Obszary (Bielsko-Biała)

Obszary
Zabawa
Osiedle Rosta

Część Bielska-Białej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Bielsko-Biała
Dzielnica	Biała Północ
Położenie na mapie Bielska-Białej
49°50′28″N 19°03′38″E

Obszary – dzielnica zwyczajowa Bielska-Białej położona między Białą a Komorowicami. Jej obszar pokrywa się z granicami osiedla (jednostki pomocniczej gminy) o nazwie Biała Północ, będąc jednocześnie podzielonym między obręby ewidencyjne Komorowice Krakowskie, Lipnik i Hałcnów. Dla całości lub części dzielnicy stosuje się również nazwy Zabawa oraz Osiedle Rosta. Przeważa tu zabudowa jednorodzinna, z wyjątkiem części południowej i zachodniej, która ma charakter przemysłowy.

Położenie

Granice osiedla Biała Północ wyznaczają^[1]:

• na północy: ulica Ceramiczna, Cegielniania, linia prowadząca na południe od ulicy Wajdeloty i ulica Niepodległości – granica z Komorowicami Krakowskimi
• na wschodzie: ulica Niepodległości i Wyzwolenia – granica z Hałcnowem
• na południu: linia kolejowa nr 117 – granica z osiedlem Biała Wschód
• na zachodzie: rzeka Biała – granica z Dolnym Przedmieściem i Komorowicami Śląskimi

Granice dawnych wsi, na pograniczu których dzielnica się rozwinęła, odzwierciedlają obręby ewidencyjne. Zdecydowana większość Obszarów należy do obrębu Komorowice Krakowskie. Ulica Bukietowa, kompleks przemysłowy Nemak Poland przy ulicy Komorowickiej oraz obszar na południe od ulicy Konwaliowej i rzeki Krzywej wokół stacji kolejowej Bielsko-Biała Wschód są częścią obrębu Lipnik. Niewielki fragment pomiędzy ulicą Czerwoną, Niepodległości i Baczyńskiego należy do obrębu Hałcnów^[1].

Równolegle do nazwy Obszary funkcjonują zwyczajowo i na mapach określenia Zabawa oraz Osiedle Rosta. Zabawa często odnoszona jest do części zachodniej wokół ulicy Komorowickiej, a Osiedle Rosta do zabudowań na północ od kościoła Matki Bożej Fatimskiej^[2][3], lecz nie jest to regułą^[4].

Historia

Mapa Komorowic z 1912 z zaznaczeniem folwarku Zabawa

Komorowicka 170 – prawdopodobna pozostałość dawnego folwarku Zabawa

Ruiny dworu Rosta

Dzielnica rozwinęła się na pograniczu dawnych wsi Komorowice (Krakowskie), Lipnik i Hałcnów. Do połowy XX wieku zabudowa skupiała się wzdłuż ulicy Komorowickiej, drogi wyjazdowej z Białej. Nazwa Zabawa wywodzi się od folwarku o tej nazwie ulokowanego niedaleko mostu na Krzywej (jako ostatnie jego pozostałości bywają identyfikowane budynki nr 170 i 115)^[5][6][7][8]. Nieopodal w rejonie dzisiejszej ulicy Ceramicznej i Cegielnianej Emanuel Rost junior uruchomił cegielnię i stworzył niewielkie założenie pałacowo-parkowe nazywane „dworem Rosta”, od którego z kolei pochodzi nazwa Osiedle Rosta^[9]. Historia terminu Obszary może sięgać XVI wieku, w inwentarzu Lipnika z 1508 pojawia się wzmianka o kilku kmieciach osadzonych poza właściwym terenem wsi, na Obszarze. Według jednej z hipotez chodzi właśnie o dzisiejsze Obszary, które wtedy jeszcze w całości byłyby zaliczane do Lipnika^[10].

Bielsko-Bialska Przędzalnia Kamgarnu w trakcie budowy

Najstarszym obiektem przemysłowym w rejonie Obszarów była założona w 1878 fabryka włókiennicza Schulza i Zipsera przy ulicy Komorowickiej w miejscu dzisiejszych zakładów Nemak Poland^[11]. W 1888 otwarto linię kolejową z Bielska do Kalwarii Zebrzydowskiej biegnącą w jej pobliżu wraz ze stacją kolejową dla miasta Białej – obecnie Bielsko-Biała Wschód^[12]. W latach 1907–1908 naprzeciwko wspomnianej fabryki i w sąsiedztwie stacji wzniesiono Bielsko-Bialską Przędzalnię Kamgarnu – późniejsze Zakłady Przemysłu Włókienniczego WELDORO. Dla jej pracowników powstał w 1912 wielorodzinny budynek mieszkalny (familok) przy dzisiejszej ulicy Konwaliowej^[13]. W 1909 rozpoczęła działalność fabryka frezów, śrub i nitów Theodor Pollak & Sohn, w miejscu której znajdują się dziś zakłady Bispol przy ulicy Towarowej^[14]. Dalsza industrializacja południowej i zachodniej części Obszarów nastąpiła w okresie powojennym w związku z powstaniem Zakładów Metalowych im. Juliana Marchlewskiego, które w 1972 wcielone zostały do Fabryki Samochodów Małolitrażowych^[11]. Między ulicą Komorowicką a rzeką Białą powstał w latach 70. szereg zakładów pomocniczych FSM.

Niewielki fragment dzielnicy obejmujący teren, na którym powstały później dwie fabryki włókiennicze, należał od 1832 do gminy Przedmieście Biała (Vorstadt Biala) i w 1872 został przyłączony do miasta Białej^[15][16]. Wraz z wcieleniem Lipnika w 1925 jego częścią stał się też obszar na południe od rzeki Krzywej wokół dworca kolejowego^[17]. W 1955 włączono w granice Bielska-Białej komorowicką część Obszarów położoną na południe od ulicy Czerwonej, a z dniem 1 stycznia 1969 rejon wokół ulicy Cegielnianej aż po dwór Rosta^[18][19]. Reszta została przyłączona wraz z całymi Komorowicami Krakowskimi w 1977^[20].

W II połowie XX wieku nastąpił intensywny rozwój zabudowy jednorodzinnej na Obszarach. Na przełomie lat 70. i 80. wybudowano jako element północnej obwodnicy miasta okalająca dzielnicę dwujezdniową ulicę Niepodległości. Jej część została w XXI wieku przekształcona w odcinek drogi ekspresowej S1 (wcześniej S69), na którym w 2011 oddano do użytku bezkolizyjny węzeł Rosta^[21]. W latach 1987–2000 wzniesiono katolicki kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Fatimskiej^[22]. W 2002 utworzono na terenie Obszarów osiedle (jednostkę pomocniczą gminy) Biała Północ, które w 2017 zamieszkiwało 2696 osób^[23].

Galeria

• 
  Stacja kolejowa Bielsko-Biała Wschód
• 
  Dawne zakłady włókiennicze WELDORO
• 
  Familok przy ulicy Konwaliowej
• 
  Pozostałości wiejskiej zabudowy przy ulicy Bursztynowej
• 
  Ulica Tulipanów
• 
  Domy jednorodzinne przy ulicy Kwietnej
• 
  Ulica Narcyzów
• 
  Kościół Matki Bożej Fatimskiej

Przypisy

1. Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwami obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy
2. Mapa w serwisie OpenStreetMap
3. Bielsko-Biała. Plan miasta CARTOMEDIA. Zielona Góra – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart, 2007. ISBN 978-83-87873-94-3. Brak numerów stron w książce
4. Plany miast COPERNICUS. Bielsko-Biała. Czechowice-Dziedzice. Skoczów. Żywiec. Warszawa: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, 2008. ISBN 978-83-7539-295-1. Brak numerów stron w książce
5. Zabawer Hof na austriackiej mapie wojskowej (Franziszeische Landesaufnahme) z lat 60. XIX wieku
6. Komorowice Obszary. historia.beskidia.pl. [dostęp 2022-02-16].
7. Resztki zabudowań folwarku Zabawa w Komorowicach. historia.beskidia.pl. [dostęp 2022-02-16].
8. Ewa Janoszek. Relikty dawnej własności Habsburgów w Komorowicach. „Komorowice”, s. 9, grudzień 2022. Stowarzyszenie Komorowice. 
9. Marcin Płużek: Na ratunek ruinie. Ocalić dworek przed całkowitą zagładą. Kronika Beskidzka, 2020-12-27. [dostęp 2022-02-16].
10. Jerzy Polak: Zarys dziejów Lipnika. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie Lipnik, 2002, s. 45. ISBN 978-83-912192-0-1.
11. Biurowiec Zakładów Metalowych w Bielsku-Białej z roku 1973. historia.beskidia.pl. [dostęp 2022-02-16].
12. Jerzy Polak: Zarys dziejów Lipnika. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie Lipnik, 2002, s. 179. ISBN 978-83-912192-0-1.
13. Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom II – Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (1918). Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010, s. 542. ISBN 978-83-60136-26-3.
14. Pollak Theodor. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2022-02-16].
15. Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom II – Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (1918). Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010, s. 360. ISBN 978-83-60136-26-3.
16. Dokładny przebieg granic administracyjnych przed i po przyłączeniu Przedmieścia Białej na tle topografii pokazuje mapa Kulturplan der deutschen Stadt Biala in Galizien z roku 1908
17. Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom II – Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (1918). Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010, s. 464. ISBN 978-83-60136-26-3.
18. Lech Krzyżanowski: W okresie powojennym. W: Komorowice Krakowskie, Komorowice Śląskie. Dzieje dwóch miejscowości, potem czterech, a dzisiaj dzielnic(y) Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Książnica Beskidzka, 2024, s. 285. ISBN 978-83-63904-74-6.
19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1968 r. w sprawie zmiany granic miasta Bielsko-Biała w województwie katowickim. [dostęp 2022-02-16].
20. Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom IV – Bielsko-Biała w latach 1918–2009. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010, s. 404. ISBN 978-83-60136-46-1.
21. Otwarta obwodnica Bielska-Białej. inzynierbudownictwa.pl, 2011-11-04. [dostęp 2022-02-16].
22. Historia parafii. Parafia Matki Bożej Fatimskiej w Bielsku-Białej. [dostęp 2022-02-16]. przy ulicy Krausa
23. Liczba mieszkańców Bielska-Białej z podziałem na 30 osiedli według stanu na 31 grudnia 2017. Budżet obywatelski Bielska-Białej. [dostęp 2022-02-16].