Lech – holownik o napędzie parowym, służący w polskiej Marynarce Wojennej w okresie międzywojennym, a następnie po II wojnie światowej do lat 80. jako H-6. Zbudowany w 1904 roku, pierwotnie służył u niemieckich armatorów pod nazwami Hercules i Brussa, a następnie u polskiego armatora Żegluga Wisła-Bałtyk pod nazwą Krakus. W 1930 roku wszedł do służby w Marynarce Wojennej; zatopiony podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku. Po wojnie krótko służył w 1946 roku, po czym powrócił do służby po remoncie w 1957 roku jako H-6; wycofany w 1983 roku jako ostatni holownik parowy Marynarki Wojennej.
Pojemność rejestrowa brutto wynosiła 159 BRT[2] (według innych danych 149 BRT[3]), natomiast wyporność określana była na 280 t[1][5]. Istnieją jednak niewielkie rozbieżności w źródłach co do wymiarów jednostki. W nowszych publikacjach podawana jest długość 30,8 m, szerokość 6,53 m i zanurzenie 3,57 m[3], względnie długość 30 m i szerokość 6,5 m[2]. W starszych źródłach natomiast podawano długość całkowitą 32 m (30 m między pionami), szerokość 7 m i zanurzenie 3,8 m[b].
Służba
W służbie cywilnej
Pierwotnie przed I wojną światową „Hercules” służył w stoczni Schichaua w Gdańsku[6]. Według niektórych publikacji, między 1914 a 1916 rokiem służył w Marynarce Cesarskiej (Kaiserliche Marine), a następnie powrócił do pracy w stoczni[c]. Od 1920 roku pod nazwą „Brussa” należał do Deutsche Levante Linie w Hamburgu[3] (według innych źródeł, od 1921 do HAPAG w Hamburgu[6]). Od 1922 (lub 1923 roku[7]) należał do Bugsier-, Reederei- und Bergungs AG w Hamburgu[3].
W listopadzie 1926 roku holownik został zakupiony przez nowo powstałe polskie Towarzystwo Żegluga Wisła-Bałtyk w Tczewie i używany był następnie pod nazwą „Krakus” do 1928 roku do holowania lichtug wywożących węgiel z Tczewa do zagranicznych portów nadbałtyckich[6].
Służba w Marynarce Wojennej do 1939 roku
W grudniu 1928 holownik został zakupiony od upadającego armatora przez polską Marynarkę Wojenną[3]. Po modernizacji rozpoczął służbę w 1930 roku, w składzie Dywizjonu Szkolnego, pod nazwą „Lech”[8]. Był wówczas największym i najsilniejszym z holowników Marynarki Wojennej[8][d]. Był używany do manewrów cumowniczych dużych okrętów w porcie wojennym w Oksywiu i do holowania w Zatoce Gdańskiej tarcz artyleryjskich, przydzielony do szkolnego okrętu artyleryjskiego „Mazur”[3]. Obsługiwał ponadto poligon torpedowy i przewoził żołnierzy na Westerplatte[3]. Z racji posiadania wzmocnień przeciwlodowych, zimą pełnił także zadania łamania lodu[8].
W chwili wybuchu II wojny światowej jako jedyny z holowników był przekazany do dyspozycji Lądowej Obrony Wybrzeża płk. Stanisława Dąbka[9]. Dowódcą holownika był wówczas st. bosman Stanisław Woiński[10]. 1 września 1939 roku podczas niemieckiego bombardowania portu na Oksywiu, „Lech” wyszedł z portu z kilkoma jednostkami i został skierowany do Jastarni[10]. Między innymi służył tam do obsługi kryp minowych zakotwiczonych w Jamie Kuźnickiej[9] (warto zaznaczyć, że trzy krypy minowe KM 1, KM 2, KM 3 były dawnymi lichtugami Towarzystwa Żegluga Wisła-Bałtyk)[8]. W porcie w Jastarni „Lech” został 14 września 1939 roku zatopiony przez niemieckie bombowce nurkujące Junkers Ju 87 z 4./Trägergruppe 186 (w nalocie tym zatopiono także OORP „Pomorzanin”, „Czapla” i „Jaskółka”)[11].
Dalsze losy holownika podczas wojny nie zostały ustalone i w starszych publikacjach wskazywano, że jego los jest nieznany[1][12]. Prawdopodobnie został wydobyty przez Niemców, lecz brak jest informacji o jego ewentualnym wykorzystaniu[e]. Według niepotwierdzonych informacji, przestał wojnę wyciągnięty na ląd na Oksywiu[13].
Służba powojenna
Według nowszych ustaleń, 1 stycznia 1946 roku wyremontowany holownik „Lech” został ponownie wcielony do polskiej Marynarki Wojennej, zachowując swoją nazwę[14]. Już w lipcu tego roku jednakże zatonął on podczas sztormu w basenie nr 1 (Prezydenckim) portu w Gdyni, po czym 28 sierpnia 1946 roku został skreślony z listy floty[15].
Według relacji, został następnie wydobyty, wystawiony na ląd i poddany długotrwałemu remontowi połączonemu z przebudową, po czym ponownie podniósł banderę 26 stycznia 1957 roku, otrzymując zamiast nazwy oznaczenie BG-6 (skrót od baza główna, po wycofanym holowniku „Pionier”)[4]. W lipcu tego roku oznaczenie zmieniono mu według nowych zasad na H-6[4]. Przed 1978 rokiem przebudowano mu pomost[16]. Wycofany został ze służby 1 kwietnia 1983 roku, jako ostatni holownik parowy Marynarki Wojennej[17].
↑Pertek 1976 ↓, s. 586. Długość 32 m i szerokość 7 m podał także M. Piaskowski, zastrzegając jednak, że informację są przybliżone Piaskowski 1996 ↓, s. 58
↑Danielewicz 1998 ↓, s. 40. Brak jest jednak takiego holownika pod nazwą „Hercules” lub „Herkules” w podstawowej pozycji o okrętach pomocniczych niemieckiej marynarki: Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 6: Hafenbetriebsfahrzeuge, Yachten, Avisos Landungsverbde. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1989.
↑Danielewicz 1998 ↓, s. 40. Brak jest również „Lecha” w: Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 6: Hafenbetriebsfahrzeuge, Yachten, Avisos Landungsverbde. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1989.
Waldemar Danielewicz. Holowniki Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1920-1997. „Morza, Statki i Okręty”. 5/1998. III (12), październik-grudzień 1998. ISSN1426-529X.
Robert Rochowicz. Jednostki pływające Marynarki Wojennej w latach 1945-1949. Część 1. „Morze, Statki i Okręty”. 6/2013. XVIII (135), czerwiec 2013. ISSN1426-529X.
Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920–1946. Album planów. Warszawa: Barwa i Broń, Lampart, 1996. ISBN 83-900217-2-3. Brak numerów stron w książce
Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.
Robert Rochowicz: Morze Statki i Okręty 07-08/2024 (Holowniki Marynarki Wojennej w latach 1945-2010). Warszawa: Wydawnictwo Magnum X, 2024. ISSN 1426-529X
Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. Warszawa: 1996. ISBN 83-900217-2-3.
.svg){kind=small}
.jpg)
