W języku wietnamskim istnieją dwa zestawy liczebników: rodzimy i sino-wietnamski.
Wprowadzenie
Wśród języków wschodniej Azji będących pod silnym wpływem kultury chińskiej, języki japoński i koreański używają dwóch zestawów liczebników – rodzimego i zapożyczonego z języka chińskiego – przy czym ten drugi jest powszechniejszy. Natomiast w języku wietnamskim, wariant wywodzący się z języka chińskiego nie osiągnął jeszcze powszechnej akceptacji. Liczby od 1 do 1000 są zwykle wyrażane w rodzimym systemie wietnamskim i tylko kilka liczb (jak np. 1000000 triệu) jest wyrażane w systemie chińskim.
Liczby w języku wietnamskim można zapisywać na dwa sposoby. Sposób nowoczesny, liczby z obu wariantów zapisywane są przez latynizację quốc ngữ. Zapis archaiczny, używający pisma Hán-Nôm. Liczby wywodzące się z języka chińskiego zapisywano w Hán tự (wietnamskie pismo chińskie), a liczby rodzime w Chữ nôm.
Podstawowe cechy
- Odmiennie niż pozostałe schińszczone systemy, język wietnamski grupuje cyfry w liczbach co tysiąc a nie w miriady. Na przykład, "123123123" zapisywane jest jako "𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧兆𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧𠦳𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧/một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba nghìn (ngàn) một trăm hai mươi ba", lub "123兆123𠦳123" (123 milion, 123 tysiąc i 123)[1], podczas gdy w chińskim, japońskim i koreańskim tę samą liczbę zapisuje się jako "1亿2312万3123" (1 sto milionów, 2312 dziesięć tysięcy i 3123).
- Mimo istnienia dwóch zestawów liczebników, wariant sino-wietnamski nie jest powszechny. Staje się on użyteczny tylko jeśli liczby przekraczają tysiące, jak np. "vạn/萬", "ức/億" i "triệu/兆". Te sino-wietnamskie słowa przedstawiają liczby używane w starożytnych Chinach, gdzie każda kolejna cyfra wzrasta dziesięciokrotnie, 億 jako liczba 105, 兆 to 106 itd.
- Obecnie sino-wietnamskie nazwy "vạn/萬" i "ức/億" są coraz rzadziej stosowane.
- Pewne numery są tworzone łącząc nazwy z obu wariantów, rodzimego i sino-wietnamskiego, na przykład, "mười triệu/𨒒兆", gdzie "triệu/兆" pochodzi od nazewnictwa sino-wietnamskiego, a "mười/𨒒" to słowo rodzime.
Poniższa tabela zawiera zestawienie podstawowych danych liczbowych w języku wietnamskim dla obu wariantów. Dla każdej liczby podświetlony jest powszechniejszy wariant.
Liczba
|
Sino-wietnamski
|
Rodzimy
|
Uwagi
|
Hán tự
|
Quốc ngữ
|
Chữ nôm
|
Quốc ngữ
|
0
|
空 • 〇(零)
|
không • linh
|
(brak)
|
(brak)
|
W publikacjach naukowych z fizyki często stosuje się zapożyczone słowo "zêrô (zêro, dê-rô)".
|
1
|
一(壹)
|
nhất
|
𠬠
|
một
|
|
2
|
二(貳)
|
nhị
|
𠄩
|
hai
|
|
3
|
三(叄)
|
tam
|
𠀧
|
ba
|
|
4
|
四(肆)
|
tứ
|
𦊚
|
bốn
|
Dla liczebników porządkowych powyżej 20 i zliczaniu "w górę" dla cyfry 4 powszechniejsze jest użycie wariantu sino-wietnamskiego "tư/四".
|
5
|
五(伍)
|
ngũ
|
𠄼
|
năm
|
W dialekcie Hanoi, pięć można także wymówić jako "lăm" jeśli dwucyfrowa końcówka liczby kończy się na 5 (tj. 15, 25, 35...) aby uniknąć ewentualnej pomyłki z homonimem năm, czego przykładem jest "năm/𢆥", czyli "lat" (wiek).
|
6
|
六(陸)
|
lục
|
𦒹
|
sáu
|
|
7
|
七(柒)
|
thất
|
𦉱
|
bảy
|
W niektórych wietnamskich dialektach czytane także jako "bẩy".
|
8
|
八(捌)
|
bát
|
𠔭
|
tám
|
|
9
|
九(玖)
|
cửu
|
𠃩
|
chín
|
|
10
|
十(拾)
|
thập
|
𨒒
|
mười
|
|
100
|
百(佰)
|
bách
|
𤾓 • 𠬠𤾓
|
trăm • một trăm
|
Sino-wietnamskie "bách/百" to powszechny morfem (w wyrazach złożonych), który jest rzadko stosowany jako cyfra w dziedzinie matematyki. Przykład: "bách phát bách trúng/百發百中".
|
1000
|
千(仟)
|
thiên
|
𠦳 • 𠬠𠦳
|
nghìn (ngàn) • một nghìn (ngàn)
|
Sino-wietnamskie "thiên/千" to powszechny morfem, lecz rzadko używany w znaczeniu matematycznym. Przykład: "thiên kim/千金". Wymowa "nghìn" jest typowe na północy Wietnamu, natomiast "ngàn" na południu.
|
10 000
|
萬 • 𠬠萬
|
vạn • một vạn
|
𨒒𠦳
|
mười nghìn (ngàn)
|
Słowo "một/𠬠" w "một vạn/𠬠萬" to rodzimy (termin wewnętrzny(inne języki)) morfem.
|
100 000
|
億 • 𠬠億 • 𨒒萬
|
ức • một ức • mười vạn[2]
|
𤾓𠦳 • 𠬠𤾓𠦳
|
trăm nghìn (ngàn) • một trăm nghìn (ngàn)
|
Słowo "mười/𨒒" i "một/𠬠" w "mười vạn/𨒒萬" i "một ức/𠬠億" to rodzime (termin wewnętrzny(inne języki)) morfemy.
|
1 000 000
|
兆 • 𠬠兆 • 𠬠𤾓萬
|
triệu • một triệu • một trăm vạn[3]
|
(brak)
|
(brak)
|
Słowo "một/𠬠" i "trăm/𤾓" w "một triệu/𠬠兆" i "một trăm vạn/𠬠𤾓萬" to rodzime (termin wewnętrzny(inne języki)) morfemy.
|
10 000 000
|
𨒒兆
|
mười triệu
|
(wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy)
|
(wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy)
|
Słowo "mười/𨒒" w "mười triệu/𨒒兆" to rodzimy (termin wewnętrzny(inne języki)) morfem.
|
100 000 000
|
𤾓兆
|
trăm triệu
|
(wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy)
|
(wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy)
|
Słowo "trăm/𤾓" w "trăm triệu/𤾓兆" to rodzimy (termin wewnętrzny(inne języki)) morfem.
|
1 000 000 000
|
秭[4]
|
tỷ
|
(brak)
|
(brak)
|
|
Przypisy
Zobacz też