Osiedle Grunwaldzkie (Bielsko-Biała)

Osiedle Grunwaldzkie

Część Bielska-Białej
Widok lotniczy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Bielsko-Biała
Dzielnica	Osiedle Grunwaldzkie
W granicach Bielska-Białej	1925
Położenie na mapie Bielska-Białej
49°48′56″N 19°03′13″E

Osiedle Grunwaldzkie – osiedle mieszkaniowe w południowo-wschodniej części śródmieścia Bielska-Białej oraz jednostka pomocnicza gminy obejmująca to osiedle i sąsiadujące z nim obszary. Znajduje się pomiędzy Białą a Leszczynami, historycznie jest częścią Lipnika. Właściwe osiedle powstało w latach 1951–1957.

Położenie

Osiedle Grunwaldzkie jako zespół urbanistyczny z lat 50. XX wieku ograniczone jest ulicami: Tadeusza Rychlińskiego na północy, Żywiecką na wschodzie, Juliana Tuwima na południu i Władysława Broniewskiego na zachodzie. W jego obrębie znajdują się ulice: PCK, Milusińskich, Radosna i Energetyków.

Jednostka pomocnicza gminy o tej samej nazwie obejmuje znacznie szerszy obszar, którego granice wyznaczają^[1]:

• na północy: ulica Kierowa i Broniewskiego, północna granica ogrodów dawnego dworu starostów lipnickich, ulica Żywiecka i Lipnicka – granica z osiedlami Biała Śródmieście i Biała Krakowska
• na wschodzie: nieregularna linia przebiegająca na wschód od ulicy Krynicznej – granica z Lipnikiem (właściwym)
• na południu: ulica Tuwima i linia biegnąca delikatnie na południe od niej, ulica Żywiecka, Poniatowskiego, Gałczyńskiego, linia kolejowa nr 139 i linia prosta na północ od zakładów Befado – granica z Leszczynami i Złotymi Łanami
• na zachodzie: rzeka Biała – granica z Żywieckim Przedmieściem w ramach jednostek Bielsko Południe i Śródmieście Bielsko

W tym drugim znaczeniu do Osiedla Grunwaldzkiego wlicza się więc historyczne przedmieście Lipnickie i Żywieckie dawnej Białej, teren Elektrociepłowni Bielsko-Biała, stacja kolejowa Bielsko-Biała Lipnik, Stadion Miejski czy Cavatina Hall. Cały ten obszar należy do obrębu ewidencyjnego Lipnik z wyjątkiem kwartału między ulicą Kierową i Dworkową oraz parku przy ulicy Zielonej, które należą do obrębu Biała Miasto^[1].

Historia

Dawny dwór starostów Lipnickich, po przebudowie klasztor

Z obszarów wchodzących w skład jednostki samorządowej Osiedle Grunwaldzkie, do I połowy XX wieku zurbanizowane było tylko historyczne Przedmieście Lipnickie miasta Białej ciągnące się wzdłuż dzisiejszej ulicy Lipnickiej. Wraz z Przedmieściem Żywieckim, czyli tzw. Blichem, położonym nad brzegiem rzeki Białej tworzyło ono od 1832 część gminy Przedmieścia Biała (Vorstadt Biala), która w 1872 została włączona w skład miasta^[2]. Pozostałe tereny były częścią samodzielnej wsi Lipnik aż do jego przyłączenia w 1925^[3]. Klasztor Zgromadzenia Sióstr Córek Bożej Miłości przy ul. Żywieckiej 20 to znacznie przebudowany dawny dwór starostów lipnickich, wokół którego w XVIII wieku rozciągała się jurydyka^[4].

W latach 1818–1820 wybudowano tzw. szosę cesarską w kierunku Żywca – obecną ulicę Żywiecką^[5]. W 1912 otwarto na trasie linii kolejowej Bielsko – Żywiec (uruchomionej w 1876) przystanek Biała-Lipnik, obecnie Bielsko-Biała Lipnik^[6].

Urbanizacja omawianych terenów na szerszą skalę zaczyna się w okresie międzywojennym, gdy na rozparcelowanych dobrach Habsburgów żywieckich wzdłuż ulicy Żywieckiej rozwinęły się kwartały willowe^[7], a przy dzisiejszej ulicy Broniewskiego (wówczas Hettwerowej) wyrosły nowe gmachy publiczne: Powiatowa Kasa Chorych (1926, obecnie oddział Sanepidu) i Dom Żołnierza (1928)^[8]. W 1927 powstał stadion Bialskiego Klubu Sportowego, poprzednik dzisiejszego Stadionu Miejskiego (przebudowa 2012–2015)^[9]. W 1928 została założona Średnia Miejska Szkoła Ogrodniczo-Sadownicza, która przejęła na swoje potrzeby 5 ha gruntów w rejonie ulicy Akademii Umiejętności (nazwa ulicy nawiązuje do faktu, że grunty te zostały podarowane przez Polską Akademię Umiejętności, która weszła w ich posiadanie po parcelacji na początku lat 20.)^[10]. Spadkobiercą placówki jest działający w tym miejscu do dziś Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Stanisława Szumca, popularny „Ogrodnik”^[11].

Osiedle w latach 60. XX wieku

Właściwe osiedle Grunwaldzkie powstało w latach 1951–1957 jako trzecie z kolei powojenne osiedle mieszkaniowe (Zakładowe Osiedle Robotnicze nr 3, ZOR III) według projektu Józefa Łyczewskiego. Założenie obejmuje 27 budynków wielorodzinnych, w tym trzy posiadające lokale usługowe w parterach. Później zostało uzupełnione o dwa pawilony handlowe w zachodniej części osiedla, przy ulicy Broniewskiego. Osiedle nawiązuje rozwiązaniami urbanistycznymi do koncepcji miasta-ogrodu i jest podawane jako przykład socrealizmu w Bielsku-Białej, jakkolwiek forma architektoniczna bloków jest dużo bardziej skromna niż w przypadku sztandarowych projektów z tego okresu i nie posiada typowej socrealistycznej ornamentyki. Budowa osiedla była związana przede wszystkim z koniecznością zapewnienia mieszkań kadrze Elektrociepłowni Bielsko-Biała, którą oddano do użytku w 1960^[12][13][14]. Charakterystycznym elementem elektrociepłowni były dwa kominy o wysokości 160 i 120 metrów, które wyburzono w 2020^[15]. Bloki wyposażono w schrony przeciwlotnicze z wyjściami awaryjnymi w postaci tzw. grzybków^[16]. Nazwę osiedlu nadano w 1960 z okazji obchodów 550-lecia bitwy pod Grunwaldem^[17].

W latach 70. XX wieku planowano budowę tzw. Trasy W-Z, która miała stać się elementem „autostrady Kraków–Cieszyn”^[18]. Ostatecznie zrealizowano z niej tylko krótki dwujezdniowy odcinek ulicy PCK pod nowym wiaduktem kolejowym. O dawnej idei do 2022 przypominała nazwa przystanku autobusowego PCK Trasa W-Z (zmieniona na PCK PKP Lipnik)^[19]. W latach 2019–2021 wybudowano przy ulicy Sempołowskiej kompleks wielofunkcyjny z salą koncertową Cavatina Hall^[20].

Galeria

• 
  Wewnątrz osiedla
• 
  Przechód bramny między ulicą Rychlińskiego i PCK
• 
  Bloki przy ulicy Młodości
• 
  Dom Żołnierza
• 
  Zabudowa międzywojenna – dawny Dom Przyrodnika przy ulicy Bogusławskiego
• 
  Ulica Tuwima
• 
  Stadion Miejski
• 
  Cavatina Hall

Przypisy

1. Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwami obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy
2. Monografia, tom II ↓, s. 274, 308, 360.
3. Zarys dziejów Lipnika... ↓, s. 257.
4. Monografia, tom II ↓, s. 159.
5. Zarys dziejów Lipnika... ↓, s. 150.
6. Zarys dziejów Lipnika... ↓, s. 210.
7. Monografia, tom IV ↓, s. 115, 234–235, 303.
8. Monografia, tom IV ↓, s. 260, 332.
9. Historia. BKS Stal Bielsko-Biała. [dostęp 2022-02-17].
10. Monografia, tom IV ↓, s. 321.
11. Historia szkoły. Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Stanisława Szumca w Bielsku-Białej. [dostęp 2022-02-17].
12. Bartłomiej Sroka. Osiedla robotnicze 1840-1960 – standardy mieszkaniowe. „Przestrzeń i Forma : kwartalnik naukowo-dydaktyczny”. 37, s. 229–230, 2019. DOI: 10.21005/pif.2019.37.E-03. ISSN 1895-3247. [dostęp 2022-02-17]. 
13. Maciej Maliczewski, Michał Rezik: Dawne Zakładowe Osiedle Robotnicze nr 3 w klimacie socrealizmu. Gazeta Wyborcza, 7.10.2017. [dostęp 2022-02-17].
14. Monografia, tom IV ↓, s. 556.
15. Dwa wysokie kominy zniknęły z Bielska-Białej. TVP Info, 1.05.2020. [dostęp 2022-02-17].
16. Schrony na osiedlu Grunwaldzkim (Bielsko-Biała). regionalnatv, 2014-09-11. [dostęp 2022-02-17].
17. Kalendarz Beskidzki 1968, s. 35
18. Bielsko w przededniu nowych rozwiązań komunikacyjnych. „Kronika Beskidzka”. 52 (892), s. 1, 29.12.1973. [dostęp 2022-02-17]. 
19. Zmiana nazw przystanków autobusowych. Komunikacja Miejska w Bielsku-Białej, 28.12.2021. [dostęp 2022-02-17].
20. Najpiękniejsza sala w Bielsku-Białej. Jest kalendarz koncertów w Cavatina Hall. bielsko.biala.pl, 12.11.2021. [dostęp 2022-02-17].

Bibliografia

• Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-26-3. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Polak: Zarys dziejów Lipnika. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie Lipnik, 2002. ISBN 978-83-912192-0-1. Brak numerów stron w książce