Powiat opatowski – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Opatów.
W skład powiatu wchodzą:
Powiat opatowski graniczy z czterema powiatami województwa świętokrzyskiego: sandomierskim, staszowskim, kieleckim i ostrowieckim, z jednym powiatem województwa mazowieckiego: lipskim oraz z dwoma powiatami województwa lubelskiego: opolskim i kraśnickim.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 52 089 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 51 834 osoby[3].
Gminy
Liczba ludności i powierzchnia gmin – 31 grudnia 2010 r.[4]
| Gmina
|
Ludność
|
Powierzchnia
|
 Opatów
(w tym miasto) |
12 305
(6 658) |
113,52 km²
(9,36 km²)
|
![]() Ożarów
(w tym miasto) |
11 127
(4 661) |
183,29 km²
(7,79 km²)
|
 Iwaniska
(w tym miasto)
|
6 931
(1322)
|
104,89 km²
(5,98 km²)
|
 Tarłów |
5 587 |
163,32 km²
|
 Lipnik |
5 582 |
81,45 km²
|
| Baćkowice |
5 065 |
96,13 km²
|
| Wojciechowice |
4 330 |
86,46 km²
|
| Sadowie |
4 187 |
81,81 km²
|
| Razem |
55 114 |
910,87 km²
|
Demografia
Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2010[5]):
| |
Ogółem |
Kobiety |
Mężczyźni
|
| |
osób |
% |
osób |
% |
osób |
%
|
| Ogółem
|
55 114
|
100
|
28 007
|
50,82
|
27 107
|
49,18
|
| Miasto
|
11 319
|
20,54
|
5968
|
10,83
|
5351
|
9,71
|
| Wieś
|
43 795
|
79,46
|
22 039
|
39,99
|
21 756
|
39,47
|
- Piramida wieku mieszkańców powiatu opatowskiego w 2014 roku[6].
Historia
XIX wiek
W drugiej połowie XIX w. powiat opatowski wchodził w skład guberni radomskiej. Od północy graniczył z powiatem iłżeckim, od zachodu z powiatem kieleckim, a na południu z powiatem sandomierskim. Na wschodzie Wisła oddzielała go od powiatu janowskiego. Zajmował on powierzchnię 1795,5 km², z czego:
- 724,2 km² - zajmowały pola uprawne
- 192,8 km² - łąki
- 205,3 km² - zabudowania i ogrody
- 167,5 km² - pastwiska i zarośla
- 359 km² - lasy
- 146,7 km² - drogi, wody, błota i nieużytki[7].
Przemysł powiatu był słabo rozwinięty, pomimo występowania tu licznych bogactw naturalnych. Przyczyną tego był brak rozwiniętej sieci komunikacyjnej. W 1884 r. produkcja przemysłowa powiatu miała wartość 1 318 372 rubli, z czego jednak prawie całość (blisko 1,2 mln rubli) przypadła na kilka dużych zakładów: zakłady żelazne w Klimkiewiczowie pod Ostrowcem i w Nietulisku, a także cukrownię w Częstocicach. Powiat połączony był z siecią kolejową poprzez odnogę kolei dąbrowsko-iwanogrodzkiej. Stacja kolejowa znajdowała się w Ostrowcu[7].
W 1884 r. powiat miał 101 061 mieszkańców, w tym 50 109 mężczyzn (49,58%) i 51 952 (50,42%) kobiet. Na terenie powiatu funkcjonowały 23 szkoły początkowe. Powiat posiadał sąd pokoju III Okręgu i dzielił się na 6 okręgów sądów gminnych. Sądy te funkcjonowały w Opatowie, Iwaniskach, Łagowie, Kunowie, Ćmielowie i Ożarowie[7].
Pod względem administracyjnym powiat dzielił się na dwa miasta (Ostrowiec i Opatów), 10 osiedli miejskich (Kunów, Waśniów, Gliniany, Ożarów, Lasocin, Ćmielów, Słupia, Raków, Łagów i Iwaniska) oraz 556 wsi i kolonii[7].
W skład powiatu wchodziły 24 gminy: Baćkowice, Bodzechów, Boksyce, Ćmielów, Częstocice, Czyżów, Gęsice, Grzegorzowice, Iwaniska, Julianów, Kunów, Lasocin, Łagów, Malkowice, Modliborzyce, Ożarów, Opatów, Piórków, Rembów, Ruda Kościelna, Sadowie, Słupia Nowa, Waśniów, Wojciechowice[7].
II Rzeczpospolita
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powiat opatowski stał się częścią województwa kieleckiego, utworzonego 2 sierpnia 1919 r.
Według spisu powszechnego z 1931 r. powiat opatowski zajmował powierzchnię 1639 km² i był zamieszkiwany przez 186 547 osób[8]. Największym miastem był Ostrowiec, który liczył 25 908 mieszkańców. Przeważająca część mieszkańców powiatu - 110 538 osób - zajmowała się rolnictwem. Spośród nich 20 753 osoby były robotnikami rolnymi. Wśród gospodarstw przeważały mało- i średniorolne. Na terenie powiatu znajdowało się około 100 majątków obszarniczych[8].
Przemysł powiatu skupiał się głównie w dolinie rzeki Kamiennej - w okolicach Ostrowca. Największym zakładem przemysłowym powiatu były Zakłady Ostrowieckie. Działały tu także fabryki porcelany w Ćmielowie, papiernie w Bodzechowie i Witulinie, fabryka maszyn rolniczych w Kunowie oraz cukrownia w Częstocicach. Na terenie powiatu funkcjonowały także: kopalnia rudy żelaza, cegielnia, browar i fabryka octu. W powiecie było 61 młynów, 5 fabryk wód gazowanych, 3 mleczarnie, 40 wiatraków, 5 gorzelni, 2 rzeźnie, 6 tartaków, 12 olejarni, 70 spółdzielni handlowych i 502 sklepy[8].
W wyborach do sejmu w powiecie opatowskim spore wpływy posiadały partie opozycyjne. Do 1927 r. przewagę miały tu partie chłopskie: PSL „Wyzwolenie”, a w późniejszym okresie także Stronnictwo Chłopskie. Spore wpływy, głównie w przemysłowym Ostrowcu posiadała PPS. W 1928 r. przewagę w wyborach do Sejmu na terenie powiatu uzyskał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem[8].
W 1939 r. w powiecie opatowskim znajdowały się tylko dwa miasta: Opatów (ok. 9600 mieszkańców[8]) oraz Ostrowiec (30 017 mieszkańców[9]).
PRL
W latach 1945-1975 powiat był częścią województwa kieleckiego. W jego skład wchodziły gminy: Baćkowice, Bodzechów, Ćmielów, Iwaniska, Kunów, Łagów, Opatów, Ożarów, Raków, Sadowie, Waśniów i Wojciechowice.
Powiat opatowski został zlikwidowany w czasie reformy administracyjnej w 1975 r., kiedy to wprowadzono podział na 49 województw. Obszar powiatu został podzielony pomiędzy województwa: tarnobrzeskie i kieleckie. W województwie kieleckim pozostały gminy: Bodzechów, Kunów, Łagów, Raków, Waśniów. W nowo utworzonym województwie tarnobrzeskim znalazły się: Baćkowice, Ćmielów, Iwaniska, Opatów, Ożarów, Sadowie i Wojciechowice.
Przypisy
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-06-11] .
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 . Brak numerów stron w książce
- ↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 . Brak numerów stron w książce
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 144. ISSN 1505-5507.
- ↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. GUS, 2011-06-10, s. 44. ISSN 1734-6118.
- ↑ Powiat opatowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b c d e Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880, Tom VII, 548-549
- ↑ a b c d e Antoni Sułowski U podnóża Gór Świętokrzyskich, Warszawa 1987, ISBN 83-211-0865-2, 11-14
- ↑ Ostrowiec Świętokrzyski. Monografia historyczna miasta, Ostrowiec Świętokrzyski 1997
Bibliografia
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
- AntoniA. Sułowski AntoniA., U podnóża Gór Świętokrzyskich, Warszawa: „Pax”, 1987, ISBN 83-211-0865-2, OCLC 830083653 . Brak numerów stron w książce
