Grób Aleksandry Zagórskiej na cmentarzu BródnowskimNagrobek ppłk Aleksandry Zagórskiej na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej w kwaterze B11. Fot. ze zbiorów IPN
Urodziła się w rodzinie Antoniego Lubicz - Radzimińskiego i Florentyny z Szpechtów. Dzieciństwo spędziła w Sandomierzu. Od 1894 roku uczyła się w progimnazjum w Zamościu, a od 1895 do gimnazjum w Radomiu. W gimnazjum uczestniczyła w kolportażu odezw PPS. Od 1904 roku studiowała filozofię[3] na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednocześnie podjęła współpracę z techniką partyjną PPS kierowaną przez Ksawerego Praussa. W 1905 roku wstąpiła do Organizacji Bojowej PPS, w działaniach której używała pseudonimu Magda. W 1906 roku założyła wspólnie z Czesławem Świrskim wytwórnię materiałów wybuchowych, w której przygotowywano ładunki wybuchowe wykorzystywane w akcjach m.in. w „krwawej środzie”. W listopadzie 1906 r. uległa zatruciu wyziewami piorunianu rtęci, służącego do produkcji bomb. Dla poratowania zdrowia przebywała na kuracji w Zakopanem. Po rekonwalescencji powróciła do Warszawy, gdzie ponownie podjęła aktywną działalność w akcjach bojowych. W lipcu 1907 r. uczestniczyła w nieudanym zamachu na pociąg w Łapach wiozący żołnierzy pułku wołyńskiego. W marcu 1908 r. została aresztowana i osadzona na Pawiaku. W październiku 1908 r. dzięki łapówce w trakcie procesu uwolniona od zarzutów, została tymczasowo zwolniona, wciąż jednak zagrożona aresztowaniem zbiegła do Galicji. Zatrzymała się w Krakowie włączając się w działalność miejscowej komórki Organizacji Bojowej, a następnie schroniła się w Zakopanem. W lipcu 1909 roku otrzymała rozkaz udania się do Lwowa, miasta w którym zamieszkała na stałe i w historii którego miała odegrać istotną rolę. Mimo obawy ponownym aresztowaniem systematycznie przekraczała granice Królestwa dokąd przewoziła broń i wydawnictwa PPS na polecenia Tomasza Arciszewskiego. W 1911 wstąpiła do Związku Walki Czynnej, a także do Związku Strzeleckiego we Lwowie będąc jednocześnie organizatorką kobiecych drużyn Polskiej Organizacji Wojskowej.
Podczas I wojny światowej była organizatorką kobiecej służby wywiadowczej I Brygady Legionów Polskich. W stopniu majora wzięła udział w obronie Lwowa w latach 1918–1919 w trakcie wojny polsko-ukraińskiej, organizując oddział kurierek (jej adiutantką była Stanisława Paleolog). 4 listopada 1918 r. zorganizowała we Lwowie kobiecą organizację paramilitarną Ochotnicza Legia Kobiet., której była komendantką. U kresu walk we Lwowie zaangażowała się w organizowanie milicji kobiecej w ramach Miejskiej Straży Obywatelskiej[4]. Ochotniczki z OLK wzięły czynny udział w wojnie z bolszewikami. 1 kwietnia 1920 r. została mianowana naczelniczką Wydziału Ochotniczej Legii Kobiet przy Sekcji Mobilizacyjnej Oddziału I Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z równoczesnym przyznaniem stopnia funkcyjnego majora (jej adiutantką pozostawała ppor. S. Paleolog, późniejsza minister w Rządzie Londyńskim)[5]. Z racji zajmowanego stanowiska była „dowódczynią wszystkich formacji OLK na terenie podległym Ministerstwu Spraw Wojskowych”[6]. Z dniem 1 października 1921 r., na własną prośbę, została zwolniona z czynnej służby wojskowej[7]. Dosłużyła się stopnia podpułkownika.
W okresie międzywojennym w latach 1922–1924 mieszkała w Kobierzynie, a od 1925 roku ponownie we Lwowie, gdzie jej mąż kierował szpitalami psychiatrycznymi. W 1927 roku, wciąż sprawujący funkcję Dyrektora Szpitala na Kulparkowie, Roman Zagórski nagle zmarł[8] na powikłania pogrypowe. Po śmierci męża Aleksandra przeniosła się do Radości pod Warszawą i podjęła pracę w Radzie Szkolnej Miasta Stołecznego Warszawy przy organizowaniu kolonii dla dzieci. W 1928 roku zorganizowała Związek Legionistek Polskich, pełniąc do 1939 funkcję prezesa związku.
We wrześniu 1939 r. w czasie oblężenia w Warszawie, w świetlicy przy ul. Brackiej, nie ulegając chaosowi i panice prowadziła jadłodajnię dla uchodźców. Uniknęła cudem śmierci gdy pod jej nieobecność budynek ten został zniszczony. W 1940 roku ciężko zachorowała. Po opuszczeniu szpitala udała się do Zakopanego. Zamieszkała w Witkiewiczówce, której właściciele zaprzyjaźnieni z rodziną Zagórskich, udostępnili jej dożywotnio mieszkanie. Po nabraniu sil powróciła do Warszawy. W 1943 roku wstąpiła do Konwentu Organizacji Niepodległościowych, grupującego piłsudczyków, głównie z frakcji popierającej Walerego Sławka. Konkurencja polityczna nazywała tę grupę „sierotami po Sławku". Po wojnie latem 1945 roku zamieszkała w Zakopanem, w Witkiewiczówce, która w pozostałej części została wydzierżawiona Związkowi Historyków Sztuki z przeznaczeniem na Dom Pracy Twórczej[9][10][11].
Po II wojnie światowej Zagórska nadal organizowała w Warszawie cykliczne, wspomnieniowe spotkania byłych legionistek. Podczas jednego z takich spotkań w kwietniu 1965 roku nagle zmarła.
Z pierwszego małżeństwa z Henrykiem Bitschanem miała córeczkę[12], która zmarła krótko po narodzinach i syna, Jerzego, który mając czternaście lat jako Orlę Lwowskie wziął udział w walkach o Lwów i poległ 21 listopada 1918 r.[13][14][15][16]. Jej drugim mężem był Józef Bednarz, wybitny psychiatra, z którym miała syna Władysława. Po rozpadzie małżeństwa Bednarzy[17] w 1912 r. zawarła związek małżeński z lwowskim lekarzem Romanem Zagórskim, z którym mieszkała na lwowskim Kulparkowie[16].
Zmarła 14 kwietnia 1965 r. w Warszawie. Została wówczas pochowana na cmentarzu Bródnowskim (aleja 71B-III-11). W 2022 r. z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej i rodziny szczątki ppłk. Zagórskiej zostały ekshumowane z cmentarza Bródnowskiego, a następnie w ponownym, uroczystym wojskowym pogrzebie, 26 maja 2022 r. złożone na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej w kwaterze żołnierzy wojny polsko - bolszewickiej z 1920 r. Aktualna lokalizacja grobu - Powązki kwatera B11, obok mogiły Matki Nieznanego Żołnierza Jadwigi Zarugiewiczowej.
↑Iwona Szaleniec, Jurek Bitschan – orlątko rodem z Czeladzi, Czeladź 2018, s. 58–61.
↑Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
↑Jolanta Kolbuszewska „Polki na uniwersytetach - trudne początki" w Sensus Historiae, vol. XXVI (2017) s. 35-53
↑Wit Sulimirski: Grupa „Sokół” – Macierz. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918–1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 470. ISBN 83-85218-56-4.
↑W obronie Lwowa i Kresów Wschodnich. Polegli od 1-go Listopada 1918 do 30-go Czerwca 1919, Nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1926, s. 79–80.
↑Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 2 (9), s. 100, listopad 1965. Koło Lwowian w Londynie.
↑ abcdAleksandra Zagórska. Walka i śmierć Orlęcia. „Biuletyn”. Nr 27, s. 11–13, grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie.
↑Tadeusz Nasierowski „Józef Bednarz. Psychiatra z Dziejów jednego pocisku" w: Andrzej Strug. ,,Dzieje i czasy"; Wydawnictwo Pedagogiczne, 2013 str.48
Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet w obronie Wilna (1919–1922), [w:] Nad Wilią i Niemnem: Wileńszczyzna w dziejach militarnych Polski XX wieku (wybrane zagadnienia), Piotrków Trybunalski, Naukowe Wyd. Piotrkowskie, 2004.
Marek Gałęzowski, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2006.
Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Służba i działalność frontowa warszawskiego oddziału Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 r., Niepodległość i Pamięć nr 28, Warszawa 2008, wyd. Muzeum Niepodległości.
.png){kind=small}
.jpg)
