Prawdopodobnie od II połowy XI wieku teren, którego oś osadniczą stanowił Potok Służewiecki, był własnością kościelną i należał do opactwa kanoników regularnych z Czerwińska[7]. W 1238 roku we wsi Służew założono parafię oraz wzniesiono kościół św. Katarzyny[8]. Parafia jest najstarszą parafią rzymskokatolicką w Warszawie[9]. W 1240 roku książę Konrad I mazowiecki zmusił opactwo do zamiany Służewa na inną wieś, a w 1245 roku przekazał Służew jednemu ze swych możnych, Gotardowi[7]. W XIV wieku na terenie należącym do 13 potomków Gotarda – rodziny Służewskich herbu Radwan – istniało 17 miejscowości[10]. W 1528 miały one powierzchnię ok. 70 łanów, tj. ok. 1200 ha[10].
W latach 1818–1821 Stanisław Kostka Potocki wybudował w pobliżu kościoła św. Katarzyny rezydencję Gucin[14]. Po jego śmierci wdowa po nim założyła tam w latach 1821–1830 ogród nazywany Gucin Gajem[14]. Około 1890 roku na wzniesieniu nad doliną Potoku Służewieckiego zbudowano fort Służew, jeden z fortów pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa[15].
W 1898 roku uruchomiono kolejkę grójecką, której linia biegła wzdłuż ul. Puławskiej[16]. W 1921 roku Edward Raczyński przekazał państwu pałac Krasińskich i inne nieruchomości na Ursynowie z przeznaczeniem na cele szkolnictwa[17]. W latach 1931–1939 zbudowano tor wyścigów konnych, w tamtym czasie najnowocześniejszy tor wyścigów konnych w Europie[18]. W latach 30. XX wieku na terenie Lasu Kabackiego wzniesiono kompleks budynków dla Sztabu Głównego Wojska Polskiego, w którym do 1939 roku mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów[19]. W 1938 zadłużony dziedzic dóbr wilanowskichAdam Branicki sprzedał Las Kabacki Zarządowi Miejskiemu m.st. Warszawy, co uchroniło ten kompleks leśny przed parcelacją na cele budowlane[20].
Przed II wojną światową we wsiach znajdujących się na terenie obecnego Ursynowa znajdowało się ok. 400 domów w których mieszkało ponad 3 tys. osób[21]. W 1948 roku[22] uruchomiono pierwszą na tym terenie[23]miejską linię autobusową (nr 104), łączącą Dworzec Południowy z Wolicą[24]. W 1951 teren współczesnego Ursynowa włączono do Warszawy[1].
W 1956 roku pałac Krasińskich i tereny podarowane w 1921 roku Skarbowi Państwa przez Edwarda Raczyńskiego zostały przekazane Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW)[17]. W 1971 roku oddano do użytku pierwszy z zespołu budynków uczelni na Ursynowie[25], a w latach 90. XX wieku SGGW zaczęła budować tam swoją główną siedzibę[17].
W latach 60. XX wieku podjęto decyzję o budowie na Ursynowie wielkiego zespołu osiedli mieszkaniowych dla ok. 140–160 tys. osób[26][27]. Miały one stanowić tzw. południowe pasmo rozwojowe Warszawy[11]. Na podstawie wyników konkursu na plan ogólny zabudowy pasma Ursynów-Natolin opracowano wytyczne, jakie miał spełniać cały projekt urbanistyczno-architektoniczny[26]. Podzielono go na cztery części: Ursynów Północny, Ursynów Południowy, Natolin Północny i Natolin Południowy[11]. Razem z 36 tys. mieszkań miały powstać szkoły, przedszkola, szpitale, sklepy i lokale usługowe[28]. Układ komunikacyjny Ursynowa został oparty na trzech równoległych arteriach północ-południe: ul. Jana Rosoła, al. Komisji Edukacji Narodowej i ul. Pawła Findera (obecnie rtm. Witolda Pileckiego)[11].
W rozstrzygniętym latem 1971 roku konkursie na projekt Ursynowa Północnego pierwszą nagrodę otrzymał zespół Ludwika Borawskiego, Jerzego Szczepanika-Dzikowskiego i Andrzeja Szkopa[29]. Niespodziewana śmierć Ludwika Borawskiego spowodowała, że do zespołu dołączył Marek Budzyński[29]. Objęcie przez niego stanowiska projektanta generalnego spowodowało odejście od wcześniejszej koncepcji na rzecz zróżnicowanego zespołu domów oraz nowatorskiego systemu komunikacji pieszej i kołowej[30]. Konkurs na zabudowę Ursynowa Południowego, z innym układem domów, wygrał zespół Andrzeja Fabierkiewicza[26].
Budowę osiedla Ursynów Północny rozpoczęto w 1975 roku[31]. Jako pierwsze powstały budynki mieszkalne w rejonie ulic: Puszczyka, Koński Jar, Wiolinowej i Koncertowej[31]. 28 grudnia 1976 roku zakończono budowę pierwszego bloku przy ul. Puszczyka 5[32]. Pierwsi mieszkańcy otrzymali klucze do mieszkań w styczniu 1977 roku[33]. W 1977 roku budynek szkoły i przedszkola przy ul. Puszczyka 6 otrzymał tytuł Mistera Warszawy[34].
W 1979 roku rozpoczęto budowę Centrum Onkologii, stanowiącego główną inwestycję rządowego programu zwalczania chorób nowotworowych[35]. W sierpniu 1980 roku przy ul. Surowieckiego 10 otwarto Megasam, pierwszy samoobsługowy sklep na Ursynowie[36][37].
W 2017 roku rozpoczęła się budowa kolejnego (po zbudowanym w latach 2009–2013 odcinku od węzła „Warszawa Lotnisko” do węzła „Puławska”) odcinka drogi ekspresowej S2 – Południowej Obwodnicy Warszawy[48]. Droga częściowo przebiega w tunelu[49], oddanym do użytku w grudniu 2021[50].
W 1969 roku na terenie Ursynowa wykonano głęboki odwiert. Stwierdzono, że na głębokości ok. trzech kilometrów występują skały dewońskie, w których znaleziono kopalną faunę ramienionogów, opracowaną następnie przez Madisa Rubela i Lecha Tellera[62].
Sport
W 2021 roku w dzielnicy funkcjonowało 38 klubów sportowych działających jako stowarzyszenia kultury fizycznej i fundacje i 5 działających na zasadach komercyjnych[63]. Jednym z nich jest klub piłkarski KS SEMP Warszawa (SEMP Ursynów)[64][65].
W 2016 r. Rada m.st. Warszawy nadała skrzyżowaniu ulic Wawrzyńca Surowieckiego i Jana Zaorskiego na Ursynowie Północnym nazwę rondo Budowniczych Ursynowa[66].
Przypisy
↑ abRozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 maja 1951 r. w sprawie zmiany granic miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 1951 r. nr 27, poz. 199).
↑Wyszukiwarka TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-12].
↑Art. 5 i 14 ustawy z dnia 15 marca 2002 roku o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2018 r. poz. 1817).
↑ abcDwa słowa o Ursynowie czy krótki przewodnik po dzielnicy. Warszawa: Dzielnica Ursynów m.st. Warszawy, 2009, s. 5.
↑Dwa słowa o Ursynowie czy krótki przewodnik po dzielnicy. Warszawa: Dzielnica Ursynów m.st. Warszawy, 2009, s. 11.
↑ abJózef Kazimierski, Ryszard Kołodziejczyk, Żanna Kormanowa, Halina Rostowska: Dzieje Mokotowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 25.
↑Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 355. ISBN 978-83-7821-118-1.
↑Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 357. ISBN 978-83-7821-118-1.
↑ abJózef Kazimierski, Ryszard Kołodziejczyk, Żanna Kormanowa, Halina Rostowska: Dzieje Mokotowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 26.
↑ abcdefEncyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 920. ISBN 83-01-08836-2.
↑ abcTadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 67. ISBN 83-223-2047-7.
↑Marek Kwiatkowski: Architektura mieszkaniowa Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 216. ISBN 83-06-01427-8.
↑ abEncyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 233. ISBN 83-01-08836-2.
↑Józef Kazimierski, Ryszard Kołodziejczyk, Żanna Kormanowa, Halina Rostowska: Dzieje Mokotowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 51.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 343. ISBN 83-01-08836-2.
↑ abcLech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy od połowy XVII wieku do wybuchu drugiej wojny światowej. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2008, s. 678. ISBN 978-83-88477-81-2.
↑Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 99. ISBN 83-60350-00-0.
↑Enigma. [w:] Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwo Komponentu Powietrznego [on-line]. [dostęp 2018-08-16].
↑Grzegorz Piątek: Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2016, s. 154–155. ISBN 978-83-280-2149-5.
↑Jacek Krawczyk: Ursynów wczoraj i dziś. Warszawa: Wydawnictwo Pagina, 2001, s. 37. ISBN 83-86351-37-3.
↑Maciej Mazur: Czterdziestolatek. Historie z Ursynowa. Warszawa: Wydawnictwo Myśliński, 2017, s. 138. ISBN 978-83-934764-8-0.
↑Jacek Krawczyk: Ursynów wczoraj i dziś. Warszawa: Wydawnictwo Pagina, 2001, s. 101. ISBN 83-86351-37-3.
↑Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
↑ abcLech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987, s. 81. ISBN 83-85028-56-0.
↑Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 365. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 374. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑ abGrzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 375. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 376–378. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑ abGrzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 382. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑Kronika wydarzeń w Warszawie 1 X–31 XII 1976. „Kronika Warszawy”. 2 (30), s. 147, 1977.
↑Maciej Mazur: Witajcie na Ursynowie. Warszawa: Wydawnictwo Myśliński, 2012, s. 6. ISBN 978-83-934764-1-1.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 497. ISBN 83-01-08836-2.
↑Tadeusz Przemysław Szafer: Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976–1980. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1981, s. 323. ISBN 83-213-3065-7.
↑Konrad Wojciechowski. Ursynów niestary i ciągle Jary. „Gazeta Stołeczna”, s. 9, 13 lipca 2018.
↑Maciej Mazur: Czterdziestolatek. Historie z Ursynowa. Warszawa: Wydawnictwo Myśliński, 2017, s. 27. ISBN 978-83-934764-8-0.
↑Maciej Mazur: Czasoprzewodnik. 33 lata na Ursynowie. Warszawa: Wydawnictwo Myśliński, 2010, s. 24, 116. ISBN 978-83-915427-9-8.
↑Maciej Mazur: Czterdziestolatek. Historie w Ursynowa. Warszawa: Wydawnictwo Myśliński, 2017, s. 152. ISBN 978-83-934764-8-0.
↑Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 384. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 901. ISBN 83-01-08836-2.
↑Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 43. ISBN 83-01-12057-6.
↑Jarosław Trybuś: Przewodnik po warszawskich blokowiskach. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2011, s. 194–195. ISBN 978-83-60142-31-8.
↑Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 44. ISBN 83-01-12057-6.
↑Zakład „Południe”. [w:] Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie Spółka Akcyjna [on-line]. mpwik.com.pl. [dostęp 2020-09-04].
↑Przyroda województwa mazowieckiego. [w:] Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie [on-line]. warszawa.rdos.gov.pl, Warszawa. s. 10. [dostęp 2017-04-28].
↑Warszawska przyroda. Obszary i obiekty chronione. Warszawa: Biuro Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy, 2005, s. 126.