„Polska Dowborowa” - obszar okupowany pod koniec lutego 1918 przez I Korpus PolskiGen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji, 1918Gen. Józef Dowbor-MuśnickiKopiec I Korpusu Polskiego na terenie Twierdzy w Bobrujsku
I Korpus liczył 15 stycznia 1918 roku 29 000 żołnierzy, zaś w maju 23 661 żołnierzy. Żołnierze I Korpusu nazywani są Dowborczykami od nazwiska dowódcy generała Józefa Dowbor-Muśnickiego.
Formowanie Korpusu przebiegało w skomplikowanej atmosferze. Armia rosyjska ponosiła na froncie liczne klęski. Wewnątrz kraju, na skutek rewolucji bolszewickiej zaznaczało się ogólne rozprzężenie. Nieprzyjazny stosunek do tworzenia Korpusu zajęła również lewica polska w Rosji. Wyższą kadrę oficerską kompletował osobiście gen. Dowbor-Muśnicki. Podstawą tworzenia korpusu była Dywizja Strzelców Polskich. W styczniu 1918 roku przewidziano koncentrację oddziałów Korpusu w rejonie Bobrujska[2].
Działania korpusu
Zgodnie z założeniami Korpus miał wraz z osiągnięciem gotowości bojowej być skierowany na front walki z Niemcami. Jednak sytuacja na froncie i wewnątrz Rosji spowodowała, że zadania Korpusu zostały zmienione. Korpus na front przeciw Niemcom nie został skierowany, a 17 (4) grudnia 1917 roku został zawarty rozejm między Niemcami a Rosją radziecką i podjęto rozmowy pokojowe[2]. Gen. Dowbor widział zbliżający się konflikt z władzą bolszewicką, stał jednak na stanowisku niemieszania się w wewnętrzne sprawy Rosji. Zaproponował więc dowództwu bolszewickiemu umowę rozlokowania sił I Korpusu, co miało stanowić podstawę do zawarcia rozejmu do czasu ostatecznego wyjaśnienia sytuacji na froncie. Dochodziło jednak ze strony bolszewików do utrudniania koncentracji korpusu, zatrzymywania poszczególnych transportów, prób rozbrajania pododdziałów i agitacji[2]. Wobec tego, gen. Dowbor zażądał 24 stycznia 1918 roku od głównodowodzącego Frontu Zachodniego zaprzestania rozbrajania i utrudniania koncentracji pod rygorem potraktowania tych działań jako wrogich[3]. Bolszewicy przedstawili to jednak jako wrogi akt i nasilili działania w tym kierunku[3].
Mimo utrudnień, pod koniec stycznia doszło do stopniowej koncentracji części oddziałów w twierdzy Bobrujsk, przy tym część żołnierzy musiała tam przedrzeć się w przebraniu[4]. Z uwagi na odmowę zaopatrywania polskich oddziałów przez bolszewików, zaszła konieczność opanowania twierdzy dla uzyskania aprowizacji i doszło do walk Korpusu z oddziałami Gwardii Czerwonej[4]. W walkach tych, na początku lutego 1918, siły Korpusu odniosły kilka zwycięstw, z których najważniejsze to walki o Bobrujsk i opanowanie między 29 stycznia a 3 lutego 1918 twierdzy i miasta Bobrujska[5], obsadzonych przez 7 tysięczną załogę bolszewicką. 10 lutego 1918 roku utworzono w twierdzy polski pociąg pancerny „Związek Broni”. 19 lutego Polacy zdobyli Mińsk Litewski. Walki polsko-bolszewickie w tym czasie toczono również m.in. pod Tatarką, Osipowiczami, Żłobinem i wielu innych regionach. Na przełomie lutego i marca, po zdobyciu Rohaczewa, Mohylewa i Żłobina, bolszewicy zostali wyparci za Dniepr[6].
Jednocześnie z walkami z bolszewikami prowadzono rokowania z naciskającymi od zachodu wojskami niemieckimi Oberostu. 26 lutego 1918 roku zawarto porozumienie z Niemcami, które stwierdzało, że:
Korpus Polski jest wojskiem neutralnem, któremu dla rozlokowania się i wyżywienia i do obrony od napadów ze strony bolszewików wyznaczony jest teren między Dnieprem od Mohylowa aż do ujścia Berezyny i koleją Słuck – Osipowicze – Łapicze – Grodziniec[7].
Korpus uzyskał tymczasową administrację okupacyjną nad tym terenem. Stwierdzono także, że Korpus Polski walczy tylko w razie, jeżeli będzie na tym terenie napadnięty[7]. Przemarsz wojsk niemieckich na tym terenie był dozwolony, ponadto 27 lutego Polacy mieli ustąpić na rzecz Niemców z Mińska[7]. Po zawarciu pokojowego traktatu brzeskiego władze niemieckie postanowiły jednak doprowadzić do likwidacji Korpusu[8]. 10 marca 1918 roku korpus liczył 16 493 ludzi, a 10 maja – 23 661 ludzi i prawie 10 tysięcy koni[9]. W tym, 10 maja było 14 117 żołnierzy frontowych, z silną jazdą i artylerią[10]. Wielkość taborów, w tym znaczna liczba koni, wskazywały na zamiar sprowadzenia korpusu wraz ze zgromadzonym inwentarzem na ziemie polskie[9]. Gen. Dowbor próbował lawirować, opierając się na autorytecie Rady Regencyjnej. 4 marca 1918 roku delegacja wysłana do Warszawy przez dowódcę I Korpusu oraz Naczpol uznała zwierzchnictwo polityczne Rady Regencyjnej, która 6 marca powierzyła nadal dowództwo gen. Dowborowi[11]. Gen. Dowbor starał się następnie uzyskać możliwość skupienia dalszych sił polskich, po czym przejścia korpusu wraz z bronią i wyposażeniem na ziemie polskie, jednakże niemieckie dowództwo zażądało demobilizacji korpusu[11]. Na żądanie niemieckie, 10 kwietnia zdemobilizowano i zwolniono do byłego zaboru rosyjskiego (okupowanego przez Niemcy i Austro-Węgry), pierwszy tysiąc żołnierzy[12]. W tym czasie doszło do likwidacji II Korpusu, zakończonej bitwą pod Kaniowem[13]. Rozważano w dowództwie Korpusu możliwość przejścia za Dniepr i przedarcia się przez ziemie rosyjskie do sprzymierzonych, lecz został on odrzucony[13]. Mimo oporu konspiracyjnego organizacji piłsudczyków z Leopoldem Lisem-Kulą i Melchiorem Wańkowiczem na czele rozpoczął się proces likwidacji Korpusu[14].
21 maja 1918 Korpus został rozformowany i rozbrojony w twierdzy w Bobrujsku, po przyjęciu ultimatum przedstawionego 20 maja przez dowództwo niemieckie, pod groźbą użycia siły[15]. Żołnierze mieli zostać zwolnieni tam, skąd pochodzą, a całość wyposażenia i konie przejęli Niemcy[15]. Odmówiono tym samym praw Radzie Regencyjnej do kontaktów z korpusem[15]. Po podpisaniu porozumienia, w nocy z 21 na 22 maja doszło do próby buntu i aresztowania gen. Dowbora przez członków konspiracji, lecz bunt nie zyskał poparcia i upadł[14]. Ostatni transport wojsk Korpusu opuścił Bobrujsk 8 lipca 1918. Żołnierze Korpusu po rozbrojeniu przybyli w większości do Warszawy, gdzie weszli w skład powstającego Wojska Polskiego.
W Bobrujsku, na miejscowym cmentarzu wojennym, istniał wysoki kopiec z krzyżem na szczycie, pod którym zostało pochowanych około dwóch tysięcy polskich żołnierzy I Polskiego Korpusu. Obecnie nie ma po nim śladu. Replika tego kopca, znacznie pomniejszona, znajduje się na cmentarzu Powązkowskim. W dwudziestoleciu międzywojennym byli tutaj chowani Dowborczycy.
Organizacja i obsada personalna korpusu
Dowódcy oddziałów I Korpusu Polskiego w Rosji z gen. Józefem Dowbor-Muśnickim; 1917 r.Grupa oficerów 1 pułku inżynierii; Bobrujsk 1918 r.
Hełm żołnierza I Korpusu PolskiegoI Korpus Polski – Święto 3 Maja – udekorowana brama do twierdzy BobrujskI Korpus Polski w Rosji – uroczystość Święta 3 Maja – defilada; Bobrujsk 1918 r.I Korpus Polski w Rosji – uroczystość Święta 3 Maja – parada; Bobrujsk 1918 r.Pomnik Dowborczyków na Wybrzeżu Kościuszkowskim w Warszawie odsłonięty w 1930 r. – uroczystość Zw. Żołnierzy I Polskiego Korpusu Wschodniego w 1935 r.
Czapka – wzoru rosyjskiego z sukna koloru ochronnego (zielonego), z prostym daszkiem i orzełkiem wysokości 4 cm.
Hełm – wzoru francuskiego z białym orłem wysokości 2 cm i amarantową obwódką szerokości 1cm (wprowadzony jako przepisowy 4 marca 1918)[20]
Kurtki: frencz lub bluza z kieszeniami.
Spodnie – koloru ochronnego
w jeździe, artylerii, sztabach, inżynierii i straży polowej – granatowe
amarantowa – 1 Dywizja Strzelców, poczta i telegraf
brązowa – 2 Dywizja Strzelców
żółta – 3 Dywizja Strzelców i radio
niebieska – Brygada Rezerwowa i służba zdrowia
czarna – pułk inżynieryjny, autopol
biała – sztaby
patka czarna z amarantową obwódką – w artylerii
kołnierz aksamitny czarny z amarantową obwódką, patka amarantowa z 2 srebrnymi toporami – w inżynierii korpusu
kroju ułańskiego amarantowo-żółte ze srebrnymi orzełkami – w straży polowej
fioletowe ze srebrnym guzikiem – korpus sądowy
wzoru ułańskiego amarantowo granatowe – jazda
ochronne z granatową wypustką – piechota
Kolorowe rabaty przepisane były tylko do munduru galowego. Była to jedyna różnica pomiędzy mundurem polowym a galowym.
Generałowie i artyleria konna nosili rogatywki.
Odtworzony pomnik Dowborczyków przed Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
– dla odróżnienia rang i stopni wojskowych wprowadzić na bluzach i płaszczach kąty z galonu złotego lub srebrnego dla oficerów i z amarantowej taśmy dla żołnierzy: galon i taśma powinny być szerokości 3/4 cm, kąty powinny być proste, zwrócone do dołu z bokami długości 5 cm, kąty należy naszywać na lewym rękawie pośrodku w odległości 10 cm od wszycia rękawa, odległość pomiędzy kątami 3/4 cm.
szeregowcy – powinni mieć kąty takie jak kaprale z taśmy amarantowej lecz zwrócone do góry,
kaprale (starsi szeregowcy) powinni mieć jeden kąt z taśmy amarantowej,
młodsi podoficerowie – powinni mieć dwa kąt z taśmy amarantowej,
starsi podoficerowie – powinni mieć trzy kąt z taśmy amarantowej,
sierżanci – powinni mieć cztery kąt z taśmy amarantowej,
podchorążowie – powinni mieć kąty sierżantów lub starszych podoficerów, stosownie do urzędów, z wszytym w otworze górnego kąta galonem srebrnym,
chorążowie – powinni mieć jeden kąt z galonu srebrnego,
podporucznicy – powinni mieć dwa kąty z galonu srebrnego,
porucznicy – powinni mieć trzy kąty z galonu srebrnego,
podkapitanowie – powinni mieć cztery kąty z galonu srebrnego,
kapitanowie – powinni mieć pierwszy od góry kąt złoty i pozostałe trzy srebrne.
podpułkownicy – powinni mieć dwa kąty złote,
pułkownicy – powinni mieć trzy kąty złote.
generałowie – kąty złote wzoru huzarskiego: – jeden u generałów podporuczników, – dwa u generałów poruczników, – trzy u generałów broni[21].
W 1919 r. ukazał się „Album mundurów 1go Polskiego Korpusu” ze wstępem Józefa Dowbor-Muśnickiego i ilustracjami Mikołaja Wisznickiego[22].
Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego
W okresie II RP do 1939 działał Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego, mający siedzibę przy ul. Aleje Jerozolimskie 93 w Warszawie[23].
↑Nekrolog. „Kurjer Warszawski”. 92, wyd. wieczorne, s. 11, 1919-04-02. Warszawa..
↑E. Flis, "Polskość jest wyznaniem” – Miciński w przededniu i w dobie Wielkiej Wojny, w: Pierwsza wojna światowa w literaturze polskiej i obcej, red. E. Łoch, Lublin 2004, s. 157
Józef Dowbor-MuśnickiKrótki szkic do historji I-go Polskiego Korpusu, wyd. Polska Spółka Wydawnicza "Placówka", Warszawa 1918-1919, online: cz. 1cz. 2cz. 3
Kazimierz Krajewski: Nie tylko Dowborczycy Biuletyn IPN, nr.1-2, 2009
WacławW.LipińskiWacławW., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, JanJ.Molenda, Warszawa: Wolumen, 1990, ISBN 83-85218-00-9, OCLC834079448. Brak numerów stron w książce