Mohylew

Mohylew

Магілёў

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	mohylewski
Rejon	mohylewski
Burmistrz	Alaksandr Studnieu↗
Powierzchnia	118,50 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	357 100[1] 3013,5 os./km²
Nr kierunkowy	+375 0222
Kod pocztowy	212000
Tablice rejestracyjne	6
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego Mohylew
Położenie na mapie Białorusi Mohylew
53°55′N 30°21′E
Strona internetowa

Mohylew (biał. Магілёў, Mahiloŭ; ros. Могилёв, Mogilow; jid. מאָלעוו, Molew) – miasto we wschodniej części Białorusi, nad Dnieprem, blisko granicy z Rosją, siedziba administracyjna obwodu mohylewskiego i rejonu mohylewskiego. Liczący ok. 357 tys. mieszkańców (2020) Mohylew jest czwartym pod względem liczby ludności miastem białoruskim.

Historia

Od XIV wieku Mohylew wraz z księstwem mścisławskim, w którym się znajdował, należał do Litwy, jednak nie miał jeszcze wtedy większego znaczenia. Od 2. połowy XIV wieku królowe polskie, w tym Jadwiga i Helena, otrzymywały czynsze z Mohylewa na podstawie zapisów ślubnych swoich mężów. W dokumentach historycznych Mohylew wymieniono w 1505 r., gdy żona króla Aleksandra zwolniła niektórych mieszczan od powinności miejskich. Jego rozwój zaczął się po upadku w 1514 r. Smoleńska, gdy zaczął się rozbudowywać jako nowy ważny ośrodek handlowy. Mohylew stanowił od tego czasu ważny punkt na szlakach handlowych ze wschodu na zachód i z północy na południe, a wkrótce stał się największym miastem w tym rejonie Rzeczypospolitej. Przede wszystkim był ośrodkiem handlu futrami, pośrednicząc w handlu nimi na zachód. Przez Mohylew wiódł północny szlak handlowy do państwa moskiewskiego lądem na Witebsk, a z tego miasta Dźwiną do Rygi. W 1561 r. król Zygmunt August ustanowił w Mohylewie wójta i czterech setników oraz określił powinności, ilość i rodzaj podatków, pozostawiając też niektóre wolności mieszkańców. Król Stefan Batory w 1577 r. nadał mu prawo magdeburskie i wszelkie swobody z niego wypływające, a także ustanowił targi i jarmarki. W dniu 27 czerwca 1581 roku 30-tysięczna armia moskiewsko-tatarska spaliła kilkaset domów na przedmieściach, jednak 200 husarzy z roty Marcina Kazanowskiego zaatakowało oblegających i powstrzymywało dalszy atak, a potem, po przybyciu odsieczy w postaci roty Temruka Szymkowicza i roty porucznika Halibeka, odparła spod miasta. Mimo najazdu na początku XVII w. był jednym z najważniejszych ośrodków rzemieślniczo-handlowych w Rzeczypospolitej, liczył ok. 13,5 tys. mieszkańców i stał się drugim co do wielkości po Wilnie miastem w Wielkim Księstwie Litewskim^[2][3]. Do roku 1633 Mohylew otrzymał nowe fortyfikacje, które miały trzy linie otaczające zamek, dawne podgrodzie (tzw. górne miasto) i dawne przedmieścia (tzw. dolne lub nowe miasto)^[4]. Mohylew był ośrodkiem ekonomii mohylewskiej obejmującej część powiatu mohylewskiego i czausowskiego. Do połowy XVII w. wchodziło w jej skład 13 miejscowości. Ekonomie zostały wydzielone z królewszczyzn w latach 1589–1590 na zaspokojenie potrzeb monarchy i określone dobrami stołowymi. W 1605 roku ukończono budowę katolickiej katedry. W 1634 został stolicą jedynej wówczas na całej Białorusi prawosławnej administratury – eparchii mohylewskiej i mścisławskiej. W 1636 roku ukończono budowę soboru Objawienia Pańskiego w kompleksie monasteru pod tym samym wezwaniem^[5].

W dniu 3 września 1654 roku wojska moskiewskie opanowały miasto, które wojska polskie próbowały bez powodzenia odbić od lutego do połowy maja 1655 roku. Mohylew próbowano odzyskać ponownie podczas oblężenia w 1660 roku. Rzeczpospolita odzyskała miasto na skutek powstania mieszczan przeciwko moskiewskim okupantom, które wybuchło 1 lutego 1661 r. W nagrodę król Jan Kazimierz zrównał prawa miejskie Mohylewa z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, a burmistrz Leonowicz i wielu mieszczan otrzymało szlachectwo, a miasto otrzymało pieczęć z napisem Sigillum civitatis Mohilowiensis. Powracający z wyprawy przeciwko wojskom moskiewskim w rejonie Siewska król Jan Kazimierz spędził w mieście święta Wielkanocne 1664 roku. W 1665 roku Mohylew został ponownie oblężony przez wojska moskiewskie Jakowa Czerkaskiego. W 1679 roku rozpoczęto budowę murowanego ratusza. W 1687 r. zbudowano barokowy kościół bernardynów. W 1725 roku, przy istniejącym od XVII wieku murowanym klasztorze jezuitów, ukończono budowę kościoła św. Ksawerego. W latach 1738–1752 został zbudowany kościół karmelitów. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w ekonomii mohylewskiej w powiecie orszańskim województwa witebskiego^[6].

Po pierwszym rozbiorze wraz z całym województwem mścisławskim wszedł w skład Imperium Rosyjskiego i stał się stolicą guberni mohylewskiej. Od 15 kwietnia 1783 stolica rzymskokatolickiej archidiecezji mohylewskiej obejmującej swoim zasięgiem terytorium niemal całej Rosji (a później ZSRR) z wyjątkiem dawnych ziem Rzeczypospolitej i utworzonej w 1848 roku diecezji tyraspolskiej.

W czasie I wojny światowej, w okresie od sierpnia 1915 do listopada 1917 w mieście znajdowała się kwatera głównodowodzącego armii rosyjskiej. Pod koniec 1918 roku władzę w Mohylewie przejęli bolszewicy. 16 stycznia 1918 roku dokonali oni szeregu aresztowań, m.in. wśród działaczy narodowych i społecznych, w tym polskich: Mirosława Obiezierskiego, G. Wykowskiego, Joachima Gallera i księdza Eugeniusza Światopełk-Mirskiego. Ten ostatni został wkrótce przez bolszewików zamordowany^[7]. W 1919 wcielony do Białoruskiej SRR. Do 1927 roku w Mohylewie działała polska szkoła siedmioklasowa, do której uczęszczało 260 uczniów. W latach 20 i 30 w. sowieckie organy bezpieczeństwa dokonywały masowych egzekucji, m.in. księży katolickich i prawosławnych, w kamieniołomie przy prospekcie Dimitrowa, koło Mohylewskich Zakładów Mięsnych^[8]. Ekshumowano tam szczątki ponad 500 ofiar. W okresie wielkiego terroru w latach 1937–1938 NKWD rozstrzeliwało ludzi w lesie przy drodze z Mohylewa do Homla, w okolicy wsi Waschod^[9][10].

W latach 1941–1944 Mohylew znajdował się pod okupacją niemiecką.

Po zajęciu miasta, oddziały niemieckie dowodzone przez Bacha-Zelewskiego i Arthura Nebego dokonywały masowych eksterminacji pozostałej ludności żydowskiej (ok. 10 000 ofiar) w stworzonym w tym celu getcie i obozie pracy^[11]. Historia Mohylewa jest związana z historią Holokaustu także w inny sposób. Na jesieni 1941 Mohylew odwiedził Himmler i osobiście uczestniczył w rozstrzelaniu 279 ofiar żydowskich (w tym kobiet i dzieci). Mając na uwadze skutki psychiczne dla rozstrzeliwujących, zapowiedział znalezienie innego, systemowego sposobu eksterminacji. Wkrótce do Mohylewa przyjechał Albert Widmann, przywożąc plany eksterminacji spalinami w mobilnych komorach gazowych, a w grudniu 1941 przysłano i zainstalowano pierwszy piec krematoryjny przystosowany do masowego spalania ciał zamordowanych ofiar. Fakty te posłużyły hitlerowcom jako argument za ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej na konferencji w Wannsee^[12].

Po uzyskaniu niepodległości przez Białoruś w 1991 jest jednym z ważniejszych miast białoruskich.

Historyczne widoki Mohylewa

Miasto w XIX wieku

Kościół Bernardynów pw. św. Antoniego po zburzeniu wież

Kościół św. Stanisława w XIX wieku

Napoleon Orda, Mohylew w 1877

Kościół Jezuitów

Monaster Objawienia Pańskiego

Zabytki

Cerkiew śś. Piotra i Pawła

Kościół farny św. Kazimierza

Deptak

• Katedra św. Stanisława (dawniej karmelitów), z XVIII w.
• Kościół św. Kazimierza (Fara). Ufundowany przez króla Zygmunta III Wazy w 1604 roku, przebudowany w 1810 roku w stylu klasycystycznym. Obecnie mieści magazyn, zachowany jedynie parter.
• Monastyr św. Mikołaja
  • Cerkiew św. Mikołaja z 1669 roku
  • Dzwonnica z końca XVII w.
  • Cerkiew św. Onufrego z 1798 r.
  • szpital z końca XVII w. (obecnie dom cerkiewny)
  • mur z basztami i bramą z końca XVII w.
• Ratusz w Mohylewie z XVII-XVIII w. (zrekonstruowany w 2008 r.)
• Pałacyk Antoszkiewicza w Mohylewie z XVII wieku
• Pałac arcybiskupów z lat 80. XVIII w. w stylu klasycystycznym. Od 1827 roku stanowił siedzibę katolickiego arcybiskupa Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza.
• Pałac prawosławnego metropolity z lat 1762–1785 dla arcybiskupa Jerzego (Konisskiego), według projektu J. K. Glaubitza. Wchodził dawniej w skład niezachowanego monasteru Przemienienia Pańskiego.
• Cmentarz katolicki w Mohylewie
  • kwatera książąt Ciechanowieckich na cmentarzu katolickim
• Kościół ewangelicko-augsburski w Mohylewie
• Dom Sowietów w Mohylewie z lat 1937–1939
• Sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego
• Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego, pomocnicza przy soborze
• cmentarz polski z XIX w.
  • Kaplica grobowa Sianożęckich
  • Kaplica Aleksandra Żukowskiego
  • Pomnik marszałka szlachty mohylewskiej Włodzimierza Ciechanowieckiego
• Bank z około 1900 roku

nieistniejące:

• Kościół św. Franciszka Ksawerego i klasztor Jezuitów
• Kościół i klasztor Dominikanów
• Kościół św. Antoniego i klasztor Bernardynów. Zbudowany około 1720 roku, po 1865 roku pozbawiony wież i przebudowany na archiwum. Zburzony około 1950 roku.
• Kościół i klasztor Zakonu Mariawitek
• Monaster Objawienia Pańskiego z 1633 r. Zburzony w latach 50. XX w.
• Monaster Przemienienia Pańskiego
• Sobór św. Józefa w Mohylewie z 1780 r. Zburzony w 1938 r.
• Cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1740 roku w stylu barokowym
• Cerkiew św. Piotra i Pawła w stylu barokowym
• Cerkiew Opieki Matki Bożej
• Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
• Synagoga Ejn-Jakow
• Synagoga Poel-Cedek

Wybrane zabytki Mohylewa

Ratusz

Konkatedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Pałacyk Antoszkiewicza

Pałac arcybiskupów prawosławnych

Monastyr św. Mikołaja

Demografia

Liczba ludności:

• 1604: 15 000
• 1745: 10 500
• 1880: 40 536 (20 735 mężczyzn i 19 801 kobiet, w tym 20 742 prawosławnych, 2583 katolików, 173 ewangelików, 17 038 żydów)
• 1897: 43 119
• 1906: 51 959 (27 407 prawosławnych, 3305 katolików i 20 682 żydów)
• 1913: 69 700
• 1939: 99 400
• 1959: 121 700
• 1973: 232 000
• 1993: 366 000
• 1996: 367 000
• 2004: 365 102
• 2006: 367 700
• 2009: 372 000

Wybrane kamienice Mohylewa

Gospodarka

Po II wojnie światowej Mohylew stał się ważnym ośrodkiem przemysłowym. Tamtejsze fabryki zajmują się produkcją dźwigów, samochodów, traktorów i chemikaliów. Mohylew posiada też port rzeczny na Dnieprze oraz krajowy port lotniczy.

Kultura

Regionalny Teatr Dramatyczny

Główną placówką teatralną miasta jest Regionalny Teatr Dramatyczny. W mieście działa też kilka placówek muzealnych, w tym Muzeum Historii Mohylewa i Mohylewskie Muzeum Sztuki.

Od 2006 roku w Mohylewie funkcjonuje Dom Polski, będący główną polską kresową placówką obwodu mohylewskiego. W przeszłości w mieście funkcjonowały Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności oraz Rada Polska Ziemi Mohylewskiej.

Oświata i nauka

Uczelnie:

• Mohylewski Uniwersytet Państwowy im. Arkadzia Kulaszoua.

Sport

• HK Chimwołokno Mohylew – klub hokejowy
• Dniapro Mohylew – klub piłkarski
• Sawit Mohylew – klub piłkarski
• Transmasz Mohylew – klub piłkarski

Ludzie związani z Mohylewem

Centrum miasta

• Irving Berlin – amerykański kompozytor żydowskiego pochodzenia,
• Władysław Blin – proboszcz katedry w Mohylewie, późniejszy pierwszy biskup witebski
• Stanisław Cywiński – polski historyk literatury, doktor filozofii, docent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, dziennikarz
• Antonij Dziamjanka – biskup pomocniczy archidiecezji mińsko-mohylewskiej
• Janusz Dziewoński – polski aktor i reżyser teatralny, ojciec Edwarda Dziewońskiego,
• Mikołaj Jastrzębski – polski inżynier i profesor mechaniki
• Władysław Sergiusz Kazanowicz – polski bibliofil i bibliotekarz amator, prowadzący w latach 1945–1969 największą prywatną bibliotekę we Wrocławiu – Książka na Śląsk,
• Uładzimir Klimowicz – piłkarz,
• Bolesław Hieronim Kłopotowski – polski duchowny katolicki, biskup łucko-żytomierski, arcybiskup mohylewski,
• Szymon Marcin Kozłowski – polski duchowny katolicki, arcybiskup mohylewski, rektor Akademii Duchownej w Petersburgu, biblista, popularyzator teologii,
• Władysław Lenkiewicz (1915–2005) – polski specjalista budownictwa lądowego, społecznik,
• Leonid Mandelstam – radziecki fizyk żydowskiego pochodzenia
• Hienadź Nawicki – białoruski polityk
• Lew Poługajewski – radziecki szachista
• Jarosław Rybakow – rosyjski lekkoatleta
• Issai Schur – niemiecki matematyk
• Otto Szmidt – radziecki astronom
• Kazimierz Świątek – polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski
• Władysław Wajnert ps. „Władek”, „Tramwajarz” – żołnierz polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, powstaniec warszawski.
• Balbina Świtycz-Widacka – polska rzeźbiarka i poetka
• Jerzy Żurawowicz – polski inżynier, nauczyciel i działacz społeczny na Mohylewszczyźnie, przewodniczący obwodowego Związku Polaków na Białorusi, założyciel Domu Polskiego w Mohylewie i jego dyrektor (od 1996).

Z Mohylewa pochodzili polscy dziadkowie Wayne’a Gretzky’ego.

Miasta partnerskie

Budynek administracji obwodu

• Włocławek, Polska
• Kragujevac, Serbia
• Gabrowo, Bułgaria
• Villeurbanne, Francja
• Bardiów, Słowacja
• Eisenach, Niemcy
• Kercz, Ukraina
• Tuła, Rosja
• Kłajpeda, Litwa
• Denizli, Turcja
• Szymkent, Kazachstan
• Sumgait, Azerbejdżan

Zobacz też

• Synagoga Cukiermana w Mohylewie
• Konkatedra Wniebowzięcia NMP w Mohylewie
• Mohylew – stacja kolejowa
• Oblężenie Mohylewa

Przypisy

1. Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа. [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2020-10-17] .
2. Henryk Łowmiański, Handel Mohylewa w XVI wieku, [w:] tenże, Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań 1983, s. 512.
3. V. I. Meleśko, Mogilev v XVI-seredine XVII v., Mińsk 1988, s. 20.
4. V. A. Ćanturija, Istoria architektury Belorussii, Mińsk 1985, s. 46; T. Ćernjauskaja, Architektura Mogileva, Mińsk 1973, s. 7–11; E.D. Kvetnickaja, Architektura Belorussii XVII v., w: Vseobśćaja istoria architektury, t. VI cz. III, Moskva 1968, s. 473–474.
5. Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 262–263. ISBN 978-83-7431-150-2.
6. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 93.
7. W kręgu polityki i spraw wojskowych. Wobec rewolucji 1917 roku. W: Między nadzieją…. s. 117.
8. АннаА. Камінскі АннаА., Месцы паМяці ахвяраў камунізму ў Беларусі [online], 2011  (biał.).
9. Пад Магілёвам адшукалі месца, дзе расстрэльвалі ў гады сталінскага тэрору [online], Радыё Свабода [dostęp 2021-01-11]  (biał.).
10. Краязнаўца адкрыў ля Магілёва месца расстрэлу часоў сталінскага тэрору [online], belsat.eu [dostęp 2021-01-11]  (biał.).
11. Chapter 3: The Fate of the Mogilev Jews during the Holocaust [online], www.yadvashem.org [dostęp 2021-12-26]  (ang.).
12. Chapter 4: Mogilev and the Final Solution [online], www.yadvashem.org [dostęp 2021-12-26]  (ang.).

Bibliografia

• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• radzima.org
• Mohylew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 594 .
• Dom Polski w Mohylewie
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców):

• VIAF: 133699699
• LCCN: n81059016
• GND: 4384842-4
• BnF: 153803821
• SUDOC: 139981691
• NKC: ge271723
• BNE: XX6123072
• J9U: 987007564581705171
• LNB: 000245957

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3942702
• Britannica: place/Mahilyow-Belarus
• БРЭ: 5620268
• NE.se: mahiljou
• SNL: Mahiljou
• Catalana: 0043045
• Hrvatska enciklopedija: 41511