Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna

r̥
Jednostka znakowa	r​̥
Unikod	U+0072 U+0325
UTF-8 (hex)	72 cc a5
Inne systemy
X-SAMPA	r_0
IPA Braille↗	⠗⠠⠫
Przykład
informacje • pomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [r̥]. Symbol ten pochodzi on znaku ⟨r⟩ (Spółgłoska drżąca dziąsłowa) i znaku diakrytycznego oznaczającego bezdźwięczność. Odpowiednik w X-SAMPA to r_0.

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji spółgłoski [r̥] (podstawowy wariant)^[1]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej – jest to spółgłoska ustna;
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka – jest to spółgłoska środkowa;
• Język styka się z dziąsłami w charakterystyczny okresowy sposób, tworząc serię szybkich zwarć i rozwarć – jest więc to spółgłoska drżąca;
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna.

Przykłady

Przykłady w wybranych językach:

Język		Słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
Język estoński[2]					Wariant głoski /r/ po głoskach /t, s, h/.
Język islandzki[3]		hrafn	[ˈr̥apn̥]	'kruki'	Wariant głoski /r/.
Język lezgiński[4]		крчар/krčar	[ˈkʰr̥t͡ʃar]	'rogi'	Wariant /r/ pomiędzy spółgłoskami bezdźwięcznymi.
Język limburski[5]		поҏтэ	[ɣeːr̥]	'zapach'	Wariant głoski /r/.
Język polski[6]		metr	[metr̥]	–	Wariant głoski /r/.
Język ukraiński[7]		центр	[t̪͡s̪ɛn̪t̪r̥]	'środek'	Wariant głoski /r/ po głosce t.
Język walijski[8]		Rhagfyr	[ˈr̥aɡvɨr]	'grudzień'	Wariant głoski /r/.
Język zapotecki[9]		rsil	[r̥sil]	'wcześnie'	Wariant głoski /r/.

Użycie w języku polskim

Głoska ta jest wariantem spółgłoski drżącej dziąsłowej. Pojawia się najczęściej w wygłosie (np. w wyrazie łotr) lub w obustronnym sąsiedztwie głosek bezdźwięcznych (np. w wyrazie krtań). Podobne zjawisko może dotyczyć też głosek /m/, /n/, /ɲ/, /l/ i /ɫ/^[10].

Zobacz też

• reranie

Przypisy

1. Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 73.
2. Eva Liina Asu, Pire Teras. Estonian. „Journal of the International Phonetic Association”. 39 (3), s. 367–372, 2009. DOI: 10.1017/s002510030999017x. (ang.). 
3. KristjánK. Árnason KristjánK., The Phonology of Icelandic and Faroese, Oxford University Press, 2011  (ang.). Brak numerów stron w książce
4. Jörg Peters. The dialect of Hasselt. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (1), s. 117–124, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002428. (ang.). 
5. MartinM. Haspelmath MartinM., A Grammar of Lezgian, t. 9, Berlin; New York: Mouton de Gruyter, 1993  (ang.). Brak numerów stron w książce Data dostępu do witryny: 17 września 2018
6. Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 55.
7. AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995  (ang.). Brak numerów stron w książce Data dostępu do witryny: 17 września 2018
8. Glyn E.G.E. Jones Glyn E.G.E., Welsh Phonology: Selected Readings, Cardiff: University of Wales Press, 1984, s. 40–64  (ang.).
9. Sue Regnier. Quiegolani Zapotec Phonology. „Work Papers of the Summer Institute of Linguistics”. 37, s. 37–63, 1993. University of Dakota. (ang.).  Data dostępu do witryny: 17 września 2018
10. Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 74.

Bibliografia

• Magdalena Derwojedowa, Halina Karaś, Dorota Kopcińska: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.