Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʂ].
wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna
Warianty
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Najnowsze badania artykulograficzne[1][2] i akustyczne[3] wykazują, że spółgłoska ta jest w języku polskim jest retrofleksyjna [ʂ].
Wcześniej uważano, że retrofleksja, rozumiana jako silne zagięcie czubka języka ku tyłowi, jest zjawiskiem marginalnym wśród języków naturalnych. Na przykład, badania przeprowadzone przez Hamann[4] wykazały, że w języku tamilskim głoska /ɖ/ faktycznie prezentuje takie zagięcie, podczas gdy w języku hindi głoska /ɖ/ oraz głoska /ʂ/ w języku tamilskim, nie wykazują widocznego retrofleksyjnego zagięcia. W związku z tym, retrofleksy były wcześniej definiowane jako głoski o bardziej płaskiej wymowie, co doprowadziło do uznania ich za retrofleksyjne także w języku polskim i rosyjskim.
Jednakże, najnowsze badania nad artykulacją w języku polskim, przeprowadzone przez polską językoznawczynię Anitę Lorenc i jej zespół[2], wykazały, że retrofleksy mogą być palatalizowane. Badania te ujawniły, że w języku polskim głoski takie jak [ʂʲ] i [ʐʲ] występują jako palatalizowane retrofleksy, co obala dawne założenia Hamann[4]. Wyniki te wykazują, że retrofleksy mogą mieć różnorodne realizacje artykulacyjne, obejmujące zarówno zagięte, jak i bardziej płaskie kształty języka. Przykłady takich palatalizowanych głosek w języku polskim, jak w słowach „masz je” [mɑʂʲje] i Shiva [ʂʲjiʋɑ], pokazują, że te głoski zachowują swój retrofleksyjny charakter mimo palatalizacji. W związku z tym, wcześniejsze poglądy sugerujące, iż palatalność jest cechą inherentną dla głosek alweopalatalnych, a nie dla retrofleksyjnych, wymagają rewizji w świetle nowych odkryć.
Terminologia
Spółgłoskę [ʂ] zalicza się do spółgłosek syczących, czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu „spółgłoska z retrofleksją” można stosować nazwy „spółgłoska szczytowa” lub „cerebralna”
↑AnitaA.LorencAnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018. Brak numerów stron w czasopiśmie
