Ruś Czarna

Ruś Czarna

Państwa	Białoruś,  Polska
Stolica	Nowogródek
Ważniejsze miejscowości	Wołkowysk, Słonim, Jałówka
brak współrzędnych

Rzeczpospolita w granicach z 1660 roku z zaznaczoną Czarną Rusią (jako Schwarzreussen) na niemieckiej mapie z 1892 roku

Województwo nowogródzkie

Ruś Czarna – kraina historyczna na terenie dzisiejszej Białorusi, położona między Prypecią, Ptyczem, dolną Berezyną i górnym Niemnem^[1]. Główne miasta regionu to Nowogródek, Wołkowysk, Słonim, Bobrujsk, Mozyr, Świsłocz, Nieśwież i powstałe później Baranowicze. Od północnego zachodu graniczy z Grodzieńszczyzną, od północy z Dzukią, od południa z Polesiem, od północnego wschodu z Rusią Białą, a od wschodu z Siewierszczyzną. Zachodni kraniec krainy leży w granicach Polski, w gminie Michałowo.

Terytorium

W XVIII i XIX wieku Ruś Czarną definiowano jako obszar obejmujący województwo nowogródzkie oraz powiaty rzeczycki i mozyrski z województwa mińskiego^[2].

Zygmunt Gloger w Geografii historycznej ziem dawnej Polski pisze: „Województwo Nowogrodzkie i strony Grodzieńskie, po Podlasie, nazwano, bez wyjaśnionego powodu, Rusią Czarną. Obie te jednak nazwy nie upowszechniły się nigdy w mowie ludu ziem powyższych.”^[3]

Litwa i Białoruś Leona Wasilewskiego obszar Rusi Czarnej definiuje jako kraj dopływów Niemna z prawej strony.^[4]

Nazwa

Niektórzy uczeni przypuszczają, że „kolorowe” nazwy Rusi powstały w XIII wieku i były zapożyczeniem od ludów ałtajsko-tureckich^[a][5], które używały kolorów do oznaczenia kierunków geograficznych:

• czerwień – południe,
• biel – zachód,
• czerń – północ,
• wschód – niebieski,
• środek – zielony.

Przykładowo tur., tuw., ałt. wyraz „kara”^[6] znaczy zarówno „czarny”, jak i „północ”^[7].

Z kolei przyjmując słowiańską logikę kolorów^[8]: biały to północ (Biała Ruś), czarny to południe (Czarna Ruś), a czerwony to zachód (Czerwona Ruś, najbardziej na zachodzie położona część Rusi).

Jako pierwszy o Czarnej Rusi wspomniał węgierski kronikarz Heinrich von Mügeln(inne języki) (zm. 1380), jednak nie jest jasne czy rozumiał przez to pojęcie ziemie wchodzące później w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Historia

Ruś Czarna wchodziła w skład Rusi Kijowskiej do 1084, potem istniała jako jej księstwo zależne. Na początku XIII wieku przeszła pod zwierzchnictwo księstwa połockiego^[9]. W 1239 została zhołdowana przez Mendoga. Około 1241 najechana i zniszczona przez mongolskie wojska Batu-chana. W latach 1254–1258 należała do domeny Lwa Daniłowicza. Od 1258 stała się ponownie przedmiotem litewskiej ekspansji, Do Litwy na stałe przyłączył ją książę Giedymin^[10], co ostatecznie potwierdzono w 1441. Po zawarciu unii lubelskiej znalazła się w składzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w ramach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podczas IV wojny moskiewskiej została zdewastowana przez wojska rosyjskie pod dowództwem Aleksego Trubeckiego w 1655. W wyniku drugiego i trzeciego rozbioru Polski przeszła pod administrację rosyjską.

W latach 1918–1921 była teatrem walk w wojnie polsko–bolszewickiej. Po traktacie ryskim znalazła się w składzie II Rzeczypospolitej. Stan ten trwał do września 1939, po zakończeniu walk stała częścią Białoruskiej SRR. Od ataku III Rzeszy na ZSRR w 1941 do 1944 znajdowała się pod okupacją niemiecką. Od 1945 ponownie włączono ją do Związku Radzieckiego i pozostawała jego częścią do rozpadu ZSRR w 1991.

Współcześnie Ruś Czarna w większości wchodzi w skład Republiki Białoruskiej^[1].

Zobacz też

• Ruś Biała
• Ruś Czerwona
• Ruś Kijowska
• Ruś Moskiewska
• Ruś Nowogrodzka
• Ruś Zaleska
• Polesie

Uwagi

1. W przypadku Rusi kierunki świata nie do końca się zgadzają z powyższym zapisem, gdyż Ruś Czarna jest wysunięta na zachód w stosunku do Rusi Białej. Nie oznacza to jednak, że sam pomysł nazewnictwa poszczególnych krain nie został zaczerpnięty od ludów ałtajsko-tureckich.

Przypisy

1. Ruś Czarna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-04-23] .
2. Bandtkie 1835 ↓, s. 2.
3. ZygmuntZ. Gloger ZygmuntZ., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Prowincya W. Księstwa Litewskiego (Magnus Ducatus Lituaniae) [online] [dostęp 2021-05-28] .
4. LeonL. Wasilewski LeonL., Pawet: Wasilewski Leon. Litwa i Białoruś, ROZDZIAŁ I, s. 8, [online], pawet.net [dostęp 2023-11-24]  (pol.).
5. Również w chińskim, np. 红 (hóng), oznacza czerwień, ogień i południe.^{[potrzebny przypis]}
6. Azer., baszk. kazach. qara, turkm. gara, uzb. qora. Grzegorz Jagodziński, Ałtajska rodzina językowa.
7. Oleg Łatyszonek, Od Rusinów Białych do Białorusinów, Białystok 2006, s. 18 i n., ISBN 978-83-7431-120-5.
8. Український Радянський Енциклопедичний Словник (1966) [online], irbis-nbuv.gov.ua [dostęp 2022-08-03] .
9. Michałowski 2008 ↓, s. 346 i n..
10. Michałowski 2008 ↓, s. 410 i n..

Bibliografia

• Jerzy Samuel Bandtkie: Dzieje narodu polskiego. Wyd. trzecie. T. drugi. Wrocław: U Wilhelma Bogumiła Korna, 1835.
• Ruś Czarna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-04-23] .
• Roman Michałowski: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, seria: Historia Powszechna. ISBN 978-83-01-16783-7.

Kontrola autorytatywna (kraina historyczna):

• VIAF: 95150565688506251490
• SUDOC: 203211812
• NKC: ge420219

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3970176