W miejscowości znajduje się jeden zabytek nieruchomy ujęty w ewidencji zabytków, tj. dom mieszkalny nr 8[7].
Historia
W 1748 roku wójt bydgoski nadał osadnikom olęderskim Jerzemu i Matysowi Penknerom kontrakt na założenie wsi Nowawieś Mała, położonej na południe od Nowej Wsi, „przy granicy tarkowskiej”[8]. W inwentarzu wójtostwa bydgoskiego z 1766 roku podano, że wieś zamieszkiwało 4 gospodarzy o holenderskich nazwiskach, który uprawiali 71 morgów ziemi uprawnej. Osadnicy opłacali podatki (czynsz, pogłówne, hiberna, gajowe, młynowe) w wysokości 127 złotych polskich. Wieś wzięła nazwę od pobliskiej, starszej wsi olęderskiej Nowawieś (założonej w XVI wieku), którą odtąd nazywano Nowąwsią Wielką. Z mapy topograficznej Friedricha von Schröttera (1798-1802) wynika, że wieś znajdowała się na skraju Puszczy Bydgoskiej na wschód od gościńca wiodącego z Bydgoszczy do Inowrocławia. Na skraju lasu zlokalizowane były pola uprawne, a na południe od nich rozległe łąki służące wypasowi zwierząt.
Wieś rozrosła się wskutek napływu kolonistów niemieckich[9]. Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Nowawieś Mała (niem. Klein Neudorf) mieszkało 71 osób (wszyscy ewangelicy) w 8 domach[10]. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. Nowa Wieś Mała należała do rządowej domeny bydgoskiej[11]. Kolejny spis z 1860 r. podaje, że w miejscowości mieszkało 158 osób (148 ewangelików, 1 katolik, 9 Żydów) w 16 domach. We wsi znajdowała się szkoła elementarna. Miejscowość należała do parafii katolickiej w Pęchowie i ewangelickiej w Bydgoszczy[12].
Pod koniec XIX wieku nazwę miejscowości zniemczono na Klein Neudorf. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że Nowawieś Mała była wsią położoną w powiecie bydgoskim. Mieszkało tu 209 osób (205 ewangelików, 1 katolik, 3 Żydów) w 27 domach. Nieopodal znajdowała się także Nowawieś Wielka (niem. Gross Neudorf), w której mieszkało 291 mieszkańców (228 ewangelików, 55 katolików, 8 Żydów) w 24 domach[13]. Najbliższa poczta znajdowała się w Nowejwsi Wielkiej, a stacja kolejowa i telegraf w Chmielnikach. Jak wynika z podziału wyznaniowego, przytłaczającą większość mieszkańców stanowili Niemcy.
Podczas powstania wielkopolskiego miejscowość znalazła się czasowo pod kontrolą oddziałów polskich usiłujących zbliżyć się do Bydgoszczy[14]. W styczniu 1920 roku na mocy traktatu wersalskiego miejscowość znalazła się w granicach odrodzonej Polski. Zmieniono wówczas nazwę miejscowości na Nowawioska. Spis ludności z dnia 30 września 1921 r. wykazał, że miejscowość wchodząca w skład powiatu bydgoskiego liczyła 163 mieszkańców (4 Polaków, 159 Niemców), którzy zamieszkiwali 31 domów[9]. Była to obok Chrośny, Dąbrowy Wielkiej i Dąbrowy Małej wieś o największym udziale Niemców w populacji.
Do 1934 r. Nowawioska była gminą wiejską o powierzchni 165 ha[a]. Istniało tu 27 gospodarstw należących do mniejszości niemieckiej, które obejmowały łącznie 95% powierzchni wsi[9]. Od 1934 r. wchodziła w skład gromady Dąbrowa Wielka, w gminie Solec Kujawski[9]. We wsi istniała szkoła elementarna z polskim językiem nauczania[9].
Podczas okupacji niemieckiej wieś wchodziła w skład nowo utworzonej gminy Nowa Wieś Wielka[9], do czasu gdy gminę tę rozwiązano i wcielono do gminy Solec Kujawski[b]. W 1941 r. miejscowość liczyła 157 mieszkańców[15]. Pod koniec wojny Niemcy zbudowali w pobliżu wsi system umocnień (okopy i bunkry), które ciągnęły się od Dąbrówki Kujawskiej przez łąki i lasy aż do Leszyc. Zakwaterowano do nich ok. 2000 młodych żołnierzy z Hitlerjugend.
W latach 1945–1954 Nowa Wioska wchodziła w skład gromady wiejskiej Dąbrowy Wielkie w gminie Solec Kujawski. W 1948 roku gromada ta posiadała powierzchnię 934 ha i zaludnienie 630 osób[9]. 3 października 1952 r. Zarządzeniem Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy osadę Nowa Wioska wyłączono z gromady Dąbrowy Wielkie i utworzono oddzielną gromadę pod taką samą nazwą. Wybory sołtysa w gromadzie odbyły się 20 listopada 1952 r.[9]
W 1948 r. w miejscowości istniała jednoklasowa szkoła powszechna w budynku gminnym[9]. W latach 60. szkoła realizowała program 4-klasowy. W 1974 r. przekształcono ją w punkt filialny szkoły w Nowej Wsi Wielkiej. W 1979 r. szkoła uległa likwidacji, a dzieci przekazano do zbiorczej szkoły gminnej w Nowej Wsi Wielkiej. W końcu lat 40. XX w. w miejscowości założono również punkt biblioteczny[9].
W latach 1947–1953 w dyskusjach na temat nowego podziału administracyjnego prowadzonych między starostwem bydgoskim a samorządami, przedstawiciele wsi opowiadali się za przywróceniem gminy Nowa Wieś Wielka. Po reformie administracyjnej z 25 września 1954 r. miejscowość znalazła się jako jedno z 16 sołectw w gromadzie Nowawieś Wielka[9]. W latach 1961–1964 wieś zelektryfikowano, a w 1966 r. utwardzono drogę Tarkowo Dolne – Dąbrowy Wielkie. Od 1 stycznia 1973 r. nazwę wsi zmieniono z „Nowawioska” na Nowa Wioska.
Statystyka
Poniżej podano wybrane informacje statystyczne dotyczące wsi Nowa Wioska na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS[16].
Narodowy Spis Powszechny 2011 odnotował 112 mieszkańców wsi. Było to znacznie mniej niż w II połowie XIX wieku. W 2013 r. działalność gospodarczą prowadziło 11 podmiotów – wszystkie to osoby fizyczne. W latach 2008–2013 oddano do użytku 5 mieszkań, co stanowiło zaledwie 1,3% nowych mieszkań wzniesionych w tym czasie w całej gminie.
↑Od 1928 r. w skład Starostwa Powiatowego w Bydgoszczy wchodziły 3 gminy miejskie, 6 wójtostw, 123 gminy wiejskie i 42 obszary dworskie, a od 1 kwietnia do 22 września 1934 r. – 3 gminy miejskie, 120 wiejskich i 38 obszarów dworskich
↑W skład gminy Nowa Wieś Wielka (1940–1945) weszły wyłączone z gminy Solec Kujawski wsie: Chrośna, Dąbrowy Wielkie, Dobromierz, Leszyce, Łażyn i Nowa Wieś Wielka
↑Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Tanan. Bydgoszcz 1996
↑Opracowanie ekofizjograficzne gminy Nowa Wieś Wielka
↑Opracowanie ekofizjograficzne dla terenu gminy Nowa Wieś Wielka
↑Gminny program opieki nad zabytkami gminy Nowa Wieś Wielka na lata 2011–2015
↑Kabaciński Ryszard: Inwentarze starostwa i wójtostwa bydgoskiego z lat 1753-1766 roku. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Źródła do dziejów Bydgoszczy. Nr 9. Warszawa-Poznań 1977
↑ abcdefghijkŁukaszŁ.MyszkaŁukaszŁ., Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego – do 2002 roku, Bydgoszcz: Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, 2006, ISBN 83-89734-14-1, OCLC749214986. Brak numerów stron w książce
↑Bydgoszcz w dobie powstania wielkopolskiego. Praca zbiorowa pod red. Zdzisława Grota. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 5. Bydgoszcz 1970
↑Deutsches Reichs-Adressbuch. Die Ostgebiete: Reichsgau Danzig-Westpreussen, Reichsgau Wartheland, Provinz Oberschlesien, Reg.-Bezirk Ziegenau und Land-Kreis Suwalki. Ausgabe 1941
