Mateusz Ewangelista

Święty
Mateusz Ewangelista

‏מַתִּתְיָהוּ‎

apostoł, ewangelista, męczennik
Święty Mateusz, obraz pędzla Carlo Dolci
Data i miejsce urodzenia	? Nazaret
Data śmierci	ok. 60
Czczony przez	kościoły chrześcijańskie
Wspomnienie	21 września (kat.) 29 listopada i 13 lipca (praw. według kal. greg.)
Atrybuty	topór, lanca, sakwa, księga, pióro, uskrzydlony młodzieniec lub miecz
Patron	celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców[1]
Szczególne miejsca kultu	Salerno

Mateusz Ewangelista z „Ewangeliarza Ebbona" (IX wiek).

Mateusz Ewangelista, wcześniej Mateusz Lewi, (hebr. ‏מתיו האוונגליסט‎, gr. Ματθαίος ο Ευαγγελιστής, cs. Евангелист Матфей)^[2][3] – według Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum, później jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa^[4], według tradycji autor pierwszej Ewangelii, uznawany za męczennika, świętego Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego.

Życiorys

Ewangelista Marek podaje, że Mateusz miał jeszcze drugie imię Lewi i że jego ojcem był Alfeusz^[5]. Imię Mateusz pochodzi od hebrajskiego imienia Mattaj lub Mattanja, co oznacza „dar Jahwe". Mateusz pochodził z Nazaretu w Galilei. Zgodnie z pierwszymi polskojęzycznymi tłumaczeniami Biblii, a także i dziś, tradycyjnie określa się go mianem „celnika”; uwzględniając jednak dzisiejsze rozumienie pojęcia „cło” (opłata nakładana na towary w związku z ich wywozem i przywozem przez granice państwa), określenie to jest nieprawidłowe – w obecnym rozumieniu był on poborcą podatkowym w Kafarnaum (jednym z większych handlowych miasteczek nad jeziorem Genezaret). Żydzi pogardzali celnikami, ponieważ ściągali oni opłaty na rzecz Rzymian. Ich pracę rozumiano jako wysługiwanie się okupantom. Celnicy byli także uważani za żądnych zysku i nieuczciwie czerpiących korzyści z zajmowanego stanowiska. Uważano ich za grzeszników i traktowano jak pogan. Przebywający wśród celników wyznawca judaizmu stawał się nieczysty i musiał poddawać się przepisowym obmyciom.

Mateusz napisał Ewangelię dla wyznawców judaizmu oraz dla chrześcijan, którzy nawrócili się z judaizmu. Myślą przewodnią jego Ewangelii jest wypełnienie się wszystkich proroctw mesjańskich Starego Testamentu w osobie, życiu, czynach i nauce Jezusa – Jezus jest więc Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół to prawdziwe królestwo mesjańskie.

Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób zmarł apostoł. Według niektórych autorów poniósł śmierć męczeńską w Etiopii, według innych został ścięty mieczem w Persji. Historiografia cerkiewna podaje jako datę jego śmierci rok 60, chociaż jest ona tylko przybliżona. Od X wieku jego grób znajduje się w Salerno we Włoszech^[6].

Dzień obchodów

Święto liturgiczne w Kościele katolickim, ewangelickim i anglikańskim obchodzone jest 21 września^[7].

Cerkiew prawosławna i Kościół ormiański wspominają apostoła dwukrotnie:

• 16/29 listopada^[8], tj. 29 listopada według kalendarza gregoriańskiego,
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów)^[7].

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz podzielony na 13 miesięcy, wspomina apostoła 9 i 18 października^[7].

Patronat

Apostoł Mateusz jest patronem: celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców^[9]. Tak jak inni ewangeliści apostoł Mateusz uważany jest za patrona rodziny^[6]. Jest również patronem Kapituły Kolegiackiej Pułtuskiej (diecezja płocka).

Ikonografia

W ikonografii św. Mateusz przedstawiany był w postaci młodzieńca, później – zwłaszcza w sztuce bizantyńskiej, jako siwowłosy, stary mężczyzna. Ukazywany jest z księgą Ewangelii w ręku, w towarzystwie uskrzydlonej postaci ludzkiej. Jest to nawiązanie do wizji proroka Ezechiela (Ez 1) i Apokalipsy (Ap 4) – symbolu człowieka, ponieważ swoją Ewangelię rozpoczyna od genealogii Jezusa. Owa postać często mylona jest z aniołem. Czasem przedstawia się go z mieczem w ręku, gdyż według podania miał ponieść śmierć od miecza.

Na wizerunkach czterech ewangelistów, znajdujących się m.in. w każdej prawosławnej świątyni na królewskich wrotach, najczęściej ukazywany jest w postawie siedzącej, rzadko jednak medytuje, częściej zaś pisze^[6].

Atrybuty

Jego atrybutami są: topór, lanca, księga i pióro, miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna^[10][11].

Heraldyka

Wizerunki św. Mateusza występują również w herbach miast i gmin m.in. Alcalá de Guadaíra w prow. Sewilli (Hiszpania) i w herbie gminy Rząśnia (obok ap. Macieja).

Zobacz też

• cud świętego Mateusza, który poskromił smoki
• kult świętych
• męczennicy chrześcijańscy
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• Święty Mateusz – inne osoby święte o imieniu Mateusz
• Efekt św. Mateusza

Przypisy

1. Święty Mateusz - Apostoł i Ewangelista | Niedziela.pl [online], niedziela.pl [dostęp 2024-04-24]  (pol.).
2. A. Paciorek, Nowy komentarz biblijny - Ewangelia według świętego Mateusza, Edycja św. Pawła 2005, część 1, s. 403
3. F. Wilbur Gingrich and Frederick William Danker, Shorter Lexicon of the Greek New Testament, 2nd Ed., The University of Chicago Press, 1965.
4. Mt 9,9 w przekładach Biblii.
5. Mk 2,14 w przekładach Biblii.
6. ap. i ew. Mateusz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz
7. Matthäus (Apostel) - Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)
8. podwójne datowanie
9. Święty Mateusz - Apostoł i Ewangelista | Niedziela.pl [online], niedziela.pl [dostęp 2024-04-24]  (pol.).
10. Święty Mateusz, Apostoł i Ewangelista. na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 23.08.2010]
11. Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 1: A-C. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 252. ISBN 83-7097-271-3.

Linki zewnętrzne

• Święty Mateusz Apostoł i Ewangelista na portalu WIARA.pl (oprac. ks. Wincenty Zaleski SDB, "Święci na każdy dzień", Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1998) [opublikowano: 2005-06-21]
• Mateusz Apostoł (rozdz. 2). sancti-in-polonia.dle.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]. oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3) - Święci w Polsce i ich kult w świetle historii (autorzy: Jacek i Maria Łempiccy; Kraków 2008)
• Biografia Mateusza Ewangelisty na podstawie źródeł wczesnochrześcijańskich

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000095188544
• VIAF: 316749278
• LCCN: n82220255
• GND: 118578979
• PLWABN: 9810636247705606
• J9U: 987007273121505171
• PTBNP: 718452
• CANTIC: a1056309x
• GIA: 901002142

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3938595
• Britannica: biography/Saint-Matthew
• Treccani: santo-matteo
• Universalis: matthieu-saint
• БРЭ: 2194761
• SNL: Matteus_-_disippel
• Catalana: 0041354
• DSDE: Matthæus
• Hrvatska enciklopedija: 39386