PROFILBARU.COM

Ignacy Machowski
	; Ignacy Machowski w latach 60.
Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1920 ; Rzeszów
Data i miejsce śmierci	11 stycznia 2001 ; Warszawa
Zawód	aktor
Współmałżonek	Zofia Dramińska-Machowska
Lata aktywności	1944–2000
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ten artykuł od 2016-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ignacy Machowski (ur. 5 lipca 1920 w Rzeszowie, zm. 11 stycznia 2001 w Warszawie) – polski aktor, teatralny, filmowy i telewizyjny.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Jana i Marii Machowskich, jako najmłodszy z piątki dzieci, brat m.in. Leona, rzeźbiarza. Choć szerokiej publiczności znany jest z ról filmowych i telewizyjnych, to należy uznać go przede wszystkim za aktora teatralnego.

Już w 1944 w wyzwolonym Rzeszowie występował w tamtejszym teatrze, jeszcze jako adept studia aktorskiego, w którym wykładali m.in. Stefania Domańska i Józef Kondrat. Wraz z nim uczyli się tam i rozpoczynali pracę zawodową Kazimierz Dejmek i Adam Hanuszkiewicz. Jedną z pierwszych ról był Wernyhora w Weselu. Fakt, iż aktor zagrał go w wieku dwudziestu czterech lat świadczył o dużych możliwościach charakterystycznych, które z czasem rozwinął i połączył ze znakomitą umiejętnością charakteryzacji. Dopiero po wojnie zdał eksternistyczny egzamin aktorski w Łodzi, by rozpocząć pracę w Jeleniej Górze, gdzie przeniósł się macierzysty Teatr Ziemi Rzeszowskiej tworząc tym samym pierwszą polską scenę na ziemiach odzyskanych.

Od 1950 pracował we Wrocławiu, w Warszawie (gdzie zagrał Włodzimierza Lenina w sztuce Nikołaja Pogodina Człowiek z karabinem w Teatrze Narodowym), w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (Murzyn w Ladacznicy z zasadami Jean-Paul Sartre’a w reż. Zygmunta Hübnera).

Lata pięćdziesiąte były szczególnie płodne w kreacje filmowe. Uznano wówczas Machowskiego za „mistrza drugiego planu”. Wystąpił w Popiele i diamencie Andrzeja Wajdy, Cieniu i Pociągu Jerzego Kawalerowicza, w Eroice Andrzeja Munka, a także w Pętli Wojciecha Jerzego Hasa. Tymi rolami wpisał się na trwałe w ikony „polskiej szkoły filmowej”.

Jeszcze we Wrocławiu związał się z reżyserem Romanem Sykałą, która to współpraca zawiodła go do Teatru Polskiego w Poznaniu, a później do Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. W Poznaniu uzyskał pozycję „pierwszego aktora”, który grał wszelkie rodzaje ról od amanckich po stricte charakterystyczne. Zagrał m.in. Orlanda w Angelice Leo Ferrero czy Ill'a w Wizycie starszej pani Friedricha Dürrenmatta (oba spektakle w reż. Romana Sykały). W Łodzi wystąpił m.in. w roli kapitana Quegg'a w Buncie na okręcie Caine Hermana Wouka. W tym mieście nawiązał współpracę z Jerzym Antczakiem, dzięki której powstały znakomite role w spektaklach telewizyjnych (m.in. Ojciec Goriot, Łabędzi śpiew, Dr Jeckyl i Mr Hyde).

W Łodzi również spotkał Machowski ponownie Kazimierza Dejmka, który był dyrektorem Teatru Nowego, a przed laty, w Rzeszowie – kolegą z ławki w studiu aktorskim. Właśnie w Łodzi na długie już lata związał się z tym reżyserem, co zaowocowało wielkimi i cenionymi rolami tak przez krytykę, jak i publiczność. W Teatrze Nowym wystąpił m.in. w inscenizacjach dzieł staropolskich (np. w Historyi o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim zagrał sześć ról).

W 1962 Kazimierz Dejmek objął dyrekcję Teatru Narodowego w Warszawie, gdzie pociągnął wiele osób z niepowtarzalnego zespołu z Łodzi (wśród nich znalazł się Machowski).

W Teatrze Narodowym Machowski zagrał znów w staropolszczyźnie, ale stworzył także nowe role, które przyniosły sukces tak jemu samemu, jak Kazimierzowi Dejmkowi i Scenie Narodowej. W 1962 zagrał rolę tytułową w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego nagrodzoną przez ministra kultury i sztuki. Szela Machowskiego był postacią wstrząsającą i sięgającą najwyższego stopnia tragizmu. Postacią, która poruszała publiczność nie tylko w Warszawie, ale także na wyjazdach zagranicznych. W 1965 roku Teatr Narodowy w Warszawie obchodził jubileusz dwustu lat działalności. Machowski znalazł się w komitecie organizacyjnym tych obchodów. Śladem tej działalności jest Deklaracja Programowa Teatru Narodowego, która w istocie jest wspaniałym manifestem tego zjawiska, jakim był ówczesny teatr Dejmka i jego aktorów. Również w czasie tych obchodów zagrał Machowski wielkiego księcia Konstantego w Kordianie Juliusza Słowackiego, gdzie zachwycał aktorski duet Ignacy Machowski – Stanisław Zaczyk – Wielki Książę i Car. W 1967 roku wystąpił jako doktor w pamiętnych Dziadach, po których władze usunęły Dejmka ze Sceny Narodowej.

Od 1969 pracował w Teatrze Ateneum. Ten okres upłynął przede wszystkim pod znakiem roli generała von Zietena w Wielkim Fryderyku Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Jerzego Grudy. Okazało się wówczas, iż „powieść dramatyczna” Nowaczyńskiego nie jest utworem solowym dla odtwórcy postaci Fryderyka (tu zaistniała pamiętna kreacja Jana Świderskiego), ale także z pozostałych, „towarzyskich” ról (jak również biskup Krasicki – Jerzy Kamas) dało się wykrzesać wiele emocji. Machowski przeistoczył się w starego generała huzarów. Rola była spójna jako całość i doskonała w szczegółach od charakteryzacji zmieniającej oblicze aktora, po najdrobniejsze gesty, co nie pozbawiało go wszak spontaniczności. Zagrał także w przedstawieniach Janusza Warmińskiego (Arnaux w Balu manekinów Jasieńskiego, Sorin w Mewie Antoniego Czechowa). Pracował ponadto z takimi reżyserami, jak Maciej Prus (Wołdemar Hawryłowicz w Fantazym Juliusza Słowackiego) i Jerzy Grzegorzewski (Stryj w Ameryce Franza Kafki).

Na ten czas przypada także najważniejsza rola filmowa Machowskiego: markiz d’Arquien, tytułowy Ojciec królowej w filmie Wojciecha Solarza. Po raz kolejny odznaczył się tu umiejętnością transformacji (grał człowieka dwadzieścia lat starszego od siebie), dużym dowcipem, ale i wiarygodnością. Jego d’Arquien był człowiekiem z krwi i kości i niebezmyślnym (motywem powracającym wciąż do postaci są słowa Koheleta Marność nad marnościami…).

W 1979 w sztuce Kariera Nikodema Dyzmy w Teatrze Polskiego Radia odgrywał postać Leona Kunickiego (reż. Juliusz Owidzki)^[1].

W 1981 powrócił do współpracy z Dejmkiem, tym razem na deskach Teatru Polskiego w Warszawie, w którym pozostał do końca drogi artystycznej i życia. Tu powstały takie kreacje, jak Żyd w Weselu Wyspiańskiego, Duda w Drzewie Wiesława Myśliwskiego czy tytułowa rola w Maestrze Jarosława Abramowa-Newerlyego. Zagrał także Rejenta w Zemście Aleksandra Fredry. W trakcie jednego z przedstawień dopadł aktora zawał serca. Od tamtej pory musiał stopniowo ograniczać pracę zawodową.

W 2000 zagrał swoją ostatnią rolę – doradcę króla Heroda – Ireneusza w Biwaku pod gołym niebem Mariana Pankowskiego w reżyserii Jana Kulczyńskiego.

Ignacy Machowski ogółem w teatrze zagrał ponad sześćset ról, przeszło pięćdziesiąt ról filmowych, ponad sto w Teatrze Telewizji i tysiące w spektaklach radiowych. Wiele z nich przeszło na stałe do historii polskiego teatru i filmu.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Katakumby-102-3)^[2].

Rodzina

Był trzykrotnie żonaty. Jego trzecią żoną była lekarka Zofia Dramińska-Machowska (ur. 1962). Ojciec aktora Krzysztofa Machowskiego, skrzypaczki Marii Machowskiej i Jerzego Machowskiego (ur. 1991).

Filmografia

Niedaleko Warszawy (1954) – sekretarz partii w hucie
Irena do domu! (1955) – fryzjer Zygmunt
Cień (1956) – „Cień” Biskupik
Eroica (1957) – major „Grzmot”
Pętla (1957) – sierżant na posterunku
Orzeł (1958) – bosman Mirta, radiotelegrafista
Popiół i diament (1958) – major „Florian”, dowódca Andrzeja
Milcząca Gwiazda (1959) – Sołtyk, naczelny inżynier lotu
Pociąg (1959) – pasażer wagonu sypialnego
Historia współczesna (1960) – inżynier Borkowski
Czas przeszły (1961) – doktor Hase, adwokat Webera
Historia żółtej ciżemki (1961) – mistrz Paweł, starszy cechu rzeźbiarzy
Przeciwko bogom (1961) – major
Dom bez okien (1962) – inspektor
Jutro premiera (1962) – profesor Marceli Witting, scenograf, „ojciec” Romana
Klub kawalerów (1962) – narrator
Mansarda (1963) – Golz
Zbrodniarz i panna (1963) – chorąży Szymański, komendant posterunku w Międzyzdrojach
Spotkanie ze szpiegiem (1964) – Bernard
Don Gabriel (1966) – sekretarz gabinetu prezydenta Stefana Starzyńskiego
Marysia i Napoleon (1966) – Geraud Christophe Duroc
Klub szachistów (1967) – wprowadzający Urbina do klubu
Stawka większa niż życie (serial telewizyjny) (1968) – standartenführer Max Dibelius (odc. 6. Żelazny Krzyż i odc. 10. W imieniu Rzeczypospolitej)
Kolumbowie (serial telewizyjny) (1970) – przedstawiciel rządu londyńskiego (odc. 2. Żegnaj Baśka)
Na krawędzi (1972) – aptekarz
Chłopcy (1973) – profesor Perlec, pensjonariusz domu starców
Akcja V (1973) – pułkownik angielski
Kazimierz Wielki (1975) – król Władysław I Łokietek, ojciec Kazimierza Wielkiego
Wszyscy i nikt (1977) – Konrad
Ojciec królowej (1979) – markiz d’Arquien, ojciec królowej Marii Kazimiery
Wściekły (1979) – profesor Rembowski, psychopatolog
07 zgłoś się (serial telewizyjny) (1981) – Romski, ojciec Ewy i Mieczysława (odc. 13. Strzał na dancingu)
Na odsiecz Wiedniowi (1983) – Alberto de Carpa
Zmiennicy (serial telewizyjny) (1986) – tramwajarz Władysław Piórecki, ojciec Kasi
Ballada o Januszku (serial telewizyjny) (1987) − nauczyciel (odc. 2)
Spadek (1988) – Leon Zabielak
Lawa (1989) – Jenerał w „Salonie Warszawskim”
40-latek. 20 lat później (serial telewizyjny) (1993) – profesor Dobrowolski, pracownik salonu kosmetycznego Celiny Powroźnej (odc. 3. Aukcja, czyli ojciec założyciel)
Dzieje mistrza Twardowskiego (1995) – wykładowca na uniwersytecie w Wittemberdze
Les Milles (1995) – Gustav Kohn, internowany właściciel pasmanterii
Autoportret z kochanką (1996) – prezes Grupy Artystycznej „Paralaksa”
Tygrysy Europy (1999) – Leopold Laskowski, dziadek Jacka

Dubbing

Mam 16 lat (1960)
Ludzie i bestie (1963)
Ranny w lesie (1963) głos majora
Judex albo zbrodnia ukarana (1965)
Pollyanna (1966)
Doktor Fabrizius działa (1967)
Testament Inków (1967)
Eskadra czuwa (1968)
Gringo (1969)
Porwany za młodu (1969)
Kolumna Trajana (1969)
Kremlowskie kuranty (1970)
Czerwony namiot (1971)
Ostatnia ofiara (1976)
Rycerz i los (1978)
Książę i żebrak (1980)
Porwanie Savoi (1980)
Wodne dzieci (1985) – Grimes
Polowanie na mysz (1998) – Rudolf Smuntz

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (1979)
Order Sztandaru Pracy II klasy (1963)
Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)^[3]
Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1979)
Złota Odznaka honorowa „Za zasługi dla Warszawy” (1978)
Odznaka Budowniczego Wrocławia (1969)
Odznaka „Zasłużony dla Jeleniej Góry” (1985)
Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” (ZSRR)^[4]

Nagrody

Nagroda na II Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę w Historyi o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (1962)
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w dziedzinie teatru za rolę Jakuba Szeli w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego i rolę Ważnej Osoby w Sprawie Aleksandra Suchowo-Kobylina w Teatrze Narodowym w Warszawie (1963);
Nagroda teatralna tygodnika Przyjaźń za rolę Włodzimierza Lenina w spektaklu Teatru Telewizji Kremlowskie kuranty Nikołaja Pogodina w reż. Jerzego Rakowieckiego (1977)
Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa radiowego (1978)
Nagroda na XII Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za rolę w Żywocie Józefa (1986)

Przypisy

↑ Kariera Nikodema Dyzmy. e-teatr.pl. [dostęp 2018-12-24].
↑ Cmentarz Stare Powązki: IGNACY MACHOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-20] .
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, str. 769