Teodor Furgalski

Teodor Furgalski

Pandor

Teodor Furgalski (1930)
pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	11 września 1893 Brzostek
Data i miejsce śmierci	25 listopada 1939 Tworki
Przebieg służby
Lata służby	1914–1939
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	8 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca dywizji
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Józef Piłsudski z oficerami 1 DPLeg. Od lewej płk Stefan Biestek, płk Jan Kruszewski, płk dypl. Teodor Furgalski, ppłk Zygmunt Wenda, ppłk Władysław Filipkowski

Grób pułkownika Teodora Furgalskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Teodor Wiktor Furgalski^[a][2], ps. „Pandor”^[3] (ur. 11 września 1893 w Brzostku, zm. 25 listopada 1939 w Tworkach) – pułkownik dyplomowany, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się 11 września 1893 roku w Brzostku, w rodzinie Antoniego, notariusza, i Heleny z Grychowskich^[4][3][5]. Był młodszym bratem Tadeusza ps. „Wyrwa” (1890–1916), majora Legionów Polskich^[6].

W 1911 roku ukończył gimnazjum w Rzeszowie, następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim^[5]. Od 1912 członek Związku Strzeleckiego, w którym ukończył szkolenie oficerskie. Od sierpnia 1914 w Legionach, początkowo dowodził plutonem w 1 pułku piechoty, a następnie kompanią w 5 pułku piechoty. Podczas służby legionowej nosił pseudonim „Pandor”^[7]. Po kryzysie przysięgowym wcielony do armii Austro-Węgier^[5]. Walczył w 557 pułku piechoty na froncie włoskim.

Od listopada 1918 w Wojsku Polskim^[5] w stopniu porucznika. Dowodził kompanią, a następnie batalionem w 5 pułku piechoty Legionów^[5] podczas wojny polsko-bolszewickiej. Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie.

W latach 1921–1922 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do dowództwa 30 Dywizji Piechoty na stanowisko szefa sztabu^[8]. 1 lipca 1924 przydzielony został do Sztabu Generalnego WP i wyznaczony na stanowisko szefa wydziału w Oddziale I. 31 lipca 1926 przeniesiony został do Ministerstwa Spraw Wojskowych, na stanowisko pełniącego obowiązki szefa Biura Ogólno-Organizacyjnego. Równocześnie, od września tego roku, był członkiem komisji ubiorczej pod przewodnictwem płk. SG Stanisława Burhardt-Bukackiego. Od marca 1927 dowodził 5 pp Leg.^[9] 3 stycznia 1932 wyznaczony został na stanowisko szefa Oddziału II SG WP. Pracą wojskowego wywiadu i kontrwywiadu kierował przez dwa lata. 2 czerwca 1934 roku Minister Spraw Wojskowych wyznaczył go na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 29 Dywizji Piechoty w Grodnie. Następnie objął dowództwo 8 Dywizji Piechoty w Modlinie^[10].

W czasie kampanii wrześniowej dowodził 8 Dywizją Piechoty, która przez pierwsze dwa dni pozostawała w odwodzie dowódcy Armii „Modlin”. 3 września wykonał dwa odśrodkowe natarcia: na Grudusk – siłami czterech batalionów 13 pp i 32 pp wspartych dwoma dywizjonami 8 pal pod dowództwem płk. dypl. Ludwika de Laveaux i na Przasnysz – siłami 21 pp wspartego II/8 pal pod dowództwem płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego. Natarcie zgrupowania głównego załamało się, a w nocy z 3 na 4 września gros dywizji łącznie z dowództwem uległo panice wywołanej przez dywersantów z V kolumny i walkę ogniową stoczoną przez kompanię sztabową 8 DP z własną kawalerią dywizyjną powracającą z rozpoznania z przedpola. Autorzy monografii Armii „Modlin” podają, że gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski zwolnił płk. dypl. Furgalskiego od pełnienia obowiązków służbowych z powodu choroby na czas kuracji, a dowództwo dywizji objął jego zastępca, płk dypl. Ludwik de Laveaux. Mimo to nie opuścił swojej dywizji. 8 września wyznaczony został dowódcą przedmościa „Modlin” w składzie Grupy Operacyjnej gen. Zulaufa, a następnie dowódca odcinka Kazuń – Nowy Dwór załogi Modlina. Po kapitulacji twierdzy dostał się do niewoli niemieckiej, zwolniony ze względu na zły stan zdrowia, zmarł 25 listopada 1939 wskutek nieuleczalnej choroby. Według większości źródeł krajowych zmarł w następstwie ran odniesionych w czasie walk lub też w czasie samych walk^[b]. 16 lutego 1948 ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, do kwatery legionowej I-4 (5A-tuje-4)^[11].

Opinie

Piotr Stawecki na łamach „Polska Zbrojna” przytoczył opinię szkolną i służbową płk. dypl. Teodora Furgalskiego pochodzące z albumów absolwentów WSWoj. przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym.

Opinia szkolna: „Inteligentny, spokojny, sumienny, pracowity i poważny. Brak osobowości i pewności siebie, lecz dobrze kierowany. Ogólnie o dużych zdolnościach.”

Teodor Furgalski (1916)

Opinia służbowa: „Wybitny. Oficer o dużej energii i uporze pracy. Bardzo pracowity i sumienny. Duża siła woli i dużo rozsądku. Inteligencja nie błyskotliwa, ale głęboka. Orientacja szybka i trafna. Fachowo bardzo dobrze wyszkolony. Umie bardzo dobrze organizować i kierować pracą.”

W maju 1939 ówczesny płk dypl. Stefan Rowecki charakteryzując wyższych oficerów WP krytycznie odniósł się do osoby starszego kolegi twierdząc, że „prawie nie ma przeszłości wojennej w dowodzeniu, krótko plutonem, kompanią, resztę jako adiutant i w sztabie. W Wyższej Szkole Wojennej nie sposób było wydusić z niego decyzję, zawsze wybierał „średnią” z rozwiązań kolegów. Fizycznie roztył się ogromnie. Wątpię, żeby potrafił być dobrym dowódcą w czasie pokoju, a tym bardziej na wojnie” (Stefan Rowecki był słuchaczem tego samego kursu doszkolenia WSWoj.).

28 września 1939 gen. bryg. Wiktor Thommée, dowódca Grupy Operacyjnej własnego imienia, w rozkazie dziennym L.dz. 28 (12/III)Op. wyraził podziękowanie płk dypl. Teodorowi Furgalskiemu, „który swoim trzeźwym umysłem, taktem, powagą i spokojem wraz ze swym sztabem, a w szczególnie ze swym szefem sztabu – kpt. dypl. Szugajewem, przyczynili się do utrzymania dywizji stale w dobrej gotowości bojowej”.

Kpt. dypl. Stanisław Jerzy Skierski, kwatermistrz 8 DP w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku i autor kroniki dywizji określił płk dypl. Teodora Furgalskiego jako „człowieka o gołębim sercu (...) Do każdego podwładnego odnosił się z sympatią i uprzejmością, nikomu nie chciałby zrobić krzywdy, co spowodowało, że był przez podwładnych bardzo lubiany i szanowany (...) Jako dowódcy dywizji płk Furgalskiemu, przy bezsprzecznej inteligencji i wiedzy ogólnej, brak było przede wszystkim dwóch zasadniczych cech charakteru: inicjatywy oraz umiejętności powzięcia szybkiej decyzji i konsekwentnego jej przeprowadzenia (...) nie można się dziwić, że w krytycznych momentach dowódca zawodził. Jestem obecnie pewien, że już w czasie działań wojennych płk Furgalski był poważnie chory, co potęgowało w znacznym stopniu brak inicjatywy i niezdecydowanie.”

Awanse

• chorąży – 29 września 1914
• podporucznik – 25 czerwca 1915
• porucznik – 1918
• kapitan – 1919
• major – 1920, zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
• podpułkownik – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 76. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[12]
• pułkownik – 1 stycznia 1929 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 i 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[13]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5232 – 1922^[14][15]
• Krzyż Niepodległości – 20 stycznia 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[16][3][17]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1928 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”^[18]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie^[13] (po raz pierwszy w 1921^[14][19])
• Krzyż Walecznych – 29 września 1939 „w uznaniu zasług i wykazane męstwo i ofiarność w czasie walk z Niemcami”
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi^[13]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy – 18 stycznia 1926 „za zasługi położone na polu organizacji armji”^[20]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[14]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[14]
• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą węgierskiego Orderu Zasługi – 1936^[21]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą jugosłowiańskiego Orderu Świętego Sawy – 1936^[22]
• Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii – 1933^[23]
• Krzyż Komandorski czechosłowackiego Orderu Lwa Białego – 1933^[14][24][25]
• Krzyż Komandorski II klasy szwedzkiego Orderu Miecza – 9 listopada 1934^[26]
• Krzyż Komandorski estońskiego Orderu Krzyża Orła – 1933^[27][25]
• Krzyż Komandorski II klasy Orderu Białej Róży Finlandii – 1934^[25]
• Krzyż Komandorski łotewskiego Orderu Trzech Gwiazd – 1934^[25][14]
• Krzyż Komandorski Orderu Korony Włoch – 1936^[21]
• Krzyż Oficerski francuskiego Orderu Legii Honorowej – 9 listopada 1934^[25][14]
• Kawaler Kawalerski francuskiego Orderu Legii Honorowej^[14].
• Krzyż Kawalerski III klasy hiszpańskiego Orderu Zasługi Wojskowej – 13 marca 1934^[28]
• łotewski Medal Pamiątkowy 1918–1928 – 1933^[29]

Uwagi

1. 12 marca 1934 ogłoszono sprostowanie imienia z „Teodor” na „Teodor Wiktor”^[1].
2. Mieczysław Bielski w swojej monografii poświęconej GO „Piotrków”, w nocie biograficznej płk dypl. Teodora Furgalskiego, podał, że poległ on w dniu 25 września 1939 r. Także Andrzej Krzysztof Kunert, autor przypisów do „Wspomnień i notatek autobiograficznych” Stefana Roweckiego podał, że płk Teodor Furgalski „poległ na polu bitwy”. Tenże sam autor publikując na łamach „Polski Zbrojnej” artykuł zatytułowany „Apel żałobny dowódców Września” podał, że pułkownik zmarł 25 listopada 1939 r. w szpitalu w Tworkach w następstwie odniesionych ran. W żadnym z podanych źródeł nie podano daty i okoliczności, w jakich Teodor Furgalski miał być ranny.

Przypisy

1. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 12 marca 1934, s. 91.
2. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-02-08]..
3. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-02-08]..
4. Kolekcja ↓, s. 1, 4.
5. StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 185 .
6. Kolekcja ↓, s. 8.
7. Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Teodor Furgalski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)].
8. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 33 z 16.09.1922 r., s. 720.
9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 19 marca 1927 roku, s. 94.
10. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 532.
11. Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online] [dostęp 2019-11-14]  (pol.).
12. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 32 z 02.04.1924 r.
13. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 7.
14. Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 185.
15. Dekret Naczelnika Państwa L. 11314 V.M. Adj. Gen. z 1922 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 6, s. 225).
16. M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31.
17. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-02-08]..
18. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631.
19. Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 60).
20. M.P. z 1926 r. nr 23, poz. 61.
21. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1936, s. 23.
22. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1936, s. 22.
23. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 19 marca 1933, s. 67.
24. P. wojew. Belina-Prażmowski odznaczony orderem Białego Lwa. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 313 z 13 listopada 1933. 
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1934, s. 231.
26. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1934, s. 232.
27. Eesti tänab 1919-2000, Tallinn: Eesti Vabariigi Riigikantselei, 2000, ISBN 9985-60-778-3 [dostęp 2014-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-27]  (est.). Brak numerów stron w książce
28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 19 marca 1934, s. 121.
29. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1933, s. 298.

Bibliografia

• Furgalski-Wyrwa Tadeusz. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.37-2806 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-02-07].
• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista oficerów dyplomowanych (stan z dnia 15 kwietnia 1931 roku). Warszawa: Sztab Główny, 1931.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• TadeuszT. Böhm TadeuszT., Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1939, Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1994, s. 180, 182, ISBN 83-11-08368-1, OCLC 749724324 .
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski: Armia „Modlin” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07274-4.
• Andrzej Krzysztof Kunert, Apel żałobny dowódców Września, „Polska Zbrojna”, Magazyn Tygodniowy Nr 36 (99) 4–6 września, s. 2.
• Stefan Rowecki: Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906-1939). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1988. ISBN 83-07-01547-2.
• Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Piotr Stawecki, Opinie o dowódcach i sztabowcach września 1939 r., „Polska Zbrojna”.
• Waldemar Strzałkowski: Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r.. W: Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Teodor Furgalski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)].

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 2402152381761301950008
• PLWABN: 9810594021005606

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3903332