Klasyczna kolejka górska to konstrukcja z wysokimi wzniesieniami, stromymi spadkami i gwałtownymi zakrętami, po której poruszają się pociągi z pasażerami. Doznają oni silnych wrażeń powodowanych szybko następującymi po sobie zmianami prędkości i wysokości, a także poddawani są działaniu przeciążeń, nieważkości i niedociążeń oraz związanych z nimi zaburzeń pracy błędnika i doświadczają poczucia zagrożenia.
Historia
Gravity Switchback RailwayBatman The Ride (Six Flags Great America) – pierwsza kolejka odwrócona (B&M).Kingda Ka (Six Flags Great Adventure) – w latach 2005–2024 najwyższa kolejka górska świata (139 m, Intamin).Hyperion (Energylandia, Polska) – druga najwyższa i najszybsza kolejka górska Europy (Intamin).
Za pierwsze kolejki górskie uznaje się lodowe rynny budowane w Rosji już w XVI wieku. Zjeżdżano po nich na specjalnych sankach, przypominały więc tory bobslejowe. Sięgały one wysokości ok. 20 metrów. Ponieważ zjazdy te mogły być budowane tylko podczas mroźnej zimy, wprowadzono rynny drewniane[1]. Ślad historii pochodzenia pozostał w nazwach, ponieważ w wielu językach kolejkę górską nazywa się rosyjskimi górkami: franc. montagnes russes, hiszp. montaña rusa, port. montanha-russa, wł. montagne russe. Z kolei w języku rosyjskim i innych językach wschodnioeuropejskich kolejkę nazywa się amerykańskimi górkami: ros. американские горки, ukr. американські гірки, białorus. амерыканскія горкі, est. Ameerika mäed, gdyż współcześnie popularność tych urządzeń trafiła do Europy Wschodniej właśnie z USA.
Pierwsze urządzenie przypominające dzisiejsze kolejki górskie z inwersją powstało w 1848 roku w Paryżu – kolejka posiadała pierwszy spadek o wysokości 13 m oraz jedną pionową pętlę o średnicy 4 m[2][3].
W sierpniu 1883 roku Alanson Wood opatentował swój projekt urządzenia pod nazwą Gravity Circular Railway. Urządzenie wybudowane w Toledo w stanie Ohio składało się z kolistego toru o wysokości 6,1 m (20 ft) oraz obwodzie 121,9 m (400 ft). A. Wood podjął następnie współpracę z Philo M. Stevensem oraz Josephem A. Cahoonem. W wyniku tej współpracy podobne urządzenia otwarte zostały we wrześniu 1883 roku w Chicago (The Roller Coaster, 6,7 m wysokości oraz 131,1 m obwodu) oraz w Nowym Orleanie (kolejka uległa zniszczeniu w dniu 26 listopada 1883 w wyniku przejścia huraganu). Również we wrześniu kolejka z Toledo została przeniesiona do Saint Louis. W grudniu 1883 roku kolejną kolejkę wybudowano w San Antonio. P. M. Stevens ulepszył następnie projekt A. Wooda i opatentował go w maju 1884 roku[4].
Pierwszą kolejkę z łańcuchem wyciągowym zaprojektował w 1885 roku Phillip Hinkle[5]. Kolejki te były budowane z drewna. Do dziś istnieją nieliczne funkcjonujące stare drewniane kolejki[6].
W 1959 roku park Disneyland w Stanach Zjednoczonych zapoczątkował erę kolejek stalowych budując we współpracy z firmą Arrow Dynamics kolejkę Matterhorn Bobsleds[7][8]. Wprowadzenie stali, jako głównego materiału konstrukcyjnego, umożliwiło tworzenie znacznie bardziej zaawansowanych kolejek górskich.
W sierpniu 1966 roku w parku Six Flags over Texas (USA) otwarto pierwszą kolejkę „kopalnianą” (ang. mine train coaster) – Runaway Mine Train. Zadaniem tego typu kolejki było symulowanie przejazdu wózkiem kopalnianym, który wymknął się spod kontroli[9]. Kolejka ta działa do dziś[10], a sam model stał się popularny i powstał łącznie w 21 odsłonach[11].
21 maja 1978 roku w parku Knott’s Berry Farm (USA) otwarto Montezooma’s Revenge – pierwszą kolejkę typu launched coaster, pozbawioną tradycyjnego wyciągu na rzecz napędu opartego na kole zamachowym[12].
26 kwietnia 1981 roku w parku Kings Island (USA) otwarto kolejkę Bat – pierwszą kolejkę odwróconą, której pociągi poruszają się podwieszone pod torem[13]. Kolejka ta nie posiadała żadnych inwersji. Została zamknięta w 1983 roku[14].
W 1982 roku dokonano modyfikacji pociągów znajdującej się w parku Yomiuriland (Japonia) kolejki Momonga Standing and Loop Coaster tworząc pierwszą kolejkę górską do jazdy na stojąco[15]. Pierwszą kolejką górską zbudowaną od razu z przeznaczeniem do jazdy w pozycji stojącej była wybudowana w 1984 roku w parku Kings Island kolejka King Cobra[16]. Obydwie kolejki zbudowała japońska firma TOGO.
W październiku 1997 roku w parku Granada Studios otwarto kolejkę Skytrak – pierwszą kolejkę „latającą” (ang. flying coaster), której pasażerowie znajdują się w pozycji leżącej[19].
26 maja 2000 roku w parku Kings Island (USA) otwarto kolejkę Son of Beast (RCCA) – pierwszą nowoczesną drewnianą kolejkę z inwersją[20].
12 stycznia 2002 roku w parku Six Flags Magic Mountain (USA) otwarto kolejkę X – prototypowy model 4th Dimension Rollercoaster firmy Arrow Dynamics – pierwszą kolejkę, która posiada siedzenia mające możliwość obrotu o 360° w osi poziomej. Oznacza to, że siedzenie może odwrócić pasażera „do góry nogami”. Kolejkę tę ulepszono w 2008 roku dodając efekty specjalne (mgła i ogień) oraz zmieniono nazwę na X2[21][22].
4 maja 2003 roku w parku rozrywki Cedar Point (USA) oddano do użytku kolejkę Top Thrill Dragster (Intamin), która pobiła dotychczasowe rekordy prędkości (198 km/h) oraz wysokości (128 m)[23].
21 maja 2005 roku w parku Six Flags Great Adventure (Jackson, New Jersey, USA) otwarto jeszcze szybszą i wyższą kolejkę Kingda Ka (Intamin), osiągającą prędkość 206 km/h w ciągu 3,5 s (napęd hydrauliczny, przyspieszenie 1,7 g) oraz wysokość 139 m[24][25].
5 czerwca 2007 roku w parku PortAventura (Hiszpania) otwarto kolejkę Furius Baco – prototypowy model Wing Rider Coaster firmy Intamin – pierwszą kolejkę z siedzeniami umieszczonymi po bokach toru, zamiast bezpośrednio ponad lub pod nim, dzięki czemu przejazd sprawia wrażenie lotu na skrzydle. W czasie otwarcia Furius Baco była najszybszą kolejką górską w Europie[26][27].
9 lipca 2009 roku w niemieckim Nürburgring została otwarta kolejka Ring Racer (S&S Worldwide), odbierając kolejce Kingda Ka tytuł najszybszej kolejki górskiej świata, a kolejce Furius Baco (135 km/h) tytuł najszybszej kolejki Europy. Pociąg kolejki wybudowanej przez S&S Power rozpędzany był sprężonym powietrzem. Po przyspieszeniu do 217 km/h w ciągu 2,5 sekundy (przyspieszenie 2,46 g) pokonywał on tor składający się z pojedynczego zakrętu w kształcie ósemki o wysokości 35 m, zwalniając tuż przed nim do 110 km/h. Ze względu na problemy techniczne kolejka pozostawała zamknięta aż do października 2013 roku. W tym samym czasie zdecydowano się zmniejszyć prędkość maksymalną do 160 km/h[28]. Od 2014 roku roller coaster pozostaje nieczynny[29] – tytuł najszybszej działającej kolejki Europy powrócił do Furius Baco, a Kingda Ka odzyskała tytuł najszybszej kolejki świata.
28 października 2010 roku w parku Ferrari World Abu Dhabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich została otwarta kolejka Formula Rossa (Intamin). Pociąg kolejki za pomocą napędu hydraulicznego osiąga prędkość 240 km/h w ciągu 4 s (przyspieszenie 1,7 g). Tor kolejki ma 2000 metrów długości i w najwyższym punkcie 52 metry wysokości. Formula Rossa została najszybszą kolejką górską na świecie[30]. Ze względu na często występujące duże zapylenie atmosfery w miejscu, w którym jeździ kolejka, pasażerowie obowiązkowo muszą używać okularów ochronnych podczas jazdy[31].
22 kwietnia 2011 roku w parku Six Flags Over Texas otwarto kolejkę New Texas Giant – pierwszą kolejkę o hybrydowej konstrukcji łączącej elementy drewniane i stalowe[32]. Kolejkę zbudowała firma Rocky Mountain Construction na podstawie technologii opracowanej w 2008 roku przez Alana Schilkego i Freda Grubba[33].
16 czerwca 2012 roku w parku Mirabilandia (Włochy) otwarto kolejkę Divertical – najwyższy roller coaster wodny na świecie[34][35].
W parku Ferrari Land, zbudowanym w pobliżu parku PortAventura w Hiszpanii, w 2017 roku otwarto roller coaster Red Force – najwyższą i najszybszą kolejkę górską w Europie w kategorii giga coaster o wysokości 112 metrów i przyspieszeniu od 0 do 180 km/h w 5 sekund. Kolejkę zbudowała firma Intamin[36][37].
2 kwietnia 2018 roku w parku Energylandia otwarto kopię najwyższej i najszybszej wodnej kolejki górskiej świata Divertical –Speed[38][39].
5 maja 2018 roku w parku Cedar Point otwarto najwyższą, najdłuższą i najszybszą hybrydową kolejkę górską świata Steel Vengeance firmy Rocky Mountain Construction. Roller coaster ten posiadał też najbardziej stromy spadek na kolejce hybrydowej o kącie równym 90°[40][41].
14 lipca 2018 roku park Energylandia otworzył stalową kolejkę górską typu hyper coasterHyperion wybudowaną przez firmę Intamin – ówcześnie dziesiątą najszybszą kolejkę górską świata o prędkości 142 km/h i ósmą pod względem wysokości pierwszego spadku, która wynosi 82 m (ówcześnie druga co do wysokości i najszybsza kolejka górska w Europie po Red Force)[43][44][45].
24 czerwca 2019 roku park Bobbejaanland w Belgii otworzył kolejkę górską Fury firmy Gerstlauer – pierwszy roller coaster pozwalający pasażerom wybrać kierunek jazdy (przodem lub tyłem) drogą głosowania[46][47]. W zależności od wyboru pasażerów, obrotowy element toru ustawia pociąg kolejki we właściwym kierunku na segmencie startowym (jest to kolejka typu launched coaster)[48].
22 sierpnia 2019 roku park Energylandia otworzył hybrydowy roller coaster Zadra, który odebrał rekordy wysokości i szybkości dla roller coasterów tego typu kolejce Steel Vengeance w parku Cedar Point w USA oraz wyrównał rekord kąta pierwszego na kolejce hybrydowej równy 90°. Obie kolejki zbudowało amerykańskie przedsiębiorstwo Rocky Mountain Construction[49].
17 września 2020 roku park Phantasialand w Niemczech otworzył kolejkę górską F.L.Y – pierwszy roller coaster typu launched coaster do jazdy w pozycji leżącej (flying coaster)[51][52].
W sezonie 2022 park Busch Gardens Tampa w Stanach Zjednoczonych zakończył przebudowę drewnianego roller coastera Gwazi, prowadzoną przez Rocky Mountain Construction. Po przebudowie kolejka została otwarta pod nazwą Iron Gwazi, ma wysokość 62,8 m, prędkość maksymalną 122,3 km/h oraz pierwszy spadek pod kątem 91° i tym samym pobiła ówczesne rekordy świata prędkości (Zadra, 121 km/h) oraz kąta pierwszego spadku (Zadra i Steel Vengeance, po 90°) dla kolejek hybrydowych[53][54][55].
W styczniu 2023 rozpoczęła się rozbiórka dotychczasowej najdłuższej kolejki górskiej Europy o długości 2 268,3 m, Ultimate w parku Lightwater Valley w Wielkiej Brytanii. Tym samym najdłuższą kolejką górską Europy został roller coaster Big One w parku Blackpool Pleasure Beach, również w Wielkiej Brytanii, o długości 1 675,5 m[56].
W dniu 8 kwietnia 2023 roku francuski park Parc Astérix otworzył Toutatis, pierwszą na świecie kolejkę typu launched coaster o czterech segmentach przyspieszających pociąg w trakcie przejazdu. Kolejkę zbudowała firma Intamin[57][58].
W roku 2025 planowane jest otwarcie w Arabii Saudyjskiej parku Six Flags Qiddiya, a wraz z nim najwyższej, najszybszej i najdłuższej kolejki górskiej świata – Falcon's Flight – o wysokości 195 m, długości 4 250 m i prędkości 250 km/h. Kolejkę zaprojektuje firma Intamin[60][61]. Falcon's Flight będzie pierwszym roller coasterem na świecie w kategorii exa coaster, tj. przekraczających wysokość 600 ft / 182,9 m[62].
Klasyczna kolejka górska napędzana jest wyłącznie siłą grawitacji[63]. Pociąg za pomocą wyciągu łańcuchowego, linowego lub kół ciernych wciągany jest na szczyt pierwszego wzniesienia – najwyższego ze wszystkich. Następnie pociąg zjeżdża i nabiera prędkości, po czym pokonuje różne elementy swojej trasy, jak wzniesienia czy inwersje, bez dodatkowego napędu. Każdy następny element musi być niższy od poprzedniego, ponieważ pociąg traci część energii kinetycznej wskutek tarcia i oporu powietrza[64].
Launched coaster
Launched coaster stanowi rodzaj kolejki górskiej, w której pierwsze wzniesienie z wyciągiem zastąpiono torem startowym, na którym pociąg jest przyspieszany za pomocą innego napędu w krótkim czasie do dużej prędkości. Pozostałą część trasy pociąg pokonuje bez własnego napędu, choć kolejka może posiadać kilka odcinków przyspieszających na swojej trasie (multi launched coaster). Stosuje się następujące napędy[65][66]:
Zjawiskiem charakterystycznym dla tego typu kolejek jest tzw. roll back, polegające na tym, że pociąg po starcie nie posiada wystarczającej prędkości, by pokonać najwyższe wzniesienie. Układ sterujący pracą kolejki jest zaprojektowany z myślą o bezpiecznym wyhamowaniu pociągu na sekcji startowej i przeprowadzeniu ponownej próby startu[67].
Hamulce
Hamulce służące wyhamowaniu rozpędzonego pociągu kolejki projektowane są zgodnie z zasadą uszkodzenia w kierunku bezpiecznym[68][69][70]. W przypadku hamulców wymagających zasilania oznacza to, że dopływ prądu konieczny jest do zwolnienia hamulców, natomiast ustanie zasilania powoduje ich automatyczne włączenie. Stosuje się następujące rodzaje hamulców[71]:
hamulce cierne – ruchome elementy z okładzinami umieszczone w torze kolejki zaciskane są, najczęściej za pomocą sprężonego powietrza, na pasującym elemencie ciernym umieszczonym w podwoziu pociągu[66];
hamulce magnetyczne – ruch metalowych płyt w podwoziu względem magnesów stałych lub elektromagnesów umieszczonych w torze (lub na odwrót) indukuje w metalu prądy wirowe wytwarzające pole magnetyczne przeciwdziałające ruchowi pociągu (prawo Lenza). Hamulce na bazie magnesów stałych nie wymagają zasilania i są niezawodne pod warunkiem dobrego stanu technicznego elementów. Ponieważ ze spadkiem prędkości pociągu prądy wirowe słabną, hamulce tego rodzaju nie mogą zostać użyte do całkowitego unieruchomienia pociągu – w tym celu konwencjonalne hamulce cierne wciąż są konieczne[72][73].
hamulce wodne – pociąg hamowany jest w wyniku kontaktu umieszczonych po obu stronach pociągu dysz ze zbiornikiem wodnym, czemu towarzyszy wyrzut strumieni wody, stanowiący dodatkowy efekt specjalny. Opatentowane przez B&M[74].
Hamulce mogą spełniać dwie funkcje:
hamulce sekcyjne (ang. block brakes) – dzielą tor na odcinki, w których może przebywać tylko jeden pociąg naraz (patrz niżej)[70][75];
hamulce kontrolne (ang. trim brakes) – umieszczane w różnych miejscach toru; zwalniają pociąg do prędkości projektowej, jeśli porusza się za szybko[70][76].
Sterowanie pracą i zabezpieczenia
Sterowanie
Nad bezpieczną pracą nowoczesnych kolejek górskich czuwają układy sterujące oparte o sterowniki PLC. Ich zadaniem jest m.in. kontrola położenia pociągów na trasie kolejki, sterowanie hamulcami, wyciągiem lub innym napędem przyspieszającym pociąg, przetaczanie pociągów między sekcjami hamulców, torami odstawczymi i stacją oraz kontrola blokady urządzeń zabezpieczających pasażerów w ich fotelach. Do zadań pracowników stacji kolejki należy jedynie sprawne rozładowywanie i załadowywanie pociągów, kontrola zabezpieczeń oraz podawanie do sterownika sygnału odjazdu pociągu ze stacji lub awaryjnego zatrzymania[77]. Do zadań obsługi technicznej należy natomiast m.in. kontrola stanu technicznego wszystkich podzespołów kolejki oraz przeprowadzanie jazd próbnych bez pasażerów. W przypadku dużych kolejek kontrola może być przeprowadzana kilkukrotnie w ciągu dnia[78].
Podział toru na sekcje
W celu osiągnięcia jak największej przepustowości i obsłużenia dużej liczby osób, kolejki górskie często posiadają kilka pociągów poruszających się jednocześnie po torze. By zapobiec kolizjom, tor kolejki górskiej podzielony jest na odcinki, w których może przebywać tylko jeden pociąg naraz. Układ sterujący pracą kolejki za pomocą sensorów bada położenie każdego z nich. Jeśli pociąg zbliża się do początku sekcji, w której wciąż przebywa inny pociąg, zostanie on zatrzymany za pomocą hamulców sekcyjnych (ang. Mid-Course Brake Run, MCBR), czy też na szczycie wyciągu. Kolejka górska musi posiadać przynajmniej jedną sekcję więcej, niż obsługuje pociągów[75]. Uruchomienie hamulców sekcyjnych w wyniku błędu zgłaszanego przez sterownik (często mało poważnego) jest jedną z najczęstszych przyczyn przestojów w pracy roller coasterów[67].
Zabezpieczenia
Pociąg nie ulega wykolejeniu, ponieważ jego wagony połączone są z torem za pomocą kół toczących się zarówno z góry, jak i dołu oraz boku szyn[79]. Koła pokryte są warstwą tworzywa sztucznego dla amortyzacji drgań i zwiększenia komfortu jazdy[80]. Zsunięciu się pociągu z wyciągu zapobiega system zezwalający na ruch tylko w jednym kierunku – w górę (ang. anti-rollback device)[81].
Pasażer kolejki górskiej jest odpowiednio zabezpieczony przed wypadnięciem z pociągu[82]. Obecnie stosuje się najczęściej zabezpieczenia należące do jednego z następujących rodzajów[79][83]:
zabezpieczenie zamykane z góry nad ramionami (ang. over the shoulder restraints, OTSR) – przytrzymuje tylko górną połowę ciała;
poprzeczny drążek na dwóch bocznych wspornikach opuszczany z góry ponad nogami (ang. lap bar) – przytrzymuje tylko dolną połowę ciała:
wariant z jednym centralnym wspornikiem (ang. T-bar);
wariant z jednym wspornikiem położonym z boku (ang. L-bar);
zabezpieczenie hybrydowe, którego głównym elementem jest lap bar z dodatkową miękką kamizelką stabilizującą górną połowę ciała (ang. vest restraints).
Zabezpieczenia posiadają mechanizm, najczęściej zapadkowy lub hydrauliczny, utrzymujący je automatycznie w pozycji zamkniętej po opuszczeniu. Może on zostać zwolniony tylko za pomocą łączącego się z nim mechanizmu umieszczonego na stacji i sterowanego przez operatora kolejki lub przy pomocy urządzenia zwalniającego blokadę umieszczonego w pociągu, w miejscu niedostępnym dla pasażerów. Zabezpieczenia mogą też posiadać dodatkowy pas bezpieczeństwa na wypadek uszkodzenia oraz uchwyty, których pasażer może się przytrzymywać w trakcie jazdy[82].
Dla zwiększenia intensywności doznań, producenci kolejek coraz częściej minimalizują stopień ograniczenia swobody ruchów pasażerów, rezygnując z zabezpieczeń typu OTSR na rzecz zabezpieczeń typu lap bar, z zachowaniem bezpieczeństwa[84].
Celem ochrony osób znajdujących się w pobliżu działającej kolejki górskiej stosuje się wygrodzenia terenu, na którym istnieje zagrożenie ze strony poruszających się pociągów. Stosuje się także osłony w pobliżu alejek przebiegających pod torami, których zadaniem jest zatrzymywanie wszelkich przedmiotów, które mogą wypaść z pociągu podczas jazdy.
Przez zderzeniem wystających z pociągu części ciała pasażerów z otoczeniem chroni odpowiednio zaprojektowana skrajnia toru, tj. strefa wyznaczona wokół toru, o rozmiarze podyktowanym wynikami badań antropometrycznych, powiększona o odpowiedni margines bezpieczeństwa, w której nie mogą znajdować się żadne elementy konstrukcji kolejki, jak i dekoracji.
Norma ASTM F2291
Zasady bezpiecznego projektowania urządzeń rozrywkowych, w tym kolejek górskich, reguluje m.in. amerykańskanormaASTM F2291, stosowana dobrowolnie przez producentów urządzeń także poza terytorium USA[85]. Norma ta reguluje m.in. maksymalne przeciążenia i czas ich trwania, sposób projektowania skrajni, a także warunki, które muszą być spełniane przez zabezpieczenia utrzymujące pasażerów w fotelach w zależności od parametrów jazdy[86].
Według normy tej zabezpieczenia pasażerów dzieli sie na klasy o następujących parametrach (zabezpieczenie klasy 5 może być realizowane przez zastosowanie dwóch urządzeń zabezpieczających, podstawowego i dodatkowego, spełniających łącznie warunki normy)[87]:
Parametr
Klasa 1
Klasa 2
Klasa 3
Klasa 4
Klasa 5 – podstawowe
Klasa 5 – dodatkowe
Maksymalne przeciążenia
pionowe powyżej +0.2 g,
podłużne powyżej -0.2 g
pionowe powyżej +0.2 g,
podłużne od -0.7 do -0.2 g
pionowe powyżej +0.2 g,
podłużne od -1.2 do -0.7 g
lub
pionowe od 0.0 do +0.2 g,
podłużne powyżej -0.7 g
pionowe pow. +0.2 g, podłużne od -1.8 do -1.2 g lub pionowe od -0.2 do 0.0 g, podłużne powyżej 0.0 g
pionowe powyżej 0.0 g, podłużne poniżej -1.8 g
lub
pionowe od -0.2 do 0.0 g, podłużne poniżej +0.7 g
lub
pionowe poniżej -0.2 g
nie dotyczy
Liczba
brak konieczności stosowania żadnych zabezpieczeń
jedno urządzenie zabezpieczające na jednego lub więcej pasażerów
jedno urządzenie zabezpieczające na jednego pasażera
jedno urządzenie zabezpieczające na jednego lub więcej pasażerów
Położenie blokady
nie dotyczy
położenie zabezpieczenia po zablokowaniu ustalone z góry lub dostosowane do wymiarów pasażera
położenie zabezpieczenia po zablokowaniu dostosowane do wymiarów pasażera
położenie zabezpieczenia po zablokowaniu ustalone z góry lub dostosowane do wymiarów pasażera
Sposób blokowania
nie dotyczy
ręcznie przez pasażera lub operatora
ręcznie przez pasażera lub operatora, albo automatycznie
tylko automatycznie
ręcznie lub automatycznie tylko przez operatora
Sposób odblokowania
nie dotyczy
ręcznie przez pasażera lub ręcznie albo automatycznie przez operatora
ręcznie lub automatycznie tylko przez operatora
Wskazanie blokady
nie dotyczy
brak konieczności dodatkowego wskazania prawidłowej blokady
projekt urządzenia powinien umożliwić wizualną lub manualną ocenę prawidłowej blokady operatorowi przed każdym uruchomieniem
konieczność dodatkowego wskazania prawidłowej blokady (jej brak powinien uniemożliwić uruchomienie urządzenia)
brak konieczności wskazania prawidłowej blokady, możliwość oceny wizualnej przez operatora
nadmiarowe urządzenia zabezpieczające nie są konieczne
wymagane jest nadmiarowe urządzenie blokujące zabezpieczenie
nadmiarowe urządzenia zabezpieczające nie są konieczne, ponadto urządzenie dodatkowe powinno być całkowicie niezależne od podstawowego
Zabezpieczenie
złożone
nie dotyczy
zabezpieczenie powinno składać się z dwóch urządzeń; może jednak składać się tylko z jednego, jeśli jest ono zaprojektowane zgodnie z zasadą uszkodzenia w kierunku bezpiecznym
Obrót wokół osi toru (z lewej) oraz wokół tzw. heartline (po prawej)
Pasażerowie pociągu nieruchomego lub poruszającego się ruchem jednostajnym prostoliniowym odczuwają wypadkowe przyspieszenie równe 1 g ≈ 9,81 m/s2, pochodzące wyłącznie od przyciągania grawitacyjnego Ziemi[88].
Na pociąg kolejki poruszający się po zakrzywionych odcinkach toru oraz jego pasażerów działają dodatkowe siły odśrodkowe generujące przeciążenia, które wyrażane są wielokrotnością przyspieszenia grawitacyjnego na Ziemi[88].
Najczęściej siły te działają pionowo w dół lub w górę (w układzie odniesienia związanym z pasażerem). Zbyt długotrwałe i silne pionowe przeciążenie dodatnie (w dół, +Gz) powoduje odpływanie krwi z mózgu i może prowadzić do chwilowej utraty przytomności poprzedzonej pociemnieniem i zwężeniem pola widzenia (blackout)[89]. Nadmierne i długotrwałe przeciążenie ujemne (w górę, −Gz) powoduje napływ krwi do mózgu oraz oczu i również może prowadzić do utraty przytomności, poprzedzonej poczerwienieniem pola widzenia (redout)[90][91].
Stan przeciążeń ujemnych i nieważkości (tj. przeciążenia równe lub mniejsze 0 g) na kolejce górskiej występuje pod nazwą airtime i wiąże się z uczuciem swobodnego szybowania lub wypadania z fotela pociągu[92].
Przeciążenia boczne (Gy) pojawiają się gdy pociąg porusza się po łukach o zbyt małym lub dużym bocznym pochyleniu toru, a także podczas szybkich zmian pochylenia bocznego. Celem minimalizacji przeciążeń bocznych stosuje się w nowoczesnych kolejkach zmianę przechyłu toru z obrotem wokół tzw. osi serca (ang. heartline) położonej ponad torem, w przybliżeniu na wysokości serc pasażerów, zamiast wokół osi toru. W ten sposób przeciążenia boczne zmieniane są na przeciążenia pionowe[93].
Przeciążenia podłużne (Gx) pojawiają się, gdy pociąg jest wyhamowywany lub rozpędzany (launched coaster).
Intensywność kolejki zależna jest nie tylko od wielkości przeciążeń, ale także od czasu ich trwania. Każdy człowiek posiada indywidualny próg wytrzymałości na pionowe przeciążenia[94]. U jednych ludzi podane wyżej objawy mogą pojawić się przy mniejszych przeciążeniach, niż u innych.
Przeciwwskazania do jazdy
czynniki zmniejszające tolerancję organizmu na duże przeciążenia[94]:
niestandardowe gabaryty ciała – zbyt mały lub duży wzrost, nadmierna lub zbyt mała masa i wymiary ciała, czy brak niektórych kończyn, mogą utrudnić prawidłową pracę mechanizmów zabezpieczających przed wypadnięciem pasażera[82][100].
Bezpieczeństwo
W latach 1994–2004 w Stanach Zjednoczonych, w wypadkach związanych z kolejkami górskimi, zginęło łącznie 40 osób, z czego 11 przypadków dotyczyło pracowników obsługi, natomiast 29 gości parku, w tym: 11 w związku z obrażeniami doznanymi w wyniku upadku lub kolizji i 18 w związku z problemami zdrowotnymi, które mogły być wywołane lub zaostrzone przez przejazd kolejką[101]. Przy łącznej liczbie odwiedzin amerykańskich parków rozrywki wynoszącej w tych latach ok. 3,36 miliarda[102], prawdopodobieństwo poniesienia śmierci przez odwiedzającego park rozrywki jest niewielkie i wynosi ok. 1 do 116 milionów.
Do wypadku związanego z kolejką górską może dojść m.in. z powodu[101][103][104][105]:
awarii kolejki,
zaniedbań ze strony pracowników obsługi:
brak należytej kontroli stanu technicznego kolejki,
wejście na teren zamknięty kolejki i zderzenie z pociągiem[106],
zaniedbań ze strony pasażera (niedostosowanie się do zasad bezpieczeństwa):
próba poluzowania lub otwarcia zabezpieczeń,
próba wstawania podczas jazdy,
wejście na teren zamknięty kolejki i zderzenie z pociągiem[106],
wnoszenie przedmiotów mogących wypaść podczas jazdy[107],
problemów zdrowotnych utajonych lub nieznanych pasażerowi.
W celu zmniejszenia ryzyka wypadków, wiele parków rozrywki stosuje restrykcyjne zasady ograniczające możliwość wnoszenia przez pasażerów na pokład kolejki przedmiotów, jak torby, plecaki, okulary czy telefony komórkowe, oddając do ich dyspozycji bezpieczne szafki, w których można je zostawić na czas przejazdu.
5 dzieci ginie w wyniku zderzenia dwóch pociągów. Pociąg wciągany na szczyt wzniesienia odłączył się przedwcześnie od łańcucha wyciągowego i zjechał tyłem, uderzając w drugi pociąg stojący na stacji.
Pracownik obsługi technicznej ginie w wyniku upadku z dużej wysokości podczas przejazdu testowego. Ofiara prawdopodobnie nie zajmowała prawidłowej pozycji w trakcie jazdy. Mechanizmy zabezpieczeń działały prawidłowo.
W wyniku wykolejenia pociągu i zderzenia z podporą zginęły 3 osoby. Do wypadku doszło w wyniku awarii, do której doprowadziło zaniedbanie ze strony obsługi technicznej.
19-letnia kobieta ginie wyrzucona z pociągu na jednej z pętli. Pracownik obsługi zezwolił na przejazd, nie upewniwszy się wcześniej, że zabezpieczenia typu OTSR są prawidłowo zamknięte.
25-letni mężczyzna ginie w zderzeniu z pociągiem po wejściu na teren zamknięty, podczas próby odzyskania zgubionej podczas przejazdu czapki. Ofiara nie znała angielskiego i nie potrafiła przeczytać napisów ostrzegawczych zakazujących wejścia na ogrodzony teren.
20-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu. Przeprowadzone śledztwo nie wykazało awarii zabezpieczeń. Za przyczynę wypadku podano niedostosowanie się pasażera do zasad bezpieczeństwa.
20-letnia kobieta ginie w wyniku zderzenia dwóch wagonów. Do wypadku doszło częściowo z winy pracownika obsługi, a częściowo w wyniku błędnego montażu kolejki, uniemożliwiającego prawidłową pracę hamulców sekcyjnych w przypadku błędów w obsłudze panelu sterowania.
55-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu na ostatnim łuku prowadzącym do sekcji hamulców. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi, która dopuściła do przejazdu kolejką osobę o znacznej otyłości utrudniającej pracę zabezpieczeń.
4 osoby zostały niegroźnie ranne w wyniku zderzenia z metalowymi odłamkami powstałymi w wyniku zerwania się stalowej liny będącej częścią napędu hydraulicznego kolejki.
29 osób zostaje rannych w wyniku częściowego wykolejenia pociągu. Wykolejeniu uległa tylna część pociągu. Część przednia wytraciła prędkość, nie pokonała następnego wzniesienia i zjechała tyłem, zderzając się z resztą wagonów.
21-letnia pracownica parku ginie w zderzeniu z pociągiem podczas próby odnalezienia portfela zgubionego w trakcie przejazdu kolejką przez jednego z gości parku.
Jeden z pociągów ulega częściowemu wykolejeniu i zatrzymuje się na wysokości około 20 metrów. Nikt nie został ranny – wszyscy pasażerowie (26) zostali ewakuowani.
29-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi, która dopuściła do przejazdu kolejką osobę o amputowanych kończynach dolnych – kolejka posiadała zabezpieczenia typu lap bar, przytrzymujące nogi pasażerów.
48-letnia kobieta po przejeździe wróciła na stację z objawami napadu drgawek. Została przewieziona do szpitala, gdzie zmarła. Sekcja zwłok wykazała obecność tętniaka mózgu.
52-letnia kobieta ginie wyrzucona z pociągu. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi stacji, która zignorowała jej wątpliwości dotyczące prawidłowego zamknięcia się zabezpieczeń.
35-letni pracownik wykonujący prace ogrodowe na terenie kolejki zostaje ciężko ranny w wyniku zderzenia z pociągiem podczas przeprowadzania przejazdu testowego.
16 osób zostaje rannych, w tym 5 poważnie, w wyniku zderzenia dwóch pociągów. Operator kolejki zwolnił ręcznie hamulec sekcyjny pozwalając na obecność dwóch pociągów na jednej sekcji toru.
Pracownik obsługi zostaje ciężko ranny w wyniku zderzenia z pociągiem na stacji kolejki, podczas próby podniesienia upuszczonego telefonu komórkowego. Lekko ranny zostaje też pasażer pierwszego wagonu.
45-letni mężczyzna ginie w zderzeniu z pociągiem kolejki po wejściu na teren zamknięty w poszukiwaniu zgubionego podczas przejazdu telefonu komórkowego.
58-letni pracownik parku ginie w wyniku odniesionych obrażeń, których doznał będąc przygniecionym przez mechanizm windy transportującej wagony kolejki na pierwsze wzniesienie.
44-letni pracownik obsługi ginie, a drugi zostaje poważnie ranny w zderzeniu z pociągiem podczas przeglądu technicznego toru kolejki. Do wypadku doszło w wyniku błędu obsługi stacji kolejki, która rozpoczęła przejazd testowy przed opuszczeniem terenu kolejki przez pracowników przeglądających tor.
W wyniku zbyt słabego hamowania doszło do zderzenia z niewielką prędkością pociągu kończącego przejazd z pociągiem stojącym na stacji. Nikt nie został ranny.
Pracownik obsługi zostaje ranny po zderzeniu z pociągiem niewielkiej kolejki. W wyniku zdarzenia został on uwięziony na ok. 20–25 minut pod konstrukcją kolejki.
3 osoby zginęły, a 2 zostały ciężko ranne w wyniku zderzenia pociągu kolejki z ramieniem dźwigu ustawionego zbyt blisko torowiska tuż przed zamknięciem parku w celu przeprowadzenia prac konserwacyjnych.
37-letni pracownik parku ginie w zderzeniu z pociągiem po wejściu na teren zamknięty w celu odzyskania telefonu komórkowego zgubionego podczas jazdy przez jednego z gości parku.
Kobieta zostaje ciężko ranna w wyniku upadku z wysokości. Przeprowadzone dochodzenie ujawniło, że miała ona amputowane dwie kończyny, co mogło negatywnie wpłynąć na działanie zabezpieczeń utrzymujących ją w fotelu kolejki.
W wyniku awarii systemu napędowego doszło do kolizji z niewielką prędkością pociągu kończącego przejazd z pociągiem stojącym na stacji. Nikt nie został ranny.
2 z 3 osób znajdujących się w wagonie zostają lekko ranne w wyniku zbyt gwałtownego hamowania. Z uwagi na miejsce zatrzymania konieczna była ewakuacja pasażerów z wysokości.
2 osoby zginęły, a 5 zostało ciężko rannych w wyniku wykolejenia ostatniego wagonu pociągu kolejki. Wypadek jest bliźniaczo podobny do wypadku na kolejce Mindbender tego samego producenta w parku Galaxyland w Kanadzie w 1986 roku.
32-letnia kobieta zginęła w wyniku upadku z wysokości po tym, jak z nieznanego powodu wyśliznęła się ponad zabezpieczeniem typu lap bar. Podobny wypadek na tej samej kolejce górskiej miał miejsce w 2009 roku.
47-letnia kobieta straciła przytomność podczas jazdy. Po przewiezieniu do szpitala zmarła. W wyniku sekcji zwłok ustalono, że do śmierci doszło w wyniku krwawienia wewnętrznego, do którego przyczyniły się prawdopodobnie nieprawidłowa budowa tętnicy oraz przeciążenia występujące podczas jazdy, normalnie nieszkodliwe dla zdrowej osoby. Kolejka została poddana inspekcji technicznej, która nie wykryła żadnych nieprawidłowości.
Kobieta stojąca w kolejce do wejścia na atrakcję została ugodzona w głowę metalowym odłamkiem napędu hydraulicznego kolejki, wskutek czego doznała poważnych obrażeń.
31-letnia kobieta, pracownik obsługi kolejki, zginęła w wyniku zderzenia z pociągiem, gdy znalazła się zbyt blisko toru pracującego urządzenia. Nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości technicznych na kolejce górskiej.
14-letnia dziewczynka i 13-letni chłopiec zostali ranni w wyniku wykolejenia się ostatniego wagonu pociągu kolejki. Dziewczynka zmarła później w szpitalu w wyniku doznanych obrażeń.
Był to już drugi wypadek tego typu na tym roller coasterze. Został on najpierw zamknięty do odwołania, a następnie na początku 2023 roku podjęto decyzję o rozebraniu atrakcji.
2 osoby zostały poważnie ranne, a kolejne 32 doznały lekkich obrażeń (głównie potłuczeń i otarć) w wyniku zderzenia się dwóch pociągów na stacji rodzinnej kolejki górskiej.
Spośród ponad trzydziestu łagodnie rannych osób 15 wymagało przetransportowania do szpitala celem obserwacji stanu ich zdrowia.
Mężczyzna został ranny w wyniku upadku z niewielkiej wysokości w wyniku poluzowania zabezpieczenia typu lap-bar niewielkiej rodzinnej kolejki górskiej.
43-letni pracownik parku zginął w wyniku odniesionych obrażeń, gdy podczas przeprowadzania prac konserwacyjnych uległ zderzeniu z pociągiem kolejki, wykonującym przejazd testowy.
38-letni gość parku zmarł w szpitalu w wyniku odniesionych obrażeń po zderzeniu z pociągiem kolejki w strefie zamkniętej, do której wszedł w poszukiwaniu zgubionych kluczy.
Fragment podpory spadł na tor położony poniżej. Sprawny hamulec awaryjny unieruchomił atrakcję. W wypadku nikt nie odniósł obrażeń – pasażerowie zostali ewakuowani po ok. 30 min.
Tor kolejki górskiej może zawierać liczne elementy urozmaicające przejazd i mające na celu wywoływanie poczucia zagrożenia.
Elementy nieodwracające
wzniesienia – najczęściej o kształcie paraboli w celu wywołania efektu nieważkości lub przeciążeń ujemnych (airtime):
bunny hop (także: speed bump, camelback) – niskie wzniesienie pokonywane z dużą prędkością dające krótki, lecz silny airtime; często występuje po kilka, jeden po drugim, pod koniec przejazdu[215][216];
top hat – bardzo strome wzniesienie o pionowym wjeździe i spadku; występuje także w wersji z inwersją na szczycie[216];
łuki – zmieniające kierunek pociągu:
slalomy,
spirale,
overbanked turn – łuk z jednoczesnym silnym pochyleniem pociągu w bok do wewnątrz[216],
outward banked turn, wave turn – łuk z jednoczesnym silnym pochyleniem pociągu w bok na zewnątrz, dający krótki i silny airtime;
Stengel dive – rodzaj stromo pochylonego łuku połączonego z nurkowaniem w bok, pokonywany z dużą prędkością i nazwany od nazwiska projektanta, Wernera Stengela. Pierwszy element tego typu powstał na kolejce Goliath w Walibi World w Belgii[216].
Inwersje stanowią elementy odwracające chwilowo pasażerów „do góry nogami”. Granica przechyłu toru, przy której dany element uznany zostanie za inwersję jest płynna i często zależna od decyzji parku, w którym znajduje się kolejka lub od jej producenta[3].
pionowa pętla i pochylona pętla (ang. loop, inclined loop) – na wzór pętli w akrobacji lotniczej, obecnie o kształcie przypominającym fragment klotoidy, dawniej fragment okręgu[218];
sidewinder – rodzaj immelmanna, w którym pociąg opuszcza element pod kątem zbliżonym do prostego względem kierunku wjazdu;
pętla nurkująca (ang. dive loop) – immelmann pokonywany w odwrotnym kierunku;
spadek nurkujący (ang. dive drop) – spadek przez obrót o 180° w postaci połowy beczki i zjazd połową pionowej pętli;
reverse sidewinder – sidewinder pokonywany w odwrotnym kierunku;
kobra (ang. cobra roll) – sidewinder i reversesidewinder następujące bezpośrednio po sobie – pociąg wraca w kierunku przeciwnym do kierunku wjazdu; inwersja podwójna;
butterfly (roll over, sea serpent) – podobnie do kobry, lecz pociąg opuszcza element w tym samym kierunku, w którym wjechał; inwersja podwójna;
batwing – podobnie do kobry, lecz elementy występują w odwrotnej kolejności, tj. najpierw reverse sidewinder, następnie sidewinder – pociąg wraca w kierunku przeciwnym do kierunku wjazdu; inwersja podwójna.
beczka (ang. barrel roll, heartline roll, in-line twist) – na wzór lotniczej beczki;
precel (ang. pretzel loop) – na kolejkach typu flying coaster rodzaj szerokiej pionowej pętli, w której pociąg traci wysokość zamiast się wznosić; na kolejkach innego typu jak batwing, lecz tor wjazdowy i wyjazdowy krzyżują się, zamiast biec równolegle.
zero-g-roll – paraboliczne wzniesienie z beczką; łączy efekt nieważkości z obrotem o 360° w jednym kierunku;
zero-g-stall – paraboliczne wzniesienie pokonywane przez pociąg w pozycji odwróconej; łączy nieważkość z obrotem o 180°, przetrzymaniem w tej pozycji i obrotem do pozycji normalnej przez obrót o 180°, zazwyczaj w przeciwnym kierunku.
scenografia – liczne kolejki górskie posiadają temat przewodni, do którego nawiązują nazwa kolejki i rozbudowane dekoracje („tematyzacja”, ang. theming)[219];
iluzja zderzenia – tor poprowadzony blisko elementów wystroju, podpór kolejki i terenu stwarza iluzję nadchodzącego zderzenia:
headchopper (footchopper) – tor położony tuż pod lub ponad innymi elementami sprawia wrażenie nadchodzącego zderzenia z głowami (kolejka do jazdy na siedząco) lub stopami (kolejka odwrócona) pasażerów[220];
dziurka od klucza (ang. keyhole) – element w postaci niewiele większego od skrajni pociągu otworu w scenografii[221];
dueling coaster – kolejka, której dwa pociągi poruszające się po różnych torach zbliżają się do siebie na niewielką odległość[222][223];
terrain coaster – kolejka o torze ściśle wpasowanym w rzeźbę otaczającego ją terenu[224];
ogień, dym i mgła;
efekty wodne:
hamulce wodne;
fontanny;
efekty dźwiękowe – z głośników zainstalowanych w pobliżu toru lub w pociągu[225];
wirtualna rzeczywistość – pasażerowie za pomocą gogli VR oglądają stworzony specjalnie dla danej kolejki i zsynchronizowany z ruchem pociągu film[226].
W 1911 roku, z okazji Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu, powstała pierwsza kolejka górska na terenach dzisiejszej Polski – drewniana kolejka Tip of the Tips[227][228][229].
25 czerwca 2016 roku w parku Energylandia otwarta została kolejka Formula 1 – pierwsza w Polsce kolejka typu launched coaster. Kolejka w sezonie 2017 zmieniła nazwę na Formuła. Pociągi kolejki osiągają prędkość 78 km/h w 2 s (przyspieszenie 1,1 g)[242][243].
2 października 2016 roku park Energylandia ogłosił budowę rekordowego roller coastera wodnego Speed[244].
W listopadzie 2016 roku park Energylandia ogłosił na sezon 2018 budowę kolejki górskiej firmy Intamin typu hyper coaster o wysokości 77 m i spadku 82 m[245][246][247].
Na początku kwietnia 2017 roku w parku Energylandia otwarte zostały: dziecięca kolejka Circus Coaster[248] oraz Happy Loops[249].
29 kwietnia 2017 roku w parku Energylandia otwarty został roller coaster Boomerang – rodzinna kolejka typu shuttle coaster[248].
1 lipca 2017 roku w parku Legendia otwarto ówcześnie najwyższą, najdłuższą i najszybszą kolejkę górską w Polsce – Lech (Vekoma). Dzień wcześniej roller coaster został otwarty dla przedstawicieli mediów[252].
19 sierpnia 2017 roku – w związku z wypadkiem, w którym lekko ranne zostały 4 osoby – zamknięta została na czas nieokreślony mała rodzinna kolejka Scary Toys Factory w parku Legendia[155].
W październiku 2017 roku park Energylandia ogłosił przetargi na budowę do sezonu 2020 trzech kolejnych kolejek górskich: kolejki typu doublelaunched coaster z inwersjami i kolejki kopalnianej (mine train) firmy Vekoma, a także drewniano-stalowej kolejki hybrydowej[253]. Wybór producentów park potwierdził na konferencji prasowej w dniu 6 kwietnia 2018 roku[254].
W październiku 2018 roku park Energylandia potwierdził budowę nowej strefy tematycznej Smoczy Gród, którego główną atrakcję będzie stanowić najwyższa i najszybsza hybrydowa kolejka górska na świecie Zadra firmy RMC o trzech inwersjach[259][260], wysokości 62,8 m i długości 1 300 m[261].
W przerwie między sezonami 2018 i 2019 remont przeszła pierwsza kolejka górska w Polsce z inwersjami – Tornado. Kolejka zmieniła także nazwę na Diabelska pętla[262].
22 sierpnia 2019 w parku Energylandia otwarto najwyższy i najszybszy na świecie roller coaster hybrydowy – Zadra[49].
W dniach 17–19 września 2019 roku, w ramach targów IAAPA w Paryżu, zaprezentowana została przez twórcę tematyzacji, firmę Jora Vision, koncepcja nowej strefy parku Energylandia, Aqualantis, której otwarcie planowano ówcześnie na sezon 2020[265].
W dniu 26 października 2019 roku park Energylandia ogłosił, że główną atrakcją strefy Aqualantis będzie roller coaster Abyssus – stalowy multi-launched coaster firmy Vekoma[266].
W dniu 8 lipca 2021 otwarty został park rozrywki Mandoria, a wraz z nim dwie nowe rodzinne kolejki górskie: Merkant oraz Mroczny Dwór[267][268][269].
W dniu 14 lipca 2021 roku park Energylandia otworzył dwie nowe kolejki górskie – Abyssus oraz Light Explorers – w nowej strefie Aqualantis[270].
W dniu 2 lipca 2022 park Mandoria otworzył kolejkę typu Powered Coaster pod nazwą Carrara, będącą pierwszym egzemplarzem roller coastera firmy Mack Rides w kraju[271].
W roku 2024 park Energylandia otworzył kolejkę typu mine train, Choco Chip Creek, oraz rodzinny roller coaster Honey Harbour w nowej strefie parku Sweet Valley[272][273].
W roku 2025 park Mandoria planuje otwarcie rodzinnej kolejki typu launched coaster w pomieszczeniu zamkniętym (indoor coaster), Aquila[275].
Zestawienie
Kolejki czynne, planowane oraz w budowie
Poniższa tabela prezentuje kolejki górskie, które działają, są budowane lub planowane na terenie Polski. W tabeli znajdują się jedynie kolejki wybudowane na stałe; nie uwzględniono kolejek podróżujących wraz z przenośnymi lunaparkami.
Blizzard w Śląskim Wesołym Miasteczku (obecnie zlikwidowana).
Diabelska Pętla w Legendii.
Lech Coaster w Legendii
Hyperion w Energylandii
Zadra w Energylandii
Frida w Energylandii
Draken w Energylandii
Rekordy
Rekordowe kolejki górskie
Poniższa tabela prezentuje rekordowe kolejki górskie świata, Europy i Polski. Uwzględniono tylko czynne kolejki, natomiast nie przedstawiono kolejek usuniętych, nieczynnych, w budowie i planowanych.
Poniższa tabela przedstawia 10 czynnych kolejek górskich o największej różnicy wysokości między szczytem a dołem pierwszego spadku (tj. rzeczywista wysokość, z której zjeżdża pociąg kolejki). Tabela nie uwzględnia kolejek, dla których wartość ta nie jest znana[342]:
Poniższa tabela prezentuje czynne kolejki górskie o największym kącie pierwszego spadku (tabela nie uwzględnia tych, dla których kąt pierwszego spadku nie jest znany)[344]:
Najwięcej czynnych kolejek górskich w jednym parku
Poniższe tabele prezentują czynne parki o największej liczbie działających kolejek górskich (bez kolejek trwale lub tymczasowo zamkniętych oraz w budowie).
↑ASTM International, ASTM F2291-23: Standard Practice for Amusement Ride Design, West Conshohocken, Stany Zjednoczone, 1 lipca 2023, s. 1–2 [dostęp 2024-05-29](ang.).
↑ASTM International, ASTM F2291-23: Standard Practice for Amusement Ride Design, West Conshohocken, Stany Zjednoczone, 1 lipca 2023, s. 11–13 [dostęp 2024-05-29](ang.).
_-_Twisted_horseshoe_roll.JPG)
.jpg)
.jpg)
-1.jpg)
.jpg)
_03.jpg)
_07.jpg)
.jpeg)
_03.JPG)
_01.JPG)
_02.JPG)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
_-_Zero-G-Stall.jpg)
.jpg)
_-_First_Drop.jpg)
.jpg)
.jpg)
