Wielka Encyklopedia Radziecka (ros.Большая советская энциклопедия) – jedna z największych encyklopedii światowych w języku rosyjskim, wydawana w ZSRR w trzech edycjach (1926–1947, 1950–1958, 1969–1978). Obecnie w internecie istnieją edycje online wszystkich trzech wydań.
Wydania
Edycja I
Pierwsza edycja liczyła 65 tomów zawierających 65 tys. haseł (plus dodatkowy tom o Związku Radzieckim). Jej redaktorem naczelnym był Otto Szmidt. Decyzja o wydaniu encyklopedii zapadła w 1925 uchwałą Prezydium CKW ZSRR. Na podstawie tej samej uchwały powołano towarzystwo akcyjne „Sowietskaja encikłopedija”, przekształcone następnie w 1930 w Państwowe Wydawnictwo Słownikowo-Encyklopedyczne i w 1937 w Państwowy Instytut „Sowietskaja Encikłopedija”, które było wydawcą encyklopedii. Tom pierwszy ukazał się w 1926 roku, a ostatni, na skutek opóźnień spowodowanych wybuchem wojny, w 1947. Wydanie było bogato ilustrowane, zwłaszcza rycinami w wykonaniu znanych radzieckich grafików.
Nakład każdego tomu wynosił 50–80 tys. egzemplarzy. Redakcja encyklopedii mieściła się w Domu Anienkowych w Moskwie.
Drugie wydanie encyklopedii było wynikiem decyzji Rady Ministrów ZSRR z 20 lutego 1949. Głównymi jej redaktorami byli: w latach 1949–1951 Siergiej Wawiłow (tomy 1–7), w latach 1951–1958 (tomy 8–21). Wydawcą encyklopedii było Państwowe Wydawnictwo Naukowe „Bolszaja Sowietskaja Encikłopedija”. Druga edycja składała się z 51 tomów (49 tomów właściwej encyklopedii plus dodatkowy tom poświęcony ZSRR oraz tom pt. Spis alfabetyczny w dwóch woluminach). Zawierała 100 tys. haseł, ponad 40 tys. ilustracji i 2362 mapy. Poszczególne tomy ukazywały się w latach 1950–1958. W 1960 dodrukowano do niej dwuwoluminowy indeks przedmiotowo-imienny. nakład każdego tomu wynosił 250–300 tys. egzemplarzy.
Wydanie trzecie Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej powstało na podstawie decyzji KC KPZR z 2 lutego 1967 roku. Jej wydawcą było wydawnictwo „Sowietskaja Encikłopedija”. Liczyło 30 tomów (tom 24 miał dodatkowy wolumin poświęcony w całości ZSRR) plus dodatkowy, nienumerowany tom ze spisem indeksem alfabetycznym haseł, zawierających w sumie około 95 tys. haseł, ponad 29 tys.ilustracji, 3,7 tys. portretów i ponad 500 map. Do tomu 14 z hasłem Lenin dołączona była płyta gramofonowa z zapisem jego przemówień. Nakład każdego tomu liczył 630 tys. egzemplarzy. W przygotowaniu wydania wzięło udział blisko 10 tys. specjalistów z różnych dziedzin. W latach 1957–1990 corocznie publikowane były poprawki. Głównym redaktorem trzeciego wydania był Aleksandr Prochorow. Wydanie to ukazało się w języku angielskim, wydane w USA w latach 1973–1982 nakładem wydawnictwa Macmillan Publishers.
Cenzura
Encyklopedia ta, jak i inne radzieckie publikacje, była cenzurowana i służyła propagandzie komunistycznego systemu totalitarnego. Przykładowo, po rozstrzelaniu w 1953 Ławrientija Berii, subskrybenci Wielkiej Encyklopedii otrzymywali przesyłki z kartami do podmiany i zaleceniem, aby za pomocą nożyc lub żyletki usunąć z tomu piątego strony 22, 23, 24 i 25 oraz portret między stronami 23 i 24 (ta część zawierała wielkie hasło i portret Berii), a na to miejsce wkleić przysłane karty ze znacznie poszerzonymi kilkoma hasłami, m.in. Morze Beringa[1].
Wydanie nierosyjskojęzyczne
Pełne wydanie anglojęzycznej Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej