Pomnik w miejscu wojennego pochówku płk. Stanisława Dąbka – Gdynia Babie DołyTablica z pomnika płk. Stanisława Dąbka – Gdynia Babie DołyPomnik na grobie pułkownika Stanisława Dąbka z odnowionym epitafium – Cmentarz Obrońców Wybrzeża, Gdynia Redłowo
Urodził się w rodzinie chłopskiej, jako jeden z sześciorga dzieci w rodzinie Szczepana i Rozalii z Powęskich. W 1900 ojciec Stanisława nabył gospodarstwo w miejscowości Felsendorf. W marcu 1939 roku nazwa miejscowości została zmieniona na Dąbków[2][3]. Naukę mały Staś rozpoczął w Nisku, gdzie w latach 1901–1905 uczęszczał do 4 klasowej szkoły powszechnej. W kolejnych latach ukończył 5 i 6 klasę szkoły wydziałowej w Lubaczowie. Kolejnym etapem edukacji była nauka w seminarium nauczycielskim w Sokalu, które ukończył w 1913 roku egzaminem dojrzałości. Po ukończeniu seminarium pracował jako nauczyciel w powiecie Bóbrka, w województwie lwowskim[4].
W związku z wybuchem I wojny światowej w 1914 roku powołano go do służby w piechocie armii Austro-Węgier jako jednorocznego ochotnika, a następnie skierowano do szkoły dla oficerów rezerwy w miejscowości Belzinek k. Pilska na Morawach. Po ukończeniu Szkoły Oficerów Rezerwy otrzymał stopień podporucznika i został wysłany na front. Podczas walk w Karpatach został ciężko ranny. Po rehabilitacji walczył we Włoszech do końca wojny.
Pod koniec 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. Wziął udział w wojnie z Ukraińcami i bolszewikami, za męstwo wykazane podczas walk odznaczony został dwukrotnie Krzyżem Walecznych[5]. 15 września 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austriacko-węgierskiej[6].
1 grudnia 1924 roku został awansowany na podpułkownika[8]. Z dniem 1 maja 1925 roku został odkomenderowany na trzy miesiące z 8 do 7 pułku piechoty Legionów, w celu „czasowego pełnienia obowiązków dowódcy pułku w zastępstwie”[9]. 11 marca 1926 roku został przesunięty ze stanowiska dowódcy I batalionu na stanowisko zastępcy dowódcy 7 pp Leg. w Chełmie[10]. Od 3 lutego 1928 był słuchaczem III unifikacyjnego trzymiesięcznego kursu dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie[11]. W 1928 wyznaczony został na stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 4 w Tomaszowie Mazowieckim[12]. Od 1929 do 1930 pełnił funkcję komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie[13]. Z dniem 15 lipca 1930 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy 7 pułku piechoty Legionów w Chełmie[14][15]. 10 grudnia 1931 roku otrzymał awans na pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku i 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty[16]. Jako dowódca pułku wdał się w spór z inspektorem armii gen. Dąb-Biernackim, występując przeciwko faworyzowaniu żołnierzy o przeszłości legionowej. W wyniku tego w 1937 roku został przeniesiony i objął dowództwo 52 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Złoczowie.
Honorowy Obywatel Lubaczowa (1929)[17]. W 1937 otrzymał tytuły honorowego obywatelstwa czterech zbiorowych gmin wokół Lubaczowa[18].
W przededniu II wojny światowej, 23 lipca 1939 został wyznaczony dowódcą Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o. dowódcą Lądowej Obrony Wybrzeża. Jako osoba o wielkiej pracowitości i dużej inwencji organizacyjnej podjął aktywne prace nad umocnieniem pozycji obronnych i wzmocnieniem uzbrojenia podległych mu jednostek. W wyniku jego działalności stan liczebny polskich oddziałów w rejonie Gdyni wzrósł z 5 tys. do 15-18 tys. ludzi. Postawione LOW zadania przewidywały utrzymanie przez 3 dni przedpola Gdyni, a następnie 7-dniową obronę Kępy Oksywskiej jako ostatniego bastionu obrony. Podczas kampanii wrześniowej płk Dąbek dowodził aktywnie całością sił lądowych zgromadzonych wokół Gdyni, organizując wypady zaczepne. W nocy 1/2 i 3/4 września zaatakował nieprzyjaciela w rejonie Gdynia-Kolibki-Osowa, usuwając jego nacisk z kierunku południowego, a 6/7 i 7/8 września zarządził atak na osi Nowy Dwór Wejherowski – Wejherowo. Planowane na 12 września przeciwnatarcie 3 batalionów na osi Zagórze – Reda, mające na celu odrzucenie sił nieprzyjaciela na północ i rozdzielenie jego sił, na skutek błędów w realizacji postawionych zadań zakończyły się fiaskiem. Wobec przeważających sił Wehrmachtu i odcięcia wojsk polskich na Wybrzeżu od pozostałej części kraju Dąbek podjął decyzję o ewakuacji pozostałych w jego ręku sił (9-10 tys. osób) na Kępę Oksywską. Wieczorem 19 września 1939 w rejonie Babich Dołów, w obliczu nieuchronnej klęski, odebrał sobie życie strzałem w głowę, nakazując zarazem niezwłoczne zaprzestanie walki po jego śmierci. Skromną uroczystość pogrzebową, po której pułkownik został pochowany w grobie w okolicach Zakładu Kwarantannowego, poprowadził[19]ks. kmdr ppor. Władysław Miegoń – pierwszy kapelan Marynarki Wojennej. W dniu 23 października 1946 roku na „cmentarzu Babi Dół” odbyły się ekshumacje, m.in. płk. Dąbka[20]. Natomiast 30 października 1946 roku odbył się uroczysty pogrzeb dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża oraz jego sześciu współtowarzyszy broni[21]. W dniu 30 sierpnia 1957 roku na grobie pułkownika Dąbka na Cmentarzu Obrońców Wybrzeża w Redłowie została odsłonięta płyta nagrobna z wyrytymi słowami „Pokażę Wam jak Polak walczy i umiera”[22]. Dla upamiętnienia miejsca śmierci pułkownika w dniu 19 września 1974 roku w Babich Dołach została odsłonięta tablica pamiątkowa. W uroczystości tej uczestniczyła żona pułkownika, Irena Dąbek. Tablicę wykonała Odlewnia Stoczni Marynarki Wojennej. Miejsce to nie jest ogólnie dostępne, gdyż znajduje się na terenie 43 Bazy Lotnictwa Morskiego.
Pułkownik Stanisław Dąbek został pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady. Po raz pierwszy przez Naczelnego Wodza, gen. broni Władysława Andersa ze starszeństwem z 1 stycznia 1964 roku. Po raz drugi w 1969 roku przez Prezydenta RP na Uchodźstwie, Augusta Zaleskiego[23]. Prezydent RP Lech Wałęsa w swoim Postanowieniu z dnia 4 czerwca 1993 roku w sprawie uznania stopni wojskowych nadanych przez władze Rzeczypospolitej na Uchodźstwie uznał stopień generała brygady, nadany pośmiertnie przez Naczelnego Wodza.
major – zatwierdzony 1 kwietnia 1920 w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[6]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 378. lokatą w korpusie oficerów piechoty[7].
podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 100. lokatą w korpusie oficerów piechoty[8].
pułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty[16].
W 1969 roku stocznia im. Komuny Paryskiej w Gdyni zbudowała drobnicowiec, któremu w dniu 30.08.1969 roku nadano imię „Pułkownik Dąbek”. Statek był eksploatowany przez Polskie Linie Oceaniczne w latach od 1970 do 1992 roku.
We wrześniu 1984 Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy nr 2786 – Obrona Kępy Oksywskiej; płk. Stanisław Dąbek. Był to pierwszy z 17 znaczków z serii Wojna Obronna 1939.
W 1989 roku Mennica Państwowa wprowadziła do obiegu medal wybity w tombaku przedstawiający pułkownika Dąbka oraz Lądową Obronę Wybrzeża. Został on wykonany według projektu Zbigniewa Kotyłło, w dwóch wersjach: patynowany oraz srebrzony i oksydowany. Medal wyemitowało Towarzystwo Wiedzy Obronnej w ramach serii „Wybitni wodzowie i dowódcy w historii oręża polskiego”.
O pułkowniku Dąbku i jego żołnierzach zrealizowany został również film (dokument fabularyzowany), wyprodukowany w 2009 przez Telewizję Polską; autor scenariusza i reżyser Bartosz Paduch. W rolę głównego bohatera wcielił się aktor Teatru Miejskiego w Gdyni Bogdan Smagacki.
W 75 rocznicę śmierci pułkownika Dąbka ukazała się na rynku wydawniczym biografia dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża autorstwa dr. Zygmunta Kubraka pod tytułem „Generał Stanisław Dąbek”.
6 grudnia 2022 roku w Lubaczowie w województwie podkarpackim (na skwerze u zbiegu ulic Marii Konopnickiej i Unii Lubelskiej) uroczyście odsłonięto pomnik generała Stanisława Dąbka[41].
Przypisy
↑W ewidencji Wojska Polskiego występował jako „Stanisław II Dąbek” w celu odróżnienia od trzech innych oficerów noszących to samo imię i nazwisko.
↑Zygmunt Kubrak, Generał Stanisław Dąbek, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2014. (ISBN 978-83-63706-28-9)
↑ abDziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 22 września 1920 roku, poz. 843.
↑ abLista starszeństwa oficerów zawodowych. Załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku, Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 33.
↑ abDziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 17 grudnia 1924 r., Nr 131, s. 732.
Stanisław Strumph Wojtkiewicz, Alarm dla Gdyni, Wydawnictwo MON, Warszawa 1977. ISBN 83-11-06767-8.
Edmund Kosiarz, Obrona Kępy Oksywskiej, Książka i Wiedza, Warszawa 1984. ISBN 83-05-11136-9.
Wacław Tym, Andrzej Rzepniewski, Kępa Oksywska 1939 Relacje uczestników walk lądowych, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1985. ISBN 83-215-7210-3.
Stanisław Jaczyński, Płk Stanisław Dąbek, Bellona, Warszawa 1990.
Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 759. ISBN 83-211-1096-7.
Jan Łukasiak, Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty, Ajaks, Pruszków 1999. ISBN 83-88773-68-2.
Grzegorz Piwnicki, Bogdan Zalewski, Polska wojskowa polityka morska od X do końca XX wieku. Dowództwo Marynarki Wojennej – Oddział Społeczno-Wychowawczy. Gdynia 2002. ISBN 83-88698-25-7.
.jpg)
