Bieżeństwo

Fragment wystawy Bieżeństwo (uchodźstwo) 1915. Wspólna historia w holu głównym Sejmu (2015)

Aneta Prymaka-Oniszk prezentuje swoją książkę „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy”, Festiwal Kultury Żydowskiej, Kraków 2017

Bieżeństwo (biał. Бежaнствa, ukr. Біженство, ros. Беженство – uchodźstwo) – masowa ewakuacja w czasie I wojny światowej, w polszczyźnie nazywana też wygnaniem, przesiedleniem lub wysiedleniem ludności^[1], głównie wyznania prawosławnego, z zachodnich guberni Imperium Rosyjskiego w głąb Rosji, po przerwaniu linii frontu przez wojska niemieckie w okresie od 3 maja do września 1915 roku. Apogeum bieżeństwa przypada na okres od wiosny do jesieni 1915 roku^[2].

Historia

Wskutek niepowodzeń wojennych wojska rosyjskiego i szybko postępującej ofensywy wojsk Cesarstwa Niemieckiego po bitwie pod Gorlicami władze Imperium rozpoczęły szeroko zakrojoną akcję propagandową, wzywającą cywili do natychmiastowej ewakuacji w głąb Rosji. Aby nakłonić do wyjazdów, straszono mordami, gwałtami, rabunkami i innymi okrutnymi represjami, jakich miała doznać z rąk Niemców miejscowa ludność prawosławna. Do rozpowszechniania takich wiadomości mogły przyczynić się autentyczne zdarzenia, jak zbrodnie wojenne w Belgii (spalenie Leuven, masowe egzekucje w Dinant), zburzenie Kalisza czy zajścia w Częstochowie z początków wojny. W ten sposób zastosowano taktykę spalonej ziemi^[2].

Ewakuowano też rodziny urzędników, pracowników wielu zakładów przemysłowych, kolejarzy itd.

Pod wpływem agitacji rodzinne strony opuściło od 2 do 3 milionów ludzi, w tym około 800 tysięcy mieszkańców guberni grodzieńskiej. Ziemie na wschód od Białegostoku opuściło nawet do 80% mieszkańców^[1]. Chaotyczna ucieczka w głąb Rosji trwająca wiele miesięcy pochłonęła wiele ofiar. Ucieczka odbywała się w skwarze, bez zapewnionej odpowiedniej ilości jedzenia, a nawet wody. Przy drogach pozostawały mogiły zmarłych, a część ciał nie została pogrzebana. Warunki sprzyjały wybuchom epidemii oraz doprowadziły do masowych śmierci dzieci^[2].

Jednym ze skutków bieżeństwa była ewakuacja Imperatorskiego Uniwersytetu Warszawskiego do Rostowa nad Donem, ten ewakuowany uniwersytet to obecny Południowy Uniwersytet Federalny.

Grupy bieżeńców

Pomnik na symbolicznym grobie Jewdokii i Iwana Krawców, „wysiedlonych do Rosji w 1915” i tam zmarłych, na nowym cmentarzu prawosławnym w Babicach

W grupie bieżeńców przeważały kobiety i dzieci. Dzieci stanowiły ok. 41–48% wszystkich uciekinierów. Według szacunków około 1/3 bieżeńców nie przeżyła ucieczki i pobytu na terytorium w głębi Rosji. Najwięcej ofiar zmarło w trakcie podróży, zarówno w głąb Rosji, jak też podróży powrotnej^[2].

Zdecydowaną większość bieżeńców stanowili Białorusini i Rusini. Grupy etniczne, biorące udział w bieżeństwie stanowili^[2]:

• Białorusini i Rusini – 67,5%
• Polacy – 13,2%
• Żydzi – 6,4%
• Łotysze – 4,9%
• inni (głównie Ormianie, Litwini, Estończycy) – 8%.

Bieżeńcy trafili na wielkie obszary poza Kraj Przywiślański Imperium Rosyjskiego, zarówno do wielkich miast, jak też odludnych wiosek aż pod chińską granicę^[2]. Powrót części z nich nastąpił w latach 1918–1921.

Upamiętnienie

Nazwę „Pamięci Bieżeństwa 1915 roku” nosi rondo znajdujące się na przecięciu Trasy Generalskiej i ul. 1. Armii Wojska Polskiego w Białymstoku^[3].

W 2015 w wielu wsiach Białostocczyzny, które przed stu laty całkowicie opustoszały, ustawiono krzyże wotywne i pomniki z okazji setnej rocznicy tragedii bieżeństwa. W ten sposób bieżeństwo upamiętnili mieszkańcy m.in. Dawidowicz^[4], Dubiażyna^[5], Pasiecznik^[6], Puchłów^[5], Starego Kornina^[7] czy Trześcianki^[8].

Zobacz też

• Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946

Przypisy

1. AnetaA. Prymaka-Oniszk AnetaA., Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016, s. 105–106, ISBN 978-83-8049-350-6 .
2. O bieżeństwie. biezenstwo.pl. [dostęp 2017-04-01].
3. Białystok będzie miał rondo Pamięci Bieżeństwa 1915. wpolityce.pl, 2015-12-15. [dostęp 2018-06-27].
4. Dorota Wysocka. Krzyże pamięci. „Przegląd Prawosławny”. 11 (365), listopad 2015. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. ISSN 1230-1078. [dostęp 2016-02-22]. brak numeru strony
5. Społeczny komitet chce zbudować pomnik upamiętniający ofiary tzw. bieżeństwa. radio.bialystok.pl, 2018-04-25. [dostęp 2018-06-27].
6. Pomnik ku czci Bieżeńców. Obiektyw TVP Białystok, 2015-09-13. [dostęp 2018-06-27].
7. Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, nr 9/2016, ISSN 0239-4499, s. 10.
8. Uroczystości jubileuszowe cerkwi w Trześciance. Obiektyw TVP Białystok, 22 listopada 2015. [dostęp 2015-12-09].

Bibliografia

• Vital Łuba (red.): Бежанства 1915 года, Беласток 2000
• Losy mieszkańców Orli, Czasopis, Nr 11/09, listopad 2009
• Michał Mincewicz: Ciężki los bieżeńców, Czasopis, Nr 7-8/09
• AnetaA. Prymaka-Oniszk AnetaA., Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016, ISBN 978-83-8049-350-6 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona bieżeństwu