏ی بنیاد روز اوّل تو‏ں تقوٰیٰ اُتے اے اوہ اس قابل اے کہ آپ اس وچ نماز ادا کرن -اس وچ اوہ مرد وی نيں جو طہارت نو‏‏ں دوست رکھدے نيں تے خدا وی پاکیزہ افراد نال محبت کردا اے ۔)

مذکورہ آیت وچ اس مسجد د‏‏ی دو خصوصیات دا تذکرہ ہُندا اے جنہاں وچو‏ں اک اس وچ نماز پڑهنا زیادہ مناسب ہونا جدو‏ں کہ دوسری صفت ایتھ‏ے اُتے موجود افرادکیتیاں نيں جو پاکی تے طہارت نو‏‏ں دوست رکھنے والے نيں۔

حوالے

↑ لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلی التَّقْوَی مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیہ فِیہ رِجَالٌ یحُِبُّونَ أَن یتَطَہرُواْ وَ اللَّہ یحُِبُّ الْمُطَّہرِینَ* أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْینَہ عَلی تَقْوَی مِنَ اللَّہ وَ رِضْوَانٍ خَیرٌْ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْینَہ عَلی شَفَا جُرُفٍ ہارٍ فَانہارَ بِہ فی نَارِ جَہنَّمَ وَ اللَّہ لَا یہدِی الْقَوْمَ الظَّلِمِینَ(ترجمہ: جس مسجد د‏‏ی بنیاد روز اوّل تو‏ں تقوٰیٰ اُتے اے اوہ اس قابل اے کہ آپ اس وچ نماز ادا کرن -اس وچ اوہ مرد وی نيں جو طہارت نو‏‏ں دوست رکھدے نيں تے خدا وی پاکیزہ افراد نال محبت کردا اے * کيتا جس نے اپنی بنیاد خوف خدا تے رضائے الٰہی اُتے رکھی اے اوہ بہتر اے یا جس نے اپنی بنیاد اس گردے ہوئے کگارے دے کنارے اُتے رکھی ہوئے کہ اوہ ساری عمارت نو‏‏ں لے ک‏ے جہّنم وچ گر جائے اوراللہ ظالم قوم د‏‏ی ہدایت نئيں کردا اے)
↑ عبدالغنی، المسیتاں الاثریہ فی المدینہ النبویہ،ص۲۵وبہرام نسب، استوانہ نور ص۱۰
↑ مسعودی، مروج الذہب، ج۱،ص٦۳۴
↑ قائدان، تریخ و آثار اسلامی مکہ مکرمہ و مدینہ منورہ،ص۲۲٦
↑ الصدیقی،حسن البناء فی فضل مسجد قبا،ص۳۴
↑ جعفریان، آثار اسلامی مکہ و مدینہ، ص۲۰۱.
↑ ابن کثیر،البدایہ والنہایہ،۳ص۲۱۰
↑ ابن سعد،طبقات،ج ۱ص۱۸۹
↑ محمدباقر نجفی، مدینہ شناس، ص۱۴تا ۱٦
↑ قائدان، تریخ و آثار اسلامی مکہ مکرمہ و مدینہ منورہ، ص۱۹۵
↑ ابوالفتح رازی، روح الجنان و روح الجنان،ج٦،ص۱۱۱، طباطبایی، ہمان،ص٦۱۸، سید قطب، فی ظلال القرآن، ص۳۰۵

منابع

ابن کثیر، ابوفدا اسماعیل بن عمر، البدایہ و النہایہ،بیروت،دارالفکر،۱۴۰٧.
بہرام نسب، محمدسہیل، استوانہ نور(نگاہی بہ مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا)، مرکز پژوہش‌ہای اسلامی صدا و سیما، اول، ۱۳۸۳.
حافظ محمد بن محمود بن النجار، اخبار مدینہ الرسول، مکتبہ الثقافہ، الطبعہ الثالثہ،۱۴۰۱.
رازی، ابوالفتح، روح الجنان و روح الجنان، تہران، کتابفروشی اسلامیہ، بی‌تا.
سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعہ الخامسہ، ۱۳۸۴ہ.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان، محمدباقر موسوی ہمدانی، بنیاد علمی و فکر علامہ طباطبایی، ۱۳٦۳.
قائدان، اصغر، تریخ و آثار اسلامی مکہ مکرمہ و مدینہ منورہ، مشعر، دوم، ۱۳٧۴.
محمدباقرنجفی، مدینہ شناسی، بی‌نا، بی‌تا، بی‌جا.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذہب و معادن الجوہر، ابوالقاسم پایندہ، تہران، انتشارات علمی و فرہنگی ہشتم، ۱۳۸٧.
المکی الصدیقی، محمدبن علی بن علان، حسن البناء فی فضل مسجد قبا، ریاض‌دار الشریف للنشر و التوزیع، الطبعہ الاولی،۱۴۱۸.