Średnica-Maćkowięta

Średnica-Maćkowięta

wieś
Widok z torów kolejowych
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	wysokomazowiecki
Gmina	Szepietowo
Liczba ludności (2011)	157[2][3]
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-210[4]
Tablice rejestracyjne	BWM
SIMC	0407470[5]
Położenie na mapie gminy Szepietowo Średnica-Maćkowięta
Położenie na mapie Polski Średnica-Maćkowięta
Położenie na mapie województwa podlaskiego Średnica-Maćkowięta
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego Średnica-Maćkowięta
52°52′38″N 22°34′14″E[1]

Średnica-Maćkowięta – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Szepietowo^[5][6] Leży nad rzeką Mianką (dopływ Nurca).

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia w Szepietowie^[7].

Historia

Pierwsi osadnicy pojawili się na terenie dzisiejszej Średnicy Maćkowięta w epoce mezolitu. Badania archeologiczne wskazują na istnienie w tym miejscu osady oraz śladów osadniczych^[8].

W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Syrednica (Średnica)^[9]. W dok. z w. XIII śród włości kościoła płockiego^[10].

Średnica wzmiankowana w dokumentach z roku 1382. Wymieniona przez Zygmunta Glogera w spisie miejscowości ziemi bielskiej – Średnica (1382, ,,Średnie włoki”): S. Maćkowięta, S. Pawłowięta, S. Jakubowięta^[11].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje iż Tomasz, dziedzic wsi Srzednie Włoki, kupuje r. 1382 wójtostwo w Ostrołęce^[10] - na podstawie (Kapica, Herbarz, 386)^[12].

W dokumencie z 1493 roku tyczącym się założenia kościoła w Długiej Dąbrowie został wymieniony dziedzic wsi szlacheckiej Średnica który to miał przynależeć do nowo powstałej parafii (Ziemia drohicka – część prawobrzeżna)^[13]. Był nim Mikołaj z synami ze Srzednicy^[14].

W Archiwum Państwowym w Wilnie znajduje się księga sądowa bielska z 1569 r. Zawiera ona m.in. dokument z 14 maja 1569 r. pt.: "Szlachta ziemi bielskiej składa przysięgę Koronie polskiej w grodzie bielskim" są w niej wymienieni mieszkańcy Szrednicy (Srzednicy) z. bielska par. dąbrowska (parafia dąbrówka): Jan s. Adama, Maciej s. Marka, Marcin s. Jana, Szymon s. Marka, Walenty s. Wawrzyńca, Wawrzyniec s. Marka^[15]. Z wypisów heraldycznych z ksiąg poborowych z 1581 roku dotyczących wykazu dziedziców dóbr, ich urzędników, sług i sprawców pow. bielskiego można się dowiedzieć, iż dziedzicem wsi Średnica Maćkowięta (par. Dąbrowska) był Średnicki Szymon Grzegorzowicz^[16].

Srzednica na mapie z 1795 r.

W 1805 roku miejscowość liczyła 23 domy^[17]. Srzednica Maćkowięta występuje w Obwieszczeniu – Kommissyi Hipotecznej Województwa Augustowskiego z 16 lipca 1821 r. dotyczącym właścicieli dóbr i posiadłości ziemskich z Powiatu Tykocińskiego^[18]. W Rapporcie Kommisarza deleg. do Obwodu Łomżyńskiego podany jest rozkład terminów na parafie do wnoszenia podatków w lutym i marcu 1822 r. Przedstawiona jest: parafia Wysocka – miasto Wysokie, gm. Srzednica i Bryki^[19]. W roku 1827 wieś liczyła 16 domów i 154 mieszkańców. Znajdowała się w województwie augustowskim, obwodzie łomżyńskim, powiat tykociński, parafia Wysokie Mazowieckie^[20]. Od 1837 roku w guberni augustowskiej, powiat łomżyński, okrąg tykociński, gmina Srzednica, parafia Wysokie Mazowieckie^[21].

W Archiwum Państwowym w Łomży znajduje się pismo Gubernatora Cywilnego Augustowskiego do Naczelnika Powiatu Łomżyńskiego z 27 marca/8 kwietnia 1850 roku nadane w Suwałkach a informujące iż "Najjaśniejszy Pan rozkazać raczył wybudować drogę żelazną od St. Petersburga do Warszawy, pod nazwą Sankt Petersbursko –Warszawskiej Drogi Żelaznej"^[22]. W maju 1852 r. rozpoczęto pierwsze prace ziemne. Zaprojektowano wybudowanie ośmiu stacji na odcinku Warszawa-Białystok jedną ze stacji miała być Średnica^[23]. W czerwcu 1852 r. wójt gminy Szymbory i Średnica p. Łuniewski rozpoczął organizowanie zebrań wiejskich i przygotowanie do przekazania gruntów pod budowę drogi żelaznej^[24]. Kolej żelazna została przeprowadzona przez grunty 52 osób. Na jednym z protokołów można przeczytać, iż "Po zrobieniu pomiaru gruntów zajętych pod drogę żelazną St. Petersbursko-Warszawską we wsi Średnica Maćkowięta, okazało się, iż zajęto: gruntów ornych: 10,99 również ogrodów 2,49 i łąk 0,66. Zajęto sześć domów i siedem stodół". Na koniec protokół ten został przeczytany, przyjęty i podpisany przez mieszkańców^[22]. O zlokalizowaniu stacji kolejowej w Średnicy dowiedział się właściciel majątku Szepietowo Wawrzyńce i po interwencji u władz carskich w St. Petersburgu, stacja kolejowa została przeniesiona na grunty tego majątku^[25]. O wcześniejszych planach zlokalizowania stacji kolejowej w Średnicy świadczy szeroki pas terenu który jest obecnie w posiadaniu PKP.

W 1861 roku było 20 dymów (kominów) w Srzednicy Maćkowięta^[26]. Oddana do użytku w roku 1862 droga petersbursko-warszawska odegrała pierwszoplanową rolę w rozgrywających się wkrótce potem wydarzeniach powstańczych^[27]. Bitwy i potyczki oddziałów powstańczych w okolicy Średnicy miały miejsce: 9 maja, 23 lipca oraz 30 września 1863 roku. Wśród więzionych i zesłanych na Syberię w roku 1864 figuruje Średnicki ze Średnicy^[28].

Miejscowość ta w 1866 roku wchodziła w skład gminy Srzednica^[29]. Pod koniec wieku XIX należała do powiatu mazowieckiego, gmina Szepietowo, parafia Wysokie Mazowieckie^[30].

W 1921 r. naliczono tu 29 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 171 mieszkańców (76 mężczyzn i 95 kobiet). Narodowość polską podało 168 osób, a 3 białoruską^[31].

Dnia 20 lutego 1928 r. powstała spółka wodna "Średnica". Zostało założone w Średnicy dnia 31 stycznia 1929 r. – Kółko Rolnicze, dnia 28 marca 1931 r. – Koło Gospodyń Wiejskich^[29] oraz taką ważną datą jest 8 marca 1933 r., kiedy to mieszkańcy miejscowości przekazali plac pod budowę budynku – domu wiejskiego^[32],tzw. ,,ludowiaka”. Jeden z dokumentów przedstawia wykaz płatników składki ogniowej za rok 1933 wsi Średnica Maćkowięta, znajduje się na nim 35 mieszkańców^[32].

Średnica na mapie z 1935 r.

29 sierpnia 1937 r. w Średnicy odbyły się dożynki powiatowe. Przybył na nie starosta wysokomazowiecki. Szczególna atrakcją były występy dzieci wiejskich, które przygotowała do imprezy instruktorka Eugenia Osipówna. Wcześniej kolonię dziecięcą wizytował wicestarosta Roth i proboszcz z Dąbrówki Kościelnej^[29].

Podczas II wojny światowej Niemcy opuszczając Białostocczyznę na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku niszczyli za sobą infrastrukturę kolejową. Wysadzony został żelbetonowy most kolejowy położony nad ciekiem wodnym - rzeką Mianką w Średnicy. Aby utrudnić korzystanie z torów Niemcy zepchnęli w miejsce wysadzonego mostu skład kilkunastu wagonów towarowych^[33]. Obecny most został wybudowany w 1949 roku lecz już jako konstrukcja metalowa.

W latach 1954–1972 miejscowość wchodziła w skład Gromady Dąbrówka Kościelna^[34]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Liczba mieszkańców w latach 2000-2009: 2000 r. – 180, 2002 r. – 180, 2003 r. – 185, 2004 r. – 186, 2006 r. – 184, 2007 r. – 174, 2008 r. – 172, 2009 r. – 167^[33]. 31 grudnia 2011 r. liczba mieszkańców wyniosła 159 osób^[35].

Krzyż przydrożny z widocznym napisem „Boże Błogosław Nam”

Szkoła

W 1922 roku 2 klasowa szkoła powszechna w Średnicy, liczyła 77 uczniów, 1923 r. – 85 uczniów, 1924 r. – 82 uczniów, 1925 – 67 uczniów. Nauczyciele: 1925 r.- Dworakowska Kazimiera, Grabowski Feliks, budynki odległe około 1 km, 1928 r.- szkoła przeniesiona do Szepietowa Stacji, 1930 r.- Zappona Aniela, ekspozytura szkoły w Dąbrówce Kościelnej^[36].

Urodzeni w Średnicy

• Franciszek Średnicki (Srzednicki) - oficjał generalny i wikariusz in spiritualibus do 1591 r. biskupa Wiktoryna Wierzbickiego i jego następcy biskupa Bernarda Maciejowskiego^[37].
• Tomasz Średnicki (Srzednicki) - powstaniec listopadowy, ur. 1813 r. w Średnicy. Z 4 klasy szkół szczucińskich w roku 1829 wszedł do Wojska Polskiego, w 1831 r. z 11 puł. uł. odbył kampanię. Do Francji przybył po powstaniu z Prus na okręcie w 1832 r.^[38].

Obiekty zabytkowe

• dróżniczówka, murowana, z przełomu XIX i XX w.
• 4 domy drewniane z 1. połowy XX w.^[39]

Galeria

• 
  Część płn. miejscowości
• 
  Część płd. w tle budynek remizy OSP Średnica
• 
  Most od strony płn.
• 
  Wjazd od strony Brzósk

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 137412
2. Wieś Średnica-Maćkowię w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-05] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1264 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Opis parafii na stronie diecezji
8. Projekt Zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szepietowo - Uwarunkowania - Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r. Szepietowo s. 34.
9. J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.
10. Średnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 615 .
11. Z. Gloger, Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta, Warszawa 1873 r. s. 8. dostępny na stronie Polony. (2018-10-18)
12. Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Z. Gloger - Kraków 1870 r. s. 386-387. dostępny na stronie: Google books. (2012-08-12).
13. T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 26. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
14. Maciejewska D.,Parafia długodąbrowska w metrykach łacińskich, Warszawa -Sydney 1993 r.
15. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791. Polska Akademia Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Kraków 1932 r. s. 242, 243, 525 - dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej
16. www.stankiewicze.com. stankiewicze.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)]. (2012-05-07).
17. W. Jemielity, Stan społeczny mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie w 1805 r. z Studia Łomżyńskie, tom XXI, Łomża 2010 r. s. 110.
18. Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego z 16 lipca 1821 r. nr 113. Warszawa 1821 r. s. 1427-1429. dostępna na stronie: Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10).
19. Dziennik Urzędowy Województwa Augustowskiego z 2 lutego 1822 r. nr 5. Suwałki 1822 r. s. 38. dostępny na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10)
20. Tabella Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności,Tom II. M-Z, Warszawa 1827 r. s. 226. dostępna na stronie: www.polona.pl (2012-08-12).
21. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Fundusz kościoła w Wysokiem Mazowieckiem sygn. 106.
22. Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 7. s. 1, 487.
23. J. Szumski. Łapy w latach 1862-1914, Białostocczyzna nr. 1/97 s. 142. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
24. J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku , Szepietowo 2006 r. s. 35-36.
25. Maszynopis niepublikowany.
26. Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 31. s. 321.
27. Z. Klejn. O początkach linii kolejowej Warszawa-Białystok-Petersburg. Rocznik Białostocki, tom VII, wyd. Muzeum w Białymstoku, Białystok 1966 r. s. 216-217.
28. Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794-1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r. s. 246, 306.
29. J. Maroszek, Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie 1866-2006. Białystok 2008 r. s. 169, 174, 176, 368.
30. Średnica-Maćkowięta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 155 .
31. Główny Urząd Statystyczny, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., t. 5, Warszawa 1924, s. 114 .
32. Dokument archiwalny ze zbiorów mieszkańców.
33. Plan odnowy miejscowości Średnica Maćkowięta na lata 2010-2016. Szepietowo 2010 r. – Załącznik do uchwały Nr XXVIII/197/10 Rady Miejskiej w Szepietowie z dnia 10 lutego 2010 r. s. 5, 6, 9. dostępny na stronie: www.biuletyn.net. (2012-08-12).
34. W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919 –1990 z Studia Łomżyńskie, tom VII. Łomża 1996 r. s. 108-109.
35. Urząd Miejski w Szepietowie – stan ludności z 31.12.2011 r. (bez pobytów czasowych)
36. W. Jemielity, Szkoły powszechne w województwie białostockim w latach 1919 -1930. Łomża 1991 r. s. 97.
37. G. Błaszczyk, Diecezja żmudzka od XV do początku XVII wieku: ustrój. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań 1993 r. s. 94-95.
38. Wielka Emigracja po powstańcza do Francji 1831-1837
39. Załącznik Nr 1 do uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r.