Etimoloxía dos elementos químicos

A etimoloxía dos elementos químicos é en certa medida variable debido a que moitos deles xa se coñecían en tempos dos gregos e dos latinos, e existen algúns cuxo nome se remonta a aquela época. Co establecemento da química coma ciencia e a sistematización da súa investigación, comezaron a bautizarse os elementos para honrar a científicos cos nomes das súas persoas ou cos dos seus lugares de procedencia.

A seguinte listaxe reflicte as devanditas orixes, indicando entre parénteses o número atómico.

Elementos con nomes patrimoniais

• Cobre (29), do latín cuprum.
• Chumbo (82), do latín plumbum.
• Estaño (50), do latín stannum
• Ferro (26), do latín ferrum.
• Ouro (79), do latín aurum.
• Prata (47), do latín plattum (prato).^[1]
• Xofre (16), do latín sulphure.^[1]

De orixe grega

• Actinio (89), de ακτίς, ακτίνος ("raio luminoso").
• Argon (18), de αργóν ("inactivo").
• Ástato (85), de ἄστατος ("inestable").
• Bario (56), de βαρύς ("pesado").
• Berilio (4), de βήρυλλος ("berilo").
• Bromo (35), de βρόμος ("fedor").
• Cloro (17), de χλωρός ("verde amarelado").
• Cripton (36), de κρυπτός ("agochado").
• Cromo (24), de χρῶμα ("cor")
• Iodo (53), de ἰώδης ("violeta").
• Lantano (57), de λανθάνειν ("xacer agochado").
• Litio (3), de λίθος ("pedra").
• Neon (10), de νέος ("novo").
• Osmio (76), de ὀσμή ("olor").
• Rodio, de ῥόδον (rosa), pola súa cor.
• Talio (81), do grego θαλλός ("gromo verde"), polas liñas verdes do espectro.
• Tecnecio (43), de τεχνητός ("artificial").
• Titanio (22), de τιτάν ("Terra").
• Xenon (54), de ξένος ("estranxeiro").

Nomes compostos de orixe grega

• Antimonio (51), que significa "contrario" (anti) + "á soidade" (monos), pola súa reactividade
• Hidróxeno (1), que significa "creador" (xeno) + "de auga" (hydros)
• Nitróxeno (7), que significa "creador" (xeno) + "de nitratros/nitritos" (nitros)
• osíxeno (8), que significa "creador" (xeno) + "de óxidos" (oxys)
• Protoactinio (91), que significa "orixe, antecedente" (protos) + "do actinio" (outro elemento)
• Fósforo (15), de φῶς + -φόρος ("portador de luz").

O didymium (xemelgo) foi separado en dous elementos:

• Praseodimio (59), que se derivou de πράσιος δίδυμος (xemelgo verde).
• Neodimio (60), que se derivou de νέος διδύμος (xemelgo novo).

Nomes mitolóxicos

• Helio (2), de Helios, deus grego do Sol.
• Niobio (41), por Niobe, filla de Tántalo na mitoloxía grega.
• Promecio (61), por Prometeo, titán da mitoloxía grega.
• Tántalo (73), por Tántalo, fillo de Zeus na mitoloxía grega.

Nomes de corpos celestes

• Selenio (34), de Selene, o nome grego da Lúa.
• Paladio (46), en honor ó asteroide Pallas, descuberto dous anos antes, que leva ese nome por Palas Atenea.
• Cerio (58), de Ceres, planeta anano do cinto de asteroides.
• Mercurio (80), de Mercurio, o primeiro planeta (por orde de proximidade ó Sol) do sistema solar e tamén un deus da mitoloxía grega. O termo "azougue" procede do árabe az-zauq ("o mercurio").^[1]
• Uranio (92), de Urano, o sétimo planeta do sistema solar e tamén un deus da mitoloxía grega.
• Neptunio (93), de Neptuno, o oitavo planeta do sistema solar e tamén un deus da mitoloxía grega.
• Plutonio (94), de Plutón, o maior planeta anano do Cinto de Kuiper, e tamén un deus da mitoloxía grega.

De orixe latina

• Aluminio (13), de alumen ("alume").
• Arsénico (33), derivado á súa vez do grego ἀρσενικόν, adaptado do siríaco e o persa.
• Calcio (20), de calx ("cal").
• Cadmio (48), do latín cadmia, derivado do grego καδμεία, nome dun mineral.
• Cesio (55), de caesius ("azul celeste").
• Flúor (9), de fluor ("regato").
• Indio (49), pola súa cor azul (índigo).
• Iridio (77), do latín iris ("arco da vella").
• Radio (88), de radius ("raio").
• Rubidio (37), de rubidus ("rubio").
• Silicio (14), de silex, -icis ("sílex").
• Telurio (52), do latín tellus ("Terra").

En honor a persoas

Artigo principal: Elementos químicos con nome de persoa.

• Bohrio (107), por Niels Bohr.
• Copernicio (112), por Nicolao Copérnico.
• Curio (96), por Marie e Pierre Curie
• Einsteinio (99), por Albert Einstein.
• Fermio (100), por Enrico Fermi.
• Flerovio (114), por Georgy Flyorov.
• Gadolinio (64), por Johan Gadolin.
• Laurencio (103), por Ernest Lawrence.
• Mendelevio (101), por Dmitri Mendeleev.
• Meitnerio (109), por Lise Meitner.
• Nobelio (102), por Alfred Nobel.
• Oganesson (118) por Yuri Oganessian.
• Roentgenio (111), por Wilhelm Röntgen.
• Rutherfordio (104), por Ernest Rutherford.
• Seaborgio (106), por Glenn T. Seaborg.
• Samario (62), por Vasili Samarsky-Bykhovets.
• Volframio (74), por Peter Woulfe. O nome "tungsteno" procede do sueco e dinamarqués tung sten ("pedra pesada").

Derivados dun nome de lugar

Artigo principal: Elementos químicos con nome de lugar.

• Americio (95), polo continente americano.
• Berkelio (97), pola cidade de Berkeley (California).
• Californio (98), por California.
• Darmstadtio (110), por Darmstadt (Alemaña).
• Dubnio (105), por Dubna (Rusia).
• Escandio (21), por Scandia (nome latino de Escandinavia).
• Estroncio (38), de Strontian (Escocia).
• Europio (63), polo continente europeo.
• Francio (87), por Francia.
• Galio (31), pola Galia (antiga Francia).
• Hafnio (72), por Hafnia (nome latino de Copenhaguen).
• Hassio (108), polo estado alemán de Hesse.
• Holmio (67), por Holmia (nome latino de Estocolmo).
• Livermorio (116), por Livermore, California.
• Lutecio (71), por Lutetia (nome latino de París).
• Magnesio (12) e manganeso (25), de Magnesia (Grecia).
• Moscovio (115), por Moscova.
• Nihonio (113), polo Xapón (Nihon).
• Polonio (84), por Polonia.
• Renio (75), polo río Rin (Rhenus en latín).
• Rutenio (44), de Rutenia (Rusia).
• Ténnesso (117), polo estado norteamericano de Tennessee.
• Tulio (69), por Thule, lugar mitolóxico identificado con Escandinavia.
• Xermanio (32), por Xermania (antiga Alemaña).

A partir da localidade sueca de Ytterby nomeáronse o itrio (39), o terbio(65), o erbio (68) e o iterbio (70).

Outras orixes

• Bismuto (83), do latín moderno bisemutum, que procede do alemán Wismuth ("masa branca").
• Boro (5), do persa بوره (burah) ("bórax").
• Carbono (6), do francés charbonne ("carbón").
• Cinc (30), do alemán Zink.
• Circonio (40), do árabe زركون (zarkûn) ("semellante ao ouro").
• Cobalto (27), do alemán Kobold ("espírito do mal").
• Níquel (28), do sueco Kopparnickel ("rocha de cor do cobre").
• Platino (78), do castelán platina ("prata pequena").
• Potasio (19), do inglés potash, mineral de potasio que se obtén nunha pota (pot) a partir das cinzas (ash) de madeira ou follas queimadas.
• Radon (86), contracción de "emanación do radio".
• Sodio (11), do inglés soda ("bicarbonato de sodio"). A palabra inglesa soda probablemente derive do italiano (sida) ou do latín medieval (soda).
• Torio (90), polo deus nórdico Thor.
• Vanadio (23), de Vanadís, un dos nomes da deusa Freia.

Notas

1. Dicionario Xerais da Lingua

Véxase tamén