Al-Lat (arab. اللات), Alilat (stgr. Ἀλιλάτ) – bogini z okresu przedislamskiego (dżahilijji) czczona w północnej i środkowej Arabii, zaliczana do najważniejszych bóstw w mitologii Arabów.
Pochodzenie i kult
Uważana za jedną z trzech córek boga Allaha, była uosobieniem ziemi. Przypisywano jej także związek ze słońcem, księżycem i planetą Wenus[a]. Kult jej poświadczony jest w połowie V wieku p.n.e. przez Herodota, w którego Dziejach występuje jako Alilat (Ἀλιλάτ) (I 131; III 8), będąca postacią greckiej Afrodyty-Uranii[2]. Zwłaszcza w At-Ta’if koło Mekki oddawano jej cześć pod postacią betyla z białego granitu, adorowanego szczególnie przez kobiety, co pozwala przypuszczać, iż łączono ją z kategorią bogiń-matek. Ugruntowany kult bogini stwierdzono w syryjskiej Palmyrze, w istnieniu datowanej na pocz. I-II w. n.e. świątyni położonej w zachodniej części miasta[3].
Ikonografia
Najczęściej przedstawiana w naturalnej postaci kobiecej z atrybutem postaci lwa (lub ich pary), których wyobrażenia odkryto m.in. w Palmyrze[4]. W okresie hellenistycznym i rzymskim wyraźnie jednak utożsamiona z Ateną, od której przejęła typowe cechy ikonograficzne (hełm, tarczę i włócznię). Będący kopią Ateny Partenos Fidiasza, kolosalny (wys. ok. 3 m) posąg bogini pochodzący z II wieku n.e., odkryli polscy archeologowie (1975) w rzymskiej celli sanktuarium Allat podczas wykopalisk prowadzonych w Palmyrze[5].
W masowej kulturze współczesnej
Miano to występuje w fikcyjnym Uniwersum Diuny stworzonym przez pisarza Franka Herberta, gdzie Al-Lat jest nazwą „pierwotnego słońca ludzkości”, umownie przenoszoną na słońce każdej zamieszkałej planety.
Zobacz też
Uwagi
- ↑ W Encyklopedii Orgelbranda podano, iż czczona była przez plemię Chakif jako symbol żeńskiego pierwiastka rodzącego łączonego z boginią księżyca, w przeciwieństwie do pierwiastka męskiego (słońca); zniszczenie jej posągu miał nakazać dopiero prorok Mahomet («Alilat» w S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna. Tom 1. Warszawa: Wyd. Samuela Orgelbranda, 1859).
Przypisy
- ↑ Herodot, Dzieje, SewerynS. Hammer (tłum.), Warszawa 2003, s. 70 .
- ↑ Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. T. I/2. Stuttgart: J.B. Metzler Verlag, kol. 1483.
- ↑ MichałM. Gawlikowski MichałM., Sztuka Syrii, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1976, s. 235 .
- ↑ Sztuka Palmyry ze zbiorów Arabskiej Republiki Syryjskiej. 50 lat polskich wykopalisk na Bliskim Wschodzie. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1986, s. 29, 31, il. 31-32.
- ↑ Michał Gawlikowski: Sztuka Syrii, dz. cyt., s. 229, por. Sztuka Palmyry ze zbiorów Arabskiej Republiki Syryjskiej. 50 lat polskich wykopalisk na Bliskim Wschodzie. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1986, s.27-28, 30, 39.
Bibliografia
- Mitologia Egiptu i starożytnego Wschodu. Minikompendium. Warszawa: Wydawnictwo RTW, 2004, s. 27-28. ISBN 83-89200-33-3.
- Praca zbiorowa: Wielka Historia Świata. T. 4. Poznań: Polskie Media Amer Com, 2005, s. 79. ISBN 83-7425-025-9.
