Жар-Жар

Жар-жар — қазақ тұрмыс-салт жырларының ежелден келе жатқан жанрлық түрінің бірі. Ол қыздың ұзатылатын тойы аяқталып, аттанар алдында орындалады. Күйеу бастаған жігіттер жағы атқа мініп келіп, отау үйдің сыртынан жабықты ашып өлең бастайды.

Сәукелесін киіп отаудағы шымылдық ішінде отырған қалыңдықты қоршаған жақын жеңгелері мен бойжеткен құрбылары қыздың атынан жауап өлең айтады. Осылай айтыс түрінде орындалатын жауаптасу өлеңінде қыздар жағы оң жақта еркелеген қыз ғұмырдың өтіп бара жатқанына, өмірдің өткіншілігіне өкініш білдіреді. Жат жұртқа барғанда ата-анасы мен туған-туысқандарының, құрбы-құрдастарының орыны толмайтындығын өлеңге қосып, әлі де болса ойнап-күліп жүре тұруға мұрша бермей аттандырып жатқан ата-анасына наразылығын білдіреді. Өз кезегінде жігіттер жағы ерге шығып, бала сүйіп, түтін түтетудің атадан қалған жол екендігін айтып, ол жаққа барғанда қайын жұртының туған-туыстарын жоқтатпайтындығын айтады. Жігіттер жағы “Алып келген базардан қара насар, жар-жар-ау, Қара мақпал сәукеле шашың басар, жар-жар-ау, Мұнда әкем қалды деп қайғырмаңыз, жар-жар-ау, Жақсы болсаң, қайын атаң орын басар жар-жар-ау” десе, қыздар жағы “Есік алды қара су майдан болсын, жар-жар-ау, Ақ жүзімді көргендей айнам болсын жар-жар-ау. Қайын атасы бар дейді осы қазақ, жар-жар-ау, Айналайын әкемдей қайдан болсын, жар-жар-ау”, — деп сызылта әндетіп айтатын өлең мәтіні, көбінесе, бір-біріне ұқсас болып келеді. “Жар-жар” сөзі дағдылы қайталанып келіп отыратындықтан да өлең осылай аталып кеткен. Қазақстанның кейбір өңірлерінде оның орнына “үкі-ау”, “ай-ау” сияқты тіркестерді қосып айтатын жағдайлар да кездеседі. Өлең мәтіні 11 буынды қара өлең үлгісімен немесе 7 — 8 буынды жыр ағымымен айтылады. Өлеңнің алғашқы екі жолы, көбінесе, ұйқас үшін алынған, тұспалды білдіретін мазмұнда болады, негізгі ой үшінші, төртінші жолда айтылады. Әдетте, Жар-жарда дәстүрлі қоғамның адамгершілік ұстанымы жырланады, оның мәтінінде қалыптасқан дүниетанымды бұзатындай жаңа шумақтар сирек болады. Кезектесіп, көп дауыспен айтылатын Жар-жар табиғатында ойын-сауықтық сипаттар басым болады да, оның орындалу мәнері дала сахнасындағы театрландырылған көріністі елестетеді. Ғұрыптық салт бойынша Жар-жар айтып болған соң жігіттер отау үйдің үзігін сыпырып тартып әкетеді. Бұл отаудың жігіт жұртына көшірілетінін, қыз ғұмырдың аяқталғандығын, қыздың көп ұзамай аттанатындығын білдіретін салт. Жар-жар өзінің мәні жағынан өнегесі мол, өміршең жанр болып есептеледі. Қазіргі заманғы үйлену тойындағы Жар-жар жаңа мазмұнға ие болған, оған ақын-жазушылар жаңа сөз жазып, жаңа әнмен жас жұбайлар тойында міндетті түрде орындалатын өнер туындысына айналған. Соның әсерінен ескі салт дәстүрлер өз орындарын жоғалтып жатыр.

Жар

Жар, жұбай — ерлі-зайыпты адамдардың бір-біріне жақындығын білдіретін туыстық атау. Ал зайып сөзі, көбінесе, әйелге қатысты айтылады. [1][2]

Қазақ халқының әдет-ғұрып, ұлттық ойын-сауық ойындарының бір қатарына айтыс-арқау, желі, программалық репертуар болып отырады. Осындай әдет-ғұрып, ойын-сауық айтыстарының бір түрі — «Жар-жар». Ұзатылған қызбен қоштасатын бозбалалардың той үстіндегі айтылатын сағыныш сәлемдері, көбінесе жеке-жеке айтудан гөрі екі жаққа бөлініп көп дауыспен айтылады, бір жағы — күйеу, екінші жағы — қалыңдық. Немесе күйеулер жағы — еркектер тобы да, қалыңдық жағы — әйелдер тобы. Жар-жардың бір ерекшелігі, өзге үйлену салт өлеңдеріне қарағанда, белгілі бір қалыпқа түскен сөзі мен әні болады, көпшілік жағдайда жұрт оны жаттап алып айтады. Күйеу жағы қуанышты, көтеріңкі әнмен айтса, қыздар тобы көбінесе мұңды, қайғылы үнмен айтады.

Содан кейін жігіттер тобы қызды жұбатып, барған жеріндегі қайын жұрт, қайын ата, қайын енесі туған үй, туған ата-анадан кем болмайтындығын айтады. Оларды да өз ата-анаңдай, өз ауылыңның адамындай бір туып, бірге өскен бауырыңдай жақсы көр деп үгіт айтады. Мұның бәрін көпшілік жағдайда әзіл-қалжың ретінде жеткізеді. Ал қыздар тобы жігіт жағының жұбатуына қарсы: құрбы-құрдасының ортасында отырып, ойнап-күлгенінің қызығын, туған ел, туған жердің ыстықтығын айтып шағынады. Жат жердің, жат ұяның қалай қарсы алып, қалай қарайтынын ойлап, толғанады. Оны жігіт пен қыздың мынадай сөздерінен байқауға болады:

Жігіттер:

Алып келген базардан қара нөсер,

Жар-жар-ау!
Қара мақпал сәукеле шашың басар,
Жар-жар-ау!
Мұнда әкем қалды деп қам жемеңіз,
Жар-жар-ау!
Жақсы болсаң, қайын атаң орын басар,

Жар-жар-ау,

Қыздар:

Есік алды қара су майдан болсын,

Жар-жар-ау,
Ақ жүзіңді көрерлік айнам болсын,
Жар-жар-ау,
Қайын атасы бар дейді осы қазақ
Жар-жар-ау,
Айналайын әкемдей қайдан болсын,

Жар-жар-ау.

Айтыс осылайша жалғаса береді, ойын қыза түседі.[3]

Дереккөздер

  1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
  2. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
  3. Сағындықов Е. С. / Қазақтың ұлттық ойындары. — Алматы: «Рауан» баспасы, 1991 жыл .—176 бет. ISBN 5-625-01063-3


Read other articles:

Jeruzalemprijs voor de vrijheid van het individu in de maatschappij (Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society) is een literatuurprijs van de gemeente Jeruzalem. De onderscheiding wordt tweejaarlijks uitgereikt en gaat naar schrijvers die in hun werk de thema's individuele vrijheid, samenleving en politiek als onderwerp hebben. Gelauwerden Haruki Murakami bij de uitreiking van de Jeruzalemprijs 2009. 1963: Bertrand Russell 1965: Max Frisch 1967: Andre Schwarz-Bart 1969: Ign...

 

ثقافة إسرائيلمعلومات عامةالبلد إسرائيل القارة آسيا فرع من ثقافة الأرض الديانات الدين في إسرائيلاللغات العبرية مقالات ذات علاقةالتاريخ تاريخ إسرائيلالعمارة عمارة إسرائيلتعديل - تعديل مصدري - تعديل ويكي بيانات جزء من سلسلة مقالات حولدولة إسرائيل الجغرافيا أرض إسرائيل من...

 

2018 studio album by MorcheebaBlaze AwayStudio album by MorcheebaReleased1 June 2018 (2018-06-01)Length35:15LabelFly AgaricMorcheeba chronology Head Up High(2013) Blaze Away(2018) Blackest Blue(2021) Blaze Away is the ninth studio album by British band Morcheeba. It was released in June 2018 under Fly Agaric Records. It is the first Morcheeba album not to have involvement by Paul Godfrey, who left the band in 2014 after the release of the previous album Head Up High. ...

A nuvem de Oort, um dos modelos teóricos de maior sucesso sobre o Sistema Solar. Astronomia teórica é a utilização de modelos analíticos e computacionais baseados em princípios físicos e químicos para descrever e explicar objetos astronômicos e fenômenos astronômicos. Astrônomos buscam criar modelos teóricos e, a partir dos resultados, prever as consequências observacionais desses modelos. A observação de um fenômeno previsto por um modelo permite aos astrônomos selecionar ...

 

Israeli elite anti-terror unit You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Hebrew. (July 2018) Click [show] for important translation instructions. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pasting machine-translated text into the English Wikipedia. Do not translate text th...

 

German ophthalmologist For the German politician, see Albrecht von Graefe (politician). Albrecht von GräfeBorn(1828-05-22)22 May 1828Finkenheerd, BrandenburgDied20 July 1870(1870-07-20) (aged 42)Berlin, BrandenburgNationalityPrussianAlma materHumboldt University of BerlinKnown fortreatment of glaucomaScientific careerFieldsophthalmology Friedrich Wilhelm Ernst Albrecht von Gräfe,[1] often Anglicized to Graefe[2] (22 May 1828 – 20 July 1870), was...

1923 silent film The French DollDirected byRobert Z. LeonardWritten byFrances MarionProduced byRobert Z. LeonardStarringMae Murray Orville Caldwell Rod La RocqueCinematographyOliver T. MarshProductioncompanyTiffany PicturesDistributed byMetro PicturesRelease dateSeptember 3, 1923Running time70 minutesCountryUnited StatesLanguagesSilent English intertitles The French Doll is a 1923 American silent comedy drama film directed by Robert Z. Leonard and starring Mae Murray, Orville Caldwell and Rod...

 

2019 video game 2019 video gameSupralandDeveloper(s)Supra GamesPublisher(s)Supra GamesHumble Games (consoles)EngineUnreal Engine 4Platform(s)WindowsNintendo SwitchPlayStation 4Xbox OneReleaseWindowsWW: April 5, 2019Nintendo Switch, PlayStation 4, Xbox OneWW: October 22, 2020Genre(s)Metroidvania, puzzle video gameMode(s)Single-player Supraland is a Metroidvania-styled video game developed by Supra Games. The game was originally self-published for PC and left early access on April 5, 2019. Port...

 

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (يناير 2022) مستشفى دبي   إحداثيات 25°17′03″N 55°19′18″E / 25.284166666667°N 55.321666666667°E / 25.284166666667; 55.321666666667  معلومات عامة الدولة الإمارات العربية المتحدة  سنة التأ...

PT. Soraya Intercine FilmsLogo Soraya Intercine Films sejak 2004Didirikan1 Juni 1982; 41 tahun lalu (1982-06-01)KantorpusatJalan Wahid Hasyim 3, Menteng, Jakarta Pusat 10110, IndonesiaTokohkunciRam Soraya, Sunil Soraya, Rocky Soraya, Mohan NankaniAnakusahaHitmaker StudiosSitus webhttp://www.sorayafilms.com Soraya Intercine Films (SIF) adalah sebuah rumah produksi sekaligus distributor film di Indonesia. Sejarah Didirikan oleh Ram Soraya pada 1 Juni 1982, adalah perusahaan film terbesar d...

 

Internet meme This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (July 2022) In 2022, characters from the Mr. Men and Little Miss book and television series became a viral internet meme with users on social media platforms posting them to reveal aspects of their own personalities in a humorous way.[1][2] According to Mashable, the meme can be traced back to 2014.[3&#...

 

Ấn bản đầu tiên (xuất bản bởi Hodder & Stoughton) 12 cuốn sách thay đổi thế giới (tựa tiếng Anh: 12 Books That Changed the World) là tên một cuốn sách của Melvyn Bragg, xuất bản năm 2006. 12 cuốn sách được liệt kê là: Principia Mathematica (1687) — Isaac Newton Married Love (1918) — Marie Stopes Magna Carta (1215) Book of Rules of Association Football (1863) On the Origin of Species (1859) — Charles Darwin On the Aboli...

Die Karte des Herzogtums Schwaben zeigt den Eritgau Der Eritgau (auch Ertgau oder Heregau) war ein mittelalterlicher Gau im heutigen Baden-Württemberg. Der Eritgau lag im nördlichen Oberschwaben und erstreckte sich im Nordwesten bis nahe ans Donauufer und östlich bis an den Fluss Westernach und das Nördlinger Ries; unter anderem mit den Orten Biberach, Buchau, Mengen, Saulgau, Waldsee, Aulendorf und Alberweiler. Gaugrafen Im Jahre 839 trat Graf Konrad aus dem Hause der Welfen als Graf im ...

 

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Itoshino Station – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (November 2019) (Learn how and when to remove this template message) Railway station in Kitami, Hokkaido, Japan Itoshino Station愛し野駅Itoshino StationGeneral informationLocationTanno-machi, Ki...

 

American jazz bassist and singer Esperanza SpaldingSpalding performing in 2009Background informationBirth nameEsperanza Emily SpaldingBorn (1984-10-18) October 18, 1984 (age 39)Portland, Oregon, U.S.GenresJazzjazz fusionbossa novaLatin Jazzneo soulR&BThird StreamOccupation(s)MusiciancomposereducatorbandleaderInstrument(s)Double bassbass guitarvocalsYears active2000–present[1]LabelsAyva MusicaHeads UpConcordWebsiteweb.archive.org/web/20130401081204/http://www.esperanzaspaldi...

German telecommunications software provider This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (June 2016) net mobile AGTypePublic companyTraded asDE0008137852IndustryTelecommunicationFoundedOctober 2000HeadquartersDüsseldorf, GermanyKey peopleTheodor Niehues (CEO)ProductsMobile payment, Mobile commerce, Mobile television, Mobile contentRevenue106.6 Mio. € (2011)Number of employees32...

 

Begraafplaats van Marcinelle Toegang tot de begraafplaats Plaats Marcinelle  België Portaal    Mens & maatschappij De Begraafplaats van Marcinelle is een gemeentelijke begraafplaats in de Belgische gemeente Marcinelle, een deelgemeente van Charleroi. De begraafplaats ligt vlak naast de site van Bois du Cazier aan de Rue des Sarts op 2,5 km ten zuiden van het centrum (Grand'Place). Ze heeft een onregelmatig grondplan en wordt omgeven door een bakstenen muur. De toegang best...

 

Natural arch in Wyoming, USA Yellowstone Natural Bridge Yellowstone Natural Bridge area Yellowstone Natural Bridge is a natural arch in Yellowstone National Park, Wyoming. The arch is at an elevation of 7,983 feet (2,433 m) and can be reached by hiking a little more than a mile from the Bridge Bay marina parking lot.[1][2] The arch is 51 feet (16 m) tall and was created as water eroded through the surrounding rhyolite rock.[3] 44°31′35″N 110°27′24″W...

Queen consort of France Charlotte of SavoyPortrait of Charlotte of Savoy, c. 1472Queen consort of FranceTenure22 July 1461 – 30 August 1483Queen regent of FranceRegency1465MonarchLouis XIBornc. 1441/3Died1 December 1483(1483-12-01) (aged 42)Amboise, FranceBurialNotre-Dame de Cléry Basilica, Cléry-Saint-André, FranceSpouse Louis XI of France ​ ​(m. 1451; died 1483)​Issue Anne, Duchess of Bourbon Joan, Queen of France Charles...

 

1980 film by Jerry Jameson Raise the TitanicTheatrical release posterDirected byJerry JamesonScreenplay byAdam Kennedy Adaptation byEric Hughes Based onRaise the Titanic!by Clive CusslerProduced byWilliam FryeLord GradeStarringJason RobardsRichard JordanDavid SelbyAnne ArcherAlec GuinnessCinematographyMatthew F. LeonettiEdited byRobert F. ShugrueJ. Terry WilliamsMusic byJohn BarryProductioncompanyITC EntertainmentDistributed byAssociated Film DistributionRelease dates 30 July 1980&#...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!