Zenon Chruszcz

Zenon Chruszcz

starszy sierżant
Data i miejsce urodzenia	8 października 1905 Borysław
Data i miejsce śmierci	8 września 1984 Sanok
Przebieg służby
Lata służby	1941–1948
Siły zbrojne	Polskie Siły Zbrojne w ZSRR Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Armia Polska na Wschodzie 2 Korpus Polski Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia
Jednostki	5 Wileńska Dywizja Piechoty→5 Kresowa Dywizja Piechoty 5 Kresowy Batalion Saperów
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa (kampania wrześniowa, kampania włoska: bitwa o Monte Cassino, bitwa o Ankonę)
Późniejsza praca	nauczyciel
Odznaczenia

Zenon Chruszcz (ur. 8 października 1905 w Borysławiu, zm. 8 września 1984 w Sanoku) – polski sportowiec, żołnierz, nauczyciel, tłumacz.

Życiorys

Legitymacja Krzyża Pamiątkowego Monte Cassino należąca do Zenona Chruszcza

Grobowiec rodzin Myćków i Chruszczów w Sanoku

Urodził się 8 października 1905 w Boryslawiu^[1][2]. Był synem Michała i Katarzyny z domu Czarny^[3]. W latach 20. był sportowcem „Sokoła” w Drohobyczu, zawodnikiem drużyny piłkarskiej^[4][5], startował w zawodach rzutu dyskiem^[6]. Uzyskał wykształcenie średnie^[7].

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej^[8]. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez Sowietów i wywieziony do ZSRR i przebywał na ziemi kazachskiej^[8]. Na mocy układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 odzyskał wolność, po czym we wrześniu 1941 wstąpił do formowanej Armii Polskiej w ZSRR gen. Władysława Andersa^[9][2]. W Tatiszczewie został wtedy żołnierzem 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty^[9]. W jej strukturze 17 marca 1942 wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów^[9][2]. W sierpniu 1942 wraz z wojskiem ewakuował się do Persji, a po trzech tygodniach do Iraku^[9]. Po ewakuacji służył w Armii Polskiej na Wschodzie^[9]. Po ukończeniu SPRS 20 stycznia 1943 został przydzielony do 5 Kresowego Batalionu Saperów^[9]. Przebywał kolejno w Iraku, Palestynie, Egipcie (Bliski Wschód) do marca 1944, gdy jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie wraz z 2 Korpusem Polskim dotarł do Włoch (Taranto)^[9][9][2]. Po przemianowaniu służył w 5 Kresowej Dywizji Piechoty^[10][11]. Brał udział w kampanii włoskiej na froncie zachodnim, w kwietniu 1944 w działaniach nad rzeką Sangro, w maju 1844 w walkach w bitwie o Monte Cassino i Piedimonte^[9]. Od czerwca 1944 do 21 kwietnia 1945 uczestniczył w działaniach na odcinku Adriatyckim, m.in.: Caserta, Benevento, Foggia, Termoli, Pescara, Benedetto, Formo, Loretto, Crescia, w bitwie o Ankonę^[9] i o Padwę^[2]. Służył w oddziale saperów^[12]. Od kwietnia 1945 do czerwca 1946 przebywał w obozach szkoleniowych nad Morzem Adriatyckim^[9].

W czerwcu 1946 wraz z 2 Korpusem wyjechał do Wielkiej Brytanii i służył w szeregach Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w Monks' Common w Sussex^[9]. 22 września 1948 został zdemobilizowany^[9][2]. Dosłużył stopnia starszego sierżanta^[12][13] (po wojnie w okresie PRL był przedstawiany w stopniu sierżanta podchorążego^[3]). W Wojskowym Ośrodku Wyszkolenia opanował język angielski^[2]. Od 6 lipca 1947 pracował w miesięczniku „The Sussex Illustrated” w Loxwood^[9]. Od 1948 do 1958 parał się innymi pracami w Londynie^[9].

25 czerwca 1958 powrócił do Polski^[9] i osiedlił się w Sanoku^[2]. Od 1 września 1959 do sierpnia 1980 był nauczycielem języka angielskiego w tamtejszym Technikum Ekonomicznym i Hotelarskim^[9][14] (w 1977 zatrudniony na część etatu)^[15]. Na przełomie lat 60./70. dokonywał tłumaczeń na języka angielski fragmentów oraz spisu treści czasopisma „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, wydawanego przez Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku^[16]. Należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego (w roku 1963-1964 był społecznym inspektorem pracy ZNP w TE)^[17], Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Sanoku i PTTK^[17]. Był członkiem koła ZBoWiD w Sanoku^[7][18] i udzielał się jako prelegent tej organizacji^[7][19]. W 1976 otrzymał zaświadczenie kombatanckie^[1]. W maju 1980 na łamach rzeszowskiego dziennika „Nowiny” wypowiedział się przeciw narastającym aktom bandytyzmu, chuligaństwa i terroru w Polsce^[18]. Był bezpartyjny^[3][7].

Jego żoną była Emilia, z domu Myćka (1910–1992), stomatolog, od 1950 do 1992 dentystka szkolna w Zespole Szkół Ekonomicznych w Sanoku^[20], była jedną z lekarzy, udzielających w 1956 r. pomocy medycznej ks. prymasowi kard. Stefanowi Wyszyńskiemu, wówczas internowanemu w pobliskiej Komańczy^[21][22]. Jego szwagierką była Maria Kril.

Zenon Chruszcz zmarł 8 września 1984^[23][24]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 11 września 1894^[24].

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1981)^[25]
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1976)^[25]
• Krzyż Zasługi z Mieczami^[26]
• Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino nr 25284 (1945)^[27]
• Gwiazda za Wojnę 1939–1945^[28]
• Krzyż Wojenny za Męstwo Wojskowe (1946)^[29]
• Gwiazda Italii^[30]
• Medal Wojny 1939–1945 (1947)^[31]
• Odznaka Pamiątkowa 5 Kresowej Dywizji Piechoty (1946)^[29]
• Odznaka Saperów 5 Kresowej Dywizji Piechoty (1946)^[29]
• inne odznaczenia zagraniczne państw zachodnich^[1]
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (1982)^[32]
• Honorowa Odznaka Ruchu Przyjaciół Harcerstwa (1982)^[25]
• List pochwalny za długoletnią pracę społeczną na rzecz ZBoWiD (1980)^[33]

Przypisy

1. Deklaracje ↓, s. 33.
2. Boczar 1995 ↓, s. 271.
3. Deklaracje ↓, s. 33, 35.
4. Kronika sportowa. Zawody o mistrzostwo klasy „B”. Sokół – Betar 5:0. „Głos Drohobycko-Borysławsko-Samborski”. Nr 19, s. 3, 26 maja 1928. 
5. Sport. „Głos Drohobycko-Borysławsko-Samborski”. Nr 5, s. 6, 21 lutego 1930. 
6. Święto przysposobienia wojskowego. Wyniki zawodów. „Głos Drohobycko-Borysławsko-Samborsko-Stryjski”. Nr 18, s. 4, 23 czerwca 1929. 
7. ZBoWiD 1986 ↓, s. 263.
8. Brygidyn 1989 ↓, s. 5.
9. Deklaracje ↓, s. 36.
10. Deklaracje ↓, s. 35.
11. Tu podano 3 Dywizję Strzelców Karpackich, zob. Witold Szymczyk. Na Monte Cassino. „Nowiny”. Nr 110, s. 2, 18-20 maja 1990. 
12. Brygidyn 1990 ↓, s. 5.
13. Andrzej Brygidyn: Żołnierskimi rzuceni losami. Sanok: 1994, s. 120. ISBN 83-87282-47-2.
14. Boczar 1995 ↓, s. 272.
15. Alicja Wolwowicz: Dzieje szkoły w zarysie (1945-1995). W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925-1995. Sanok: 1995, s. 80, 84. ISBN 83-903469-0-7.
16. Translated by Zenon Chruszcz. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 10, s. 114, 1969. (ang.). 
    Translated by Zenon Chruszcz. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 11, s. 71, 1970. (ang.). 
    Translated by Zenon Chruszcz. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 16, s. 4, 1972. (ang.). 
    Wstęp. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 22, s. 2, 1976. 
    Wstęp. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 23, s. 2, 1977. 
    Wstęp. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 24, s. 2, 1978. 
    Jerzy Czajkowski –bibliografia. biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2014-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-26)].
17. Deklaracje ↓, s. 39.
18. Zenon Chruszcz. Mówią ludzie pracy... Bandytyzmowi musimy się przeciwstawić. „Nowiny”. Nr 102, s. 1-2, 25 maja 1981. 
19. Komitet Organizacyjny Fundacji Sztandaru. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Zarząd Koła w Sanoku. 1986, s. 112.
20. Alicja Wolwowicz: Dzieje szkoły w zarysie. 1945–1995. W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925–1995. Sanok: 1995, s. 87. ISBN 83-903469-0-7.
21. Andrzej Brygidyn, W latach powojennych. Życie polityczne. W dobie stalinowskiego terroru w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 787.
22. Leczyłem kardynała Wyszyńskiego. Wywiad z doktorem Stanisławem Lewkiem. W: Halina Więcek: Zwyczajni – niezwyczajni. Wywiady I. Sanok: 2007, s. 81. ISBN 987-83-906746-7-6.
23. Alicja Wolwowicz: Dzieje szkoły w zarysie (1945-1995). W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925-1995. Sanok: 1995, s. 84. ISBN 83-903469-0-7.
24. Księga cmentarna nr 1. Matejki Rymanowska od 1973 do 2004 (stare cmentarze), Sanok, (poz. 896) .
25. Deklaracje ↓, s. 37.
26. Deklaracje ↓, s. 33, 35 (5 Kres.Dyw.Piech.).
27. Deklaracje ↓, s. 33, 35, 37, 187 (Kres.Dyw.Piech., 1945).
28. Deklaracje ↓, s. 33, 35, 37 (14 Wlkp.Bryg.Panc, 1945).
29. Deklaracje ↓, s. 35, 37.
30. Deklaracje ↓, s. 33, 35, 37 (14 Wlkp.Bryg.Panc).
31. Deklaracje ↓, s. 35, 37 (14 Wlkp.Bryg.Panc, 1945).
32. ZBoWiD 1986 ↓, s. 315.
33. ZBoWiD 1986 ↓, s. 276.

Bibliografia

• Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Oddział w Sanoku. Deklaracje i karty ewidencyjne członków zwyczajnych C Chrząszcz-Cypcarz 1971-1984, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 659, sygn. 49). s. 1-173.
• Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 1-335.
• Andrzej Brygidyn. Wierni przysiędze i żołnierskim honorem (XV). Przez nieprzebyte tajgi i bezgraniczne stepy zdążali. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 34, s. 5, 10–20 grudnia 1989. 
• Andrzej Brygidyn. Wierni przysiędze i żołnierskim honorem (XIX). Z Monte Cassino klucz Do Rzymu (I). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 2, s. 5, 10-20 stycznia 1990. 
• Marek Boczar: Sylwetki nauczycieli z długoletnim stażem. W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925–1995. Sanok: 1995, s. 269-278. ISBN 83-903469-0-7.
• Do Polski przez Monte Cassino. W: Andrzej Brygidyn: Sanockie reminiscencje. Sanok: 2013, s. 31–32. ISBN 978-83-903080-2-9.