od 2011-10 → zweryfikować treść i dodać przypisy, → napisać artykuł w sposób neutralny, korzystanie z tłumaczenia Koranu Buczackiego jest nie wskazane, bo jest nietrafne, lepiej korzystać z tłumaczeń arabistycznych lub chociaż współczesnych; w islamie nie ma pojęcia grzechu pierworodnego, według Koranu Adama i Ewa wyrazili skruchę za swój czyn i Bóg im wybaczył, koniec tematu; poligamia jest przedstawiona tylko jako negatywne zjawisko; nierówność dziedziczenia wskazana jako negatywny aspekt bez wyjaśnienia, ze to jedynie na mężczyźnie spoczywa obowiązek utrzymania rodziny a kobieta to co odziedziczy lub zarobi zachowuje tylko dla siebie; „znaczące zmiany”; analizowanie sytuacji kobiet na podstawie sytuacji żony Mahometa. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Artykuł analizuje religijną, społeczną i kulturową sytuację kobiet w społeczeństwach muzułmańskich.
Beduinka z dzieckiem
Kobieta w Koranie
Koran zawiera pozytywne i humanitarne, ale także negatywne i kontrowersyjne opinie i zalecenia dotyczące kobiet. Fragmenty Koranu (w tłumaczeniu Jana Murzy Tarak-Buczackiego) są w tym rozdziale cytowane dosłownie. Mogą być one różnie interpretowane przez różne ośrodki studiów koranicznych; szczególnie tak kontrowersyjne zalecenia jak bicie żon. Ocena przesłania Koranu jako pozytywnego lub kontrowersyjnego oparta jest na normach, przyjętych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ.
Pozytywne przesłanie
Koran podkreśla, że kobieta jest istotą ludzką, stworzoną przez Allaha: Śmiertelni! bójcie się Pana, który was wszystkich z jednego wyprowadził człowieka, dla którego utworzył niewiastę i okrył ich potomstwem ziemię (4:1). Zakazane jest również zabijanie córek w razie braku pieniędzy na posag lub możliwości utrzymania ich (w czasach Mahometa zabójstwa dziewczynek na Półwyspie Arabskim były bardzo częste).
Podkreśla wartość wzajemnej miłości małżonków w oczach Allaha: Stworzenie waszych żon ze krwi waszej, iżbyście mieszkali z niemi; miłość i pobożność które położył w wasze serca, głoszą Jego dobrodziejstwa w oczach tych którzy wierzą (30:20).
Koran, obok negatywnych postaci kobiet przedstawia pozytywne, np. o Marii, matce Jezusa, Koran wypowiada się z szacunkiem i czcią: potwierdza jej pobożność, dziewictwo i posłuszeństwo woli Allaha: Anioł powiedział do Maryi: Bóg cię wybrał, oczyścił, jesteś wybraną pomiędzy wszystkiemi niewiastami (3:37).
Potępia zabijanie noworodków płci żeńskiej: Przypisują Najwyższemu córki, chwała Jemu! A nie chcieliby mieć je sami. Gdy się z nich który dowie o urodzeniu się córki, smutek zachmurza jego czoło. Kryje się przed ludem z powodu tej smutnej nowiny. Czyż powinien zachować to potomstwo, czy też je o śmierć przyprawić? Te ich mniemania niesąż świętokradzkie? (16:59-61).
Gwarantowane jest kobietom minimum praw majątkowych i okresowe zabezpieczenie zamieszkania i wyżywienia po rozwodzie, a także utrzymanie przez męża w czasie trwania małżeństwa. Wdowy powinny mieć zabezpieczone mieszkanie i utrzymanie przez rok po śmierci męża.
Nie ma różnic między mężczyzną i kobietą w płaszczyźnie czysto religijnej: Wierni obojej płci, którzy strzegą pobożności i sprawiedliwości, są cierpliwi i pokorni, którzy dają, jałmużnę, zachowują posty i żyjąc w powściągliwości, myślą o Panu, przyjemni są niebu, chwalebne nagrody otrzymają za swe cnoty (33:35).
Muzułmanka z Algierii
Negatywne przesłanie
Koran podkreśla różnice między płciami, wyraźnie określając kobiety jako gorsze od mężczyzn:
Mężczyzna pod każdym względem przewyższa kobietę: ...niewiasty postępować powinny ze wszelką, przystojnością, a mężowie tak samo z niemi, ale mężowie mają stopień wyżej nad niewiastami (2:228).
Kobieta jest istotą pustą i bezmyślną: Czyż powiedzą, że Przedwieczny jest ojcem tak wymyślnego stworzenia jako jest córka, której młodość przebiega na ubieraniu się i przyozdabianiu i która zawsze spiera się bezzasadnie? (43:17).
Kobieta nie jest zdolna do samodzielnego życia bez pomocy mężczyzny: Mężczyźni mają pierwszeństwo nad kobietami, ponieważ Bóg dał im wyższość nad niemi i wyposaża je przez mężczyzn (4:38).
Kobieta musi być posłuszna mężczyźnie i może być zmuszona do tego biciem, jeśli inne środki okażą się niewystarczające: Żony powinny być posłuszne, zachowywać tajemnice mężów swoich, gdyż pod ich straż niebo je oddało; mężowie doznający ich nieposłuszeństwa, mogą je karać, zostawić w osobnych lożach, a nawet bić je; uległość niewiast powinna dla nich być ochroną od złego z niemi obchodzenia się (4:34). We współczesnych tłumaczeniach Koranu słowo „bić” jest tłumaczone jako „odsuwać się (od nich)”.
Kobiety muszą zakrywać ciała, a według niektórych interpretacji także twarze (jednak w samym Koranie nie ma dosłownego nakazu zakrywania twarzy ani włosów) (edit: zależy od tłumaczenia, po arabsku jest w podanym wersie): Powiedz wierzącym kobietom, żeby spuszczały skromnie swoje spojrzenia i strzegły swojej czystości; i żeby pokazywały jedynie te ozdoby, które są widoczne na zewnątrz; i żeby narzucały zasłony na piersi (edit: tłumaczenie z arabskiego al juyubihinne: obszar ich twarzy, szyi i dekoltu), i pokazywały swoje ozdoby jedynie swoim mężom lub ojcom, albo ojcom swoich mężów, albo swoim synom lub synom swoich mężów, albo swoim braciom, albo synom braci, lub synom swoich sióstr; lub ich żonom, lub tym, którymi zawładnęły ich prawice; albo swoim służącym spośród mężczyzn, którzy nie są owładnięci pożądaniem cielesnym; albo też chłopcom, którzy nie poznali nagości kobiet (24:31).
Muzułmanka nie może poślubić „niewiernego”, podczas gdy muzułmanin może pojąć za żonę żydówkę, chrześcijankę lub czcicielkę ognia (2:221).
Mężczyzna może (poza okresem menstruacji i okołoporodowym) zawsze wymagać od żony współżycia seksualnego: Wasze żony są to wasze pola, uprawiajcie je, ilekroć wam podobać się będzie (2:223).
Kobieta dziedziczy znacznie mniej majątku, niż mężczyzna: Bóg ci zaleca; abyś podzielając majątek swój między swe dzieci, synom dwa razy tyle dawał, co dajesz córkom (4:12).
Kobieta ma przed sądami mniej praw, niż mężczyzna: Niech wezmą dwóch ludzi za świadków, albo w niedostatku jednego lub dwie niewiasty, wybrane według waszej woli; jeżeli by jedna z nich pomyliła się przez zapomnienie, druga jej przypomni prawdę (2:282).
Prawo islamskie wprowadza dalsze uściślenia sytuacji kobiet:
Na podstawie hadisówAl-Buchariego (które głoszą, że kobieta jest z natury gorsza i niepobożna, nie nadaje się na przywódcę i nie wolno jej rozkazywać mężczyznom) większość społeczeństw muzułmańskich sprzeciwia się obejmowaniu przez kobiety wszelkich ważniejszych stanowisk w polityce, nauce i biznesie. Jednak hadis Buchari’ego mówiący o braku powodzenia tych, którymi rządzi kobieta, jest uznawany za nieprawdziwy[potrzebny przypis], przeciwstawia się to przykładowi A'iszy, która dowodziła mężczyznami w Bitwie Wielbłądziej przeciw stronnictwu Alego.
Za popełnienie cudzołóstwa muzułmanka może być skazana na śmierć (również muzułmanin – jednak wobec mężczyzn nie jest to zwyczajowo stosowane), jednak dopiero jeśli jej winę potwierdzą 4 bezpośredni świadkowie lub pozamałżeńska ciąża. W niektórych jurysdykcjach kobiety, będące ofiarami zgwałcenia, mogą być oskarżone o cudzołóstwo, o ile wina sprawcy nie zostanie potwierdzona przez czterech świadków[potrzebny przypis].
Żona-niemuzułmanka nie odziedziczy nic po śmierci męża-muzułmanina.
Jeśli muzułmanin ożeni się z „niewierną”, może ograniczać jej praktyki religijne (np. zakazywać posiadania książek i symboli religijnych, zakazywać chodzenia do kościoła), aby „nie szerzyła w domu zgorszenia”. Jednak według listu proroka Mahometa do zakonników z góry Synaj[potrzebny przypis] muzułmanin nie może swojej żonie chrześcijance zabraniać uczestniczyć w jej obrzędach religijnych i chodzić do kościoła.
Prawo do opieki nad dziećmi przysługuje w razie rozwodu wyłącznie mężowi. Zdania tutaj są podzielone ze względu na hadisy, które przekazują, iż prorok Mahomet pozwalał wybierać podrośniętym już dzieciom, z którym rodzicem chcą pozostać[1]. W wypadku bardzo małych dzieci, które same nie mogą podjąć decyzji, pierwszeństwo opieki przysługuje matce[potrzebny przypis].
Dzieci z małżeństwa muzułmanina z „niewierną” muszą być wychowywane w islamie.
Żona może uzyskać rozwód na swoją prośbę (hula), jeżeli przekona sąd o konieczności rozwodu (np. z powodu ciągłego znęcania się męża nad nią). Może uzyskać rozwód również z powodu zwykłej niechęci do męża (Małdudi), jednak wtedy musi zwrócić mu swój posag.
Mahr, czyli zapłata za żonę, stanowi zabezpieczenie przed arbitralnym rozwodem na żądanie męża (ponieważ mahr musi być wówczas zwrócony). Z powodu obowiązkowego mahr znacznie więcej muzułmanów niż „niewiernych" nigdy się nie żeni.
Wśród szyitów tolerowana jest zakamuflowana prostytucja w postaci tzw. „czasowego małżeństwa” (mut’a), zwykle zawieranego na 1 noc i rano kończącego się rozwodem.
Kontrakt przedmałżeński (w praktyce rzadko sporządzany) precyzuje wiele dziedzin, np. miejsce zamieszkania i zgodę żony na poligamię męża.
W sferze seksualnej kilka hadisów nakazuje mężczyźnie zaspokoić najpierw kobietę, a dopiero potem siebie[potrzebny przypis].
Kobieta nie może objąć funkcji imama, jeśli w grupie wiernych są mężczyźni.
Za niezamierzone zabójstwo lub okaleczenie kobiety należy zapłacić połowę grzywny (dija) płaconej w przypadku mężczyzny; jest to spowodowane tym, iż mężczyzna utrzymuje rodzinę, dlatego opłata za niego jest podwójna.
W znacznej większości krajów muzułmańskich (z wyjątkiem Turcji, Tunezji i krajów postkomunistycznych, takich jak Albania) prawo karne i cywilne w różnym stopniu inspiruje się szariatem. W niektórych krajach, np. w Sudanie i Afganistanie, szariat stosowany jest bezpośrednio.
Obrzezanie kobiet (polegające na wycięciu najbardziej zewnętrznych części narządów rodnych) nie ma uzasadnienia w Koranie ani w Szariacie, ale jest rozpowszechnionym prawem zwyczajowym, głównie wśród muzułmanów z Egiptu, Sudanu, Somalii, Etiopii i innych krajów Afryki subsaharyjskiej (do równika). Praktyka ta wynika z przekonania, że kobieta jest z natury „rozwiązła” i wymaga „poskromienia” (zabieg ten może prowadzić do śmierci z powodu zakażenia).
Uzasadnienie sytuacji kobiet w islamie
Ubiór
Wielu muzułmanów twierdzi, że kwestia ubioru należy raczej do adat, niż wyższych źródeł prawa (Koran i sunna). Nie jest to prawdą, ponieważ Koran zawiera wyraźne wskazania (hidżab), dotyczące skromności:
„Powiedz wierzącym kobietom, żeby spuszczały skromnie swoje spojrzenia i strzegły swojej czystości; i żeby pokazywały jedynie te ozdoby, które są widoczne na zewnątrz; i żeby narzucały zasłony na piersi, i pokazywały swoje ozdoby jedynie swoim mężom lub ojcom, albo ojcom swoich mężów, albo swoim synom lub synom swoich mężów, albo swoim braciom, albo synom braci, lub synom swoich sióstr; lub ich żonom, lub tym, którymi zawładnęły ich prawice; albo swoim służącym spośród mężczyzn, którzy nie są owładnięci pożądaniem cielesnym; albo też chłopcom, którzy nie poznali nagości kobiet. I niech one nie stąpają tak, aby było wiadomo, jakie ukrywają ozdoby. Nawracajcie się wszyscy do Boga, o wy wierzący! Być może, będziecie szczęśliwi!” (24:31).
Prorok powiedział: „Od kiedy dziewczyna zacznie miesiączkować, nie jest właściwe dla niej, by pokazywała swoje ciało oprócz tego i tego” - i wskazał na dłonie i twarz (Sunān abu Dāwūd, przekazała A’isza)
„Allah nie wysłuchuje modlitw kobiety, która osiągnęła wiek dojrzewania, jeśli obnaża ona swoje ciało” (Sunān abu Dāwūd, przekazała A'isza).
U Tuaregów kobiety nie zakrywają twarzy, lecz robią to mężczyźni. Jednak Tuaregowie są tylko marginalną i nieliczną grupą mało ortodoksyjnych wyznawców islamu. W wielu krajach muzułmańskich kobiety pokazują się z odkrytą twarzą, a nawet z nieprzykrytymi włosami (szczególnie w Turcji, Maroku i Libanie), podczas gdy w Iranie i Arabii Saudyjskiej kobieta pokazująca się w miejscu publicznym bez czadoru podlega karze (dotyczy to wszystkich kobiet- bez względu na wyznawaną religię). W krajach takich jak Czeczenia, Dagestan i Uzbekistan, obserwuje się powrót kobiet do hidżabu, mimo że za rządów sowieckich ubierały się one przeważnie na modłę europejską.
Istnieje tradycja, że pierwsze zalecenia zakrywania całego ciała wyszły od A’iszy – żony Mahometa, która twierdziła, że jeżeli kobiety będą się okrywały razem z twarzą, to mężczyźni przestaną zwracać uwagę na ich ciało, a będą je kochali za zalety duszy i umysłu. Obecnie wielu muzułmanów uważa, że nakazy islamu dotyczące ubioru kobiet pozwalają kobietom uniknąć napastowania seksualnego i innych niestosownych zachowań ze strony mężczyzn. Przepisy dotyczące skromności istnieją również w judaizmie (tak zwane ceni'ut) i u mormonów. Z kolei w krajach kultury europejskiej takie nakazy uważa się za przejaw ograniczenia wolności jednostki.
Traktowanie kobiet
Koran zawiera inne kwestie regulujące pozycję kobiet w społeczeństwie. Z jednej strony Koran dopuszcza bicie kobiet (nie zawiera takiego przyzwolenia ani Tora, ani zawierająca ją mozaistyczna czy chrześcijańska Biblia), z drugiej strony jest w nim napisane, że dobry mąż jest miły i uprzejmy dla swojej żony nawet wtedy, kiedy jej zachowanie jest nieznośne. W podobnym duchu wypowiada się zresztą Biblia, która nakazuje – żony bądźcie posłuszne swoim mężom, mężowie szanujcie swoje żony.
Muzułmanin ma prawo mieć do czterech żon pod warunkiem zgody każdej kolejnej. Musi je równoważnie kochać. Równouprawnienie płci w ustawodawstwie nastąpiło w krajach kultury europejskiej już od lat 1920., a dzisiaj np. w krajach skandynawskich istnieje parytet w rządzie i administracji (liczba kobiet w tych resortach musi odpowiadać procentowi kobiet wśród wyborców). Kraje muzułmańskie są bardzo dalekie od tych standardów. Jedynie Turcja wprowadziła pełne równouprawnienie płci; w praktyce jest ono przestrzegane tylko w największych miastach i w wyższych warstwach społecznych.
Zarówno Koran, jak i Sunna zawierają elementy, które ustawiają kobiety często powyżej pozycji, które miały przez setki lat (do początku XX wieku) kobiety chrześcijańskie: kobiety mają prawo do własnego majątku i mają prawo nim samodzielnie zarządzać. Mężczyzna ma obowiązek zaspokajać potrzeby żony w stopniu takim samym, jak swoje własne, nie ma żadnych zakazów pełnienia przez kobiety funkcji publicznych czy zdobywania wykształcenia (w historii było wiele wykształconych muzułmanek i nawet kilka kobiet rządzących, włącznie z Benazir Bhutto, premierka Pakistanu).
W krajach muzułmańskich silna jest jednak tradycja oparta na hadisach, która zabrania kobietom działalności publicznej i pracy zawodowej, ograniczając aktywność kobiet tylko do roli żon, matek i gospodyń domowych. W ortodoksyjnych społecznościach islamskich kobiety żyją zamknięte w domach, a wychodzić na zewnątrz mogą bardzo rzadko i przeważnie tylko do meczetu, nawet zakupy robią mężczyźni. W wielu krajach islamu kobieta nie może sama wejść np. do restauracji i innych lokali publicznych.
W opinii wielu muzułmanów sytuacja kobiet w niektórych krajach islamskich zaczęła gwałtownie pogarszać się w XX wieku (to zjawisko nasiliło się od lat 1980. np. w Iranie, Afganistanie i Libanie, a także wśród muzułmańskich imigrantów w krajach Europy Zachodniej). Trudno ocenić, co spowodowało takie ograniczenie ich praw, ale niewykluczone, że jest to reakcja na coraz intensywniejsze kontakty z kulturą i krajami Zachodu, gdzie kobiety zyskiwały coraz większą swobodę i równocześnie zachowywały się w sposób, zdaniem muzułmanów, uwłaczający godności kobiecej. Mogło to być także spowodowane obawą, że europejski model rodziny doprowadzi do zniszczenia religii i kultury islamskiej. W innych krajach islamskich (np. w Turcji, Tunezji czy Libanie) kobiety zdobywają współcześnie prawa zbliżone do męskich, a hidżab nie jest wymuszany prawem.
Postępowy islam
Od końca XIX wieku istnieje wśród muzułmanów wiele ruchów, które głoszą konieczność reformowania islamu przez odejście od dosłownej interpretacji Koranu i hadisów. Twierdzą oni, że przyczyną niepowodzeń muzułmanów jest m.in. „zamrożenie” ich rozwoju społecznego na epoce średniowiecza. Te tezy spotykały się z okresowym życzliwszym przyjęciem w krajach takich jak Egipt, Indonezja czy Pakistan. Turcja jest jedynym krajem muzułmańskim, którego prawodawstwo ustanawia pełne równouprawnienie płci[2].
Kobiety rządzące w krajach islamu
Nielicznym muzułmankom w historii udało się przełamać zwyczajowy zakaz działalności publicznej:
A’isza bint Abi Bakr, żona Mahometa, jest pierwszym przykładem muzułmanki, która wywierała wpływ na politykę (sprzeciwiając się Alemu) i decydowała o autentyczności hadisów.
Urwa ibn az-Zubajr powiedział:
Nie widziałem większego uczonego w nauczaniu Koranu niż Aisza, obowiązki, słuszne i niesłuszne sprawy, poezja i literatura, arabska historia i genealogia.
Abu Musa al-Aszari powiedział:
Kiedy my, Towarzysze Proroka*, napotykaliśmy trudności w sprawie jakiegoś Hadisu, przedstawialiśmy ten problem Aiszy. Ona zawsze miała sprecyzowaną wiedzę na ten temat.
Hafiz Ibn Hajar powiedział:
... mówi się, że ćwierć nakazów Szariatu zostało przekazane przez nią.
Od połowy XX wieku do dziś obserwować można w większości krajów muzułmańskich złagodzenie tradycyjnego sprzeciwu wobec prawa głosu dla kobiet w wyborach. W innych krajach, takich jak Iran i Liban, dzieje się przeciwnie. Trzeba podkreślić, że nawet w krajach, gdzie takie prawo kobiety mają, w praktyce jest ono często ograniczane, np. mąż może głosować w imieniu żony i innych kobiet w rodzinie. Arabia Saudyjska i Liban przyznają prawo głosu tylko kobietom wykształconym.
W pewnej sprawie zapytał on [Prorok] dziecka:
To jest twój ojciec a to jest twoja matka, weź kogo z nich chcesz za rękę.
Hadis: Abu Dawud, Nasa’i, Darimi
