Ο Ζήνων (περί το 425 - 9 Απριλίου491) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας (474-475) και (476-491). Ονομαζόταν Καίσαρ Φλάβιος Ζήνων Αύγουστος, αλλά το αρχικό του όνομα ήταν Ταρασικοδίσσας ή Τρασκαλισσαίος. Στην περίοδο της βασιλείας του ξέσπασαν σοβαρές θρησκευτικές συγκρούσεις όπως και επιδημίες αλλά κατάφερε να επεκτείνει την ανεξαρτησία του απέναντι στις ξένες δυνάμεις. Η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαλύθηκε όταν εκθρονίστηκε ο Ρωμύλος Αυγουστύλος και πέθανε ο Ιούλιος Νέπως αλλά η Ανατολική σταθεροποίησε την κυριαρχία της. Στην Εκκλησιαστική ιστορία ο Ζήνων σχετίζεται με το Ενωτικόν ή "Όργανον της Ένωσης" με το οποίο καθοριζόταν η ένωση όλων των χριστιανών με στόχο να λύσει τα προβλήματα με τους Μονοφυσίτες. Το διάταγμα έγινε σύντομα αντιδημοφιλές από τον λαό με αποτέλεσμα να το εγκαταλείψει ο διάδοχος του Ιουστίνος Α΄. Ο Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο Δυτικό αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστίνο και έστειλε επιστολή στην Κωνσταντινούπολη με την οποία αναγνώρισε τον Ζήνωνα αυτοκράτορα της Δύσης. Ο Ζήνωνας δεν είχε άλλη επιλογή από το να τον αναγνωρίσει ως αρχιστράτηγο και αντιβασιλέα της δύσης, το γεγονός αυτό στην ουσία αποτελούσε ένωση των δύο αυτοκρατοριών.
Πρώτα χρόνια
Καταγωγή
Το όνομα του Ζήνωνα στην πατρική του Ισαυριανή γλώσσα ήταν "Ταρασίς" ή "Ταρασικοδίσα" που σημαίνει "Ταρασίς γιος του Κοδίσα". Ο Ταρασικοδίσα γεννήθηκε στην Ισαυρία της Κιλικίας η οποία πήρε αργότερα προς τιμή του το όνομα Ζηνούπολις, ο αδελφός του ήταν ο Ύπατος Λογγίνος.[2] Η πρώτη του σύζυγος ονομαζόταν Αρκαδία, όνομα που παραπέμπει στην αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης, ο ανδριάντας της είχε τοποθετηθεί στα "Λουτρά του Αρκάδιου".[3] Οι χριστιανικές και οι υπόλοιπες Ανατολικές παραδόσεις καταγράφουν δύο κόρες του Ζήνωνα την Ιλαρία και την Θεοπίστη που ακολούθησαν θρησκευτική ζωή.[4] Οι πραγματικές ιστορικές πηγές καταγράφουν ωστόσο μόνο έναν γιο με το όνομα επίσης Ζήνων.[5]
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές συμπατριώτης του από την Ισαυρία ήταν ο επίσης Ζήνων που υπερασπίστηκε γενναία την Κωνσταντινούπολη απέναντι στον Αττίλα για αυτό όταν ανέβηκε στον θρόνο επέλεξε το όνομα του.[6] Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς ήταν γιος του ίδιου του Ζήνωνα, η πρόταση αυτή απορρίφθηκε επειδή ήταν μέλος της συνοδείας του.[7] Η Ελένη υποθετική κόρη του Ζήνωνα και της Αρκαδίας παντρεύτηκε τον Άγιο Βαχτάνγκ Α΄ της Ιβηρίας. Οι Ίσαυροι ήταν λαός που ζούσαν στις Μεσογειακές ακτές στην ανατολική Μικρά Ασία και στον πυρήνα της Οροσειράς του Ταύρου. Οι Ρωμαίοι τους θεωρούσαν για περισσότερο από πέντε αιώνες ως βάρβαρους αν και ήταν πάντοτε υποτελείς τους. Ο Ζήνων ωστόσο ήταν Χριστιανός της Αγίας Τριάδας και όχι Αρειανιστής όπως οι Γότθοι, για αυτό διεκδίκησε τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης.[2] Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς ο αυτοκράτωρ Λέων Α΄ τον κάλεσε με την συνοδεία του στην Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσει τον Αλανό Στρατιωτικό Μάγιστρο Άσπαρ, η θεωρία αυτή έχει αμφισβητηθεί.[8] Στα μέσα της δεκαετίας του 460 ο Ζήνων και η Αρκαδία ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη.[3] Η παλιότερη καταγραφή για τον Ζήνωνα υπάρχει την χρονιά που διάβασε μια επιστολή του γιου του Άσπαρ Αρδαβούρ με την οποία καλούσε τους Πέρσες να επιτεθούν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ζήνων έκπληκτος έδειξε την επιστολή στον αυτοκράτορα που καθαίρεσε τον Αρδαβούρ και τον πατέρα του Άσπαρ από τα αξιώματα τους. Ο Λέων Α΄ επαίνεσε τον Ζήνωνα στον Δανιήλ του Στυδίτη για την πίστη του και τον διόρισε Δομέστικο.[3][9]
Γαμπρός του Λέων Α΄
Η Ευρώπη μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαικής αυτοκρατορίας (476)
Ο Ταρασικοδίσσας ήθελε να γίνει αποδεκτός στην Ρωμαική ιεραρχία για αυτό υιοθέτησε το Ελληνικό όνομα "Ζήνων". Παντρεύτηκε (466) την Αριάδνη κόρη του αυτοκράτορος Λέοντος Α΄ και της αυτοκράτειρας Βερίνας, δεν είναι γνωστή η τύχη της πρώτης συζύγου του Αρκαδίας, πιθανότατα είχε πεθάνει. Την επόμενη χρονιά (467) γεννήθηκε ο γιος τους Λέων Β΄ που έγινε διάδοχος στον θρόνο του παππού του αφού ο μοναδικός γιος του αυτοκράτορα είχε πεθάνει σε βρεφική ηλικία, ονομάστηκε επίσης Λέων.[10] Ο Ζήνων δεν ήταν παρόν στην γέννηση του γιου του επειδή βρισκόταν σε εκστρατεία εναντίον των Γότθων.[8][11] Ο Ζήνων δεν συμμετείχε στην καταστρεπτική εκστρατεία εναντίον των Βανδάλων της Αφρικής υπό την ηγεσία του κουνιάδου του αυτοκράτορα Βασιλίσκου (468). Την επόμενη χρονιά διορίστηκε υπό τον Λέων Α΄ αρχηγός σε εκστρατεία στην Θράκη για άγνωστο λόγο. Ο Δανιήλ ο Στυλίτης προφήτευσε στον Λέων Α΄ να προστατέψει τον Ζήνωνα, πραγματικά ο Άσπαρ είχε δωροδοκήσει να τον συλλάβουν, αυτό έκανε ακόμα χειρότερη την σχέση του με τον αυτοκράτορα.[12] Ο Ζήνων δεν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου είχαν ακόμα ισχυρές εξουσίες ο Άσπαρ και ο γιος του. Ο Ζήνων μετακινήθηκε στην Πυλαία και κατόπιν στην Χαλκηδόνα, αναμένοντας την επιστροφή του στην πρωτεύουσα πήρε τον τίτλο του Στρατιωτικού Μαγίστρου. Ο Πέτρος Β΄ Αντιοχείας τον ακολούθησε στην Ισαυρία όπου κατέπνιξε μια τοπική εξέγερση, κατόπιν μετέβη στην Αντιόχεια όπου παρέμεινε για δύο χρόνια.[13] Την εποχή που ζούσε στην Αντιόχεια ο Ζήνων ασπάστηκε τον Μονοφυσιτισμό την αίρεση του Πέτρου, τον υποστήριξε απέναντι στον επίσκοπο του, επίσκοπο της Χαλκηδόνας Μαρτύριο. Ο Ζήνων επέτρεψε σε έναν μεγάλο αριθμό μοναχών, οπαδών του Πέτρου να έρθει στην Αντιόχεια. Ο Μαρτύριος πήγε στην Κωνσταντινούπολη να ζητήσει βοήθεια από τον Λέοντα αλλά στον δρόμο πληροφορήθηκε ότι ο Πέτρος εξελέγη νέος επίσκοπος (470). Ο Λέων Α΄ διέταξε την εξορία του Πέτρου και πληροφόρησε τον Ζήνωνα ότι απαγορεύεται σε επίσκοπο να εγκαταλείψει την έδρα του ή να συμμετέχει σε εξέγερση (1 Ιουνίου 471). Την διετία 470/471 ο Ζήνων κλήθηκε να αντιμετωπίσει τους Μάκρωνες που επιτέθηκαν στην Αρμενία.[14] Την εποχή που ο Ζήνων έλλειπε από την Κωνσταντινούπολη ο Άσπαρ ανέβηκε σημαντικά, ο Λέων Α΄ συμφώνησε να παντρευτεί ο γιος του Άσπαρ Ιούλιος Πατρίκιος την ίδια την κόρη του Λεοντία Πορφυρογέννητη (470). Οι ταραχές ξέσπασαν στην Κωνσταντινούπολη επειδή ήταν Αρειανιστής, ο λαός αντέδρασε έντονα σε αυτό τον γάμο. Οι πηγές είναι διχασμένες, ο Άσπαρ και ο γιος του Αρδαβούρ δολοφονήθηκαν με εντολή του Λέοντα (471). Ο Ζήνων και ο Βασιλίσκος ερχόντουσαν στην Κωνσταντινούπολη, βρίσκονταν λίγο έξω από αυτήν, οι δολοφονίες μάλλον έγιναν με την προτροπή τους. Με την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη ο Ζήνων διορίστηκε Στρατιωτικός Μάγιστρος.[15]
Τον Οκτώβριο του 473 ο Λέων Α΄ όρισε Καίσαρα και διάδοχο τον εγγονό του Λέων Β΄, πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 474. Ο Λέων Β΄ ήταν τότε μόλις επτά ετών, η Αριάδνη και η Βερίνα όρισαν τον πατέρα του Ζήνωνα ως Συναυτοκράτορα (29 Ιανουαρίου 474). Ο Λέων Β΄ πέθανε την ίδια χρονιά σε ηλικία 7 ετών και ο Ζήνων έμεινε μόνος αυτοκράτορας.
Τα προβλήματα του Ζήνωνα στην Αφρική ήταν μεγάλα, ο βασιλιάς των Βανδάλων Γιζέριχος προχώρησε σε επιδρομές στις Μεσογειακές ακτές και διέκοψε τους εμπορικούς δρόμους. Ο Ζήνων έστειλε τον απεσταλμένο του Σέβερο ο οποίος έκλεισε ειρήνη, συμφώνησε να πληρώσει στους Γιζέριχο φόρο για τους αιχμαλώτους και τον έπεισε να διακόψει τις επιδρομές.[16] Ο Ζήνων παρέμεινε ωστόσο μισητός στον λαό και την Σύγκλητο λόγω της ξένης καταγωγής, ενοχλούσε ιδιαίτερα ο γάμος του με την Αριάδνη και οι σχέσεις του με την χήρα αυτοκράτειρα Βερίνα. Το Ισαυρικό τμήμα του στρατού του τον υποστήριξε, ιδιαίτερα οι στρατηγοί αδελφοί Ίλλος και Τρόκονδος. Η Βερίνα αποφάσισε να ανατρέψει τον γαμπρό της Ζήνωνα και να τον αντικαταστήσει με τον ερωμένο της Πατρίκιο, θα την βοηθούσε σοβαρά σε αυτό και ο αδελφός της Βασιλίσκος. Οι ταραχές ξεκίνησαν στην πρωτεύουσα εναντίον του αυτοκράτορα, έπεισε τον Ίλλο, τον Τρόκονδο και τον στρατηγό των Οστρογότθων της Θράκης Θεοδώριχο Στράβωνα να ενωθεί μαζί του.[16] Ο Ζήνων με την σύζυγο, την μητέρα, την υπόλοιπη οικογένεια, τους οπαδούς και το θησαυροφυλάκιο του δραπέτευσαν για την Ισαυρία. Ο Ίλλος και ο Τρόκονδος τον καταδίωξαν και τον ανάγκασαν να κλειστεί σε ένα κάστρο, συνέλαβαν κατόπιν τον αδελφό του Λογγίνο και τον κράτησαν όμηρο για λύτρα.[16] Οι συνωμότες διαλύθηκαν σύντομα, ο Βασιλίσκος κράτησε τον θρόνο για τον εαυτό του θανατώνοντας τον Πατρίκιο, επέτρεψε στους οπαδούς του να θανατώσουν τους Ισαύρους της Κωνσταντινούπολης κάτι που τον έφερε σε σύγκρουση με τον Ίλλο και τον Τρόκονδο. Ο Βασιλίσκος διόρισε επίσης τον ανεψιό του Αρμάτιο Στρατιωτικό Μάγιστρο, αυτό τον έφερε σε σύγκρουση και με τον Θεοδώριχο Στράβωνα. Η κατάσταση σε βάρος του επιδεινώθηκε με τους υψηλούς φόρους που επέβαλε και την στήριξη του στους Μονοφυσίτες. Ο λαός της Κωνσταντινούπολης κατηγόρησε τον Βασιλίσκο για την φωτιά που ξέσπασε στην πόλη, με την δωροδοκία του Ζήνωνα ο Ίλλος άλλαξε υποστήριξη και αποφάσισε να τον επαναφέρει στον θρόνο. Ο Βασιλίσκος έστειλε τον ανεψιό του Αρμάτιο αλλά ο Ζήνων δωροδόκησε και τον ίδιο με αποτέλεσμα να μην του αντισταθεί στην έλευση του στην Κωνσταντινούπολη.[16]
Τον Αύγουστο του 476 οι Ίσαυροι με αρχηγό τον Ζήνωνα πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη, οι κάτοικοι τους άνοιξαν τις πύλες. Ο Βασιλίσκος δραπέτευσε στο Βαπτιστήριο της Αγίας Σοφίας αλλά προδόθηκε από τον πατριάρχη Ακάκιο και παραδόθηκε στον Ζήνωνα αφού πήρε πρώτα υπόσχεση ότι δεν θα θανατωθεί.[17][18] Ο Βασιλίσκος και η οικογένεια του απεστάλησαν στην Καππαδοκία, φυλακίστηκαν σε μια άνυδρη δεξαμενή όπου και πέθαναν από την δίψα.[17][19][20] Μετά την αποκατάσταση του ο Ζήνων επέτρεψε στον Αρμάτιο να διατηρήσει το αξίωμα του Στρατιωτικού Μαγίστρου, διόρισε επίσης τον γιο του Βασιλίσκο Καίσαρα στην Νίκαια.[21] Αργότερα (477) με προτροπή του Ίλλου ο Ζήνων άλλαξε γνώμη, διέταξε την θανάτωση του Αρμάτιου, την κατάσχεση της περιουσίας του και τον εγκλεισμό του γιου του σε μοναστήρι.[22][23]
Πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
Νόμισμα του Ζήνωνα και του γιου του Λέοντος Β΄
Το φθινόπωρο του 472 πέθανε ο δυτικός αυτοκράτορας Ολύβριος και τον διαδέχθηκε ο Στρατιωτικός Μάγιστρος Γλυκέριος ως Δυτικός αυτοκράτορας της Ραβέννας. Ο Λέων Α΄ ωστόσο που ζούσε ακόμα αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Γλυκέριο και πρότεινε σαν Συναυτοκράτορα του στην δύση τον ανεψιό του Ιούλιος Νέπως (473). Με την άφιξη του στην Ιταλία ο Ιούλιος Νέπως έμαθε για τον θάνατο του Λέων Α΄ και την διαδοχή του από τον γαμπρό του Ζήνωνα, περίμενε και την έγκριση του Ζήνωνα για να ανατρέψει τον Γλυκέριο. Ο Ζήνων συμφώνησε, κατόπιν ο Ιούλιος Νέπως προχώρησε ανέτρεψε τον θείο του και ανακηρύχθηκε τον Ιούνιο του 474 αυτοκράτορας από την Ρωμαϊκή Σύγκλητο. Ο Ιούλιος Νέπως είχε πάντα καλές σχέσεις με την ανατολική αυτοκρατορία, έκοψε νομίσματα στο όνομα του Ζήνωνος και του Λέων Β΄.[24] Τον Αύγουστο του 473 όπου ο Ζήνων ανατράπηκε από τον Βασιλίσκο ο Δυτικός στρατιωτικός Μάγιστρος Φλάβιος Ορέστης ανέτρεψε τον Ιούλιο Νέπως και τον ανάγκασε να δραπετεύσει στην Δαλματία. Ο διάδοχος του ήταν ο ίδιος ο ανήλικος γιος του Ορέστη Ρωμύλος Αυγουστύλος που κυβέρνησε για 10 μήνες ως πιόνι του πατέρα του.[24] Σε έναν χρόνο που ο Ζήνων επανήλθε στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης ο στρατηγός Οδόακρος ανέτρεψε τον Ρωμύλο Αυγουστύλο και τον πατέρα του, ο Ορέστης εκτελέστηκε. Ο Οδόακρος έστειλε μύνημα στον Ζήνωνα, του ζήτησε να ενώσει όλη την αυτοκρατορία υπό την εξουσία του και να διορίσει τον ίδιο στρατηγό της δύσης, ο Ιούλιος Νέπως με την σειρά του έστειλε και ο ίδιος στον Ζήνων επιστολή υποταγής. Ο Ζήνων διόρισε νέο αυτοκράτορα της δύσης στον Οδόακρο, στον Ιούλιο Νέπως επέτρεψε να διατηρήσει τα αξιώματα του αλλά χωρίς εξουσίες και στρατό.[25] Ο Οδόακρος αναγνώρισε από σεβασμό στον Ζήνωνα συγκυβερνήτη τον Ιούλιο Νέπως, έκοψε νομίσματα με την μορφή του αλλά δεν του επέτρεπε να ζει στα ανάκτορα. Όταν ο Ιούλιος Νέπως δολοφονήθηκε (480) ο Οδόακρος εισέβαλε στην Δαλματία και ζήτησε την τιμωρία των δολοφόνων, ο Ζήνων τον αναγνώρισε τότε βασιλέα και της Δαλματίας. Ο Οδόακρος εξακολουθούσε να αναγνωρίζει τον Ζήνωνα αυτοκράτορα ανατολής και δύσης αλλά κατείχε και για τον εαυτό του τον τίτλο του βασιλιά.[26]
Η ανταρσία του Μαρκιανού
Ανάγλυφο της συζύγου του Ζήνωνος Αριάδνης
Ο σφετεριστής Μαρκιανός ήταν γιος του Δυτικού Ρωμαίου αυτοκράτορα Ανθέμιου (467-472), ο παππούς του από την μητέρα του Μαρκία Ευφημία ήταν ο παλιός αυτοκράτορας Μαρκιανός (450-457). Ο Μαρκιανός παντρεύτηκε την αδελφή της Αριάδνης Λεοντία Πορφυρογέννητη, συνεπώς ήταν μπατζανάκης του ίδιου του Ζήνωνα και διετέλεσε Ύπατος δύο φορές (467, 472). Ο σφετεριστής Μαρκιανός προσπάθησε να ανατρέψει τον Ζήνωνα και να διεκδικήσει τον θρόνο για τον εαυτό του. Ο Μαρκιανός και οι αδελφοί του Προκόπιος Ανθέμιος και Ρωμύλος συγκέντρωσαν τους οπαδούς του στην Κωνσταντινούπολη, βάδισαν στο Φόρουμ του Θεοδοσίου και από εκεί στα αυτοκρατορικά ανάκτορα και στην οικία του οπαδού του Ζήνωνος Ίλλου. Ο αυτοκράτορας παρά λίγο να πέσει στα χέρια των στασιαστών αλλά οι οπαδοί του ξεκίνησαν επιθέσεις από τις στέγες των σπιτιών τους. Ο Ίλλος έφτασε από την Χαλκηδόνα με ένα νέο σώμα Ισαύρων, οι στρατιώτες του Μαρκιανού έπεσαν στην παγίδα και μπόρεσε ο Ζήνων να δραπετεύσει. Ο Μαρκιανός αναγνώρισε την αδυναμία του ειδικά μετά την έλευση του Θεοδώριχου Στράβωνα, δραπέτευσε στον Ναό των Αγίων Αποστόλων της Κωνσταντινούπολης αλλά συνελήφθη μαζί με τους αδελφούς του.[27] Ο Ζήνων έστειλε τον Μαρκιανό και τους αδελφούς του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, προσπάθησαν να δραπετεύσουν αλλά ο Μαρκιανός συνελήφθη και κλείστηκε σε μοναστήρι στην Ταρσό.[28] Ο Μαρκιανός προσπάθησε να δραπετεύσει και δεύτερη φορά, αφού συγκέντρωσε στρατό έφτασε στην Άγκυρα αλλά ηττήθηκε και συνελήφθη από τον αδελφό του Ίλλου Τρόκονδο.[27]
Την ίδια εποχή η δημοτικότητα του Ίλλου έφτασε στα ύψη και αυτό ανησύχησε τον Ζήνωνα. Η χήρα αυτοκράτορα Βερίνα συνωμότησε δύο φορές εναντίον του Ζήνωνα και εναντίον του Ίλλου με τον οποίο είχε άσχημες σχέσεις, το μυστικό αποκάλυψε στον αυτοκράτορα ο Ίλλος και την έστειλε εξορία. Δεν είναι γνωστός ο χρόνος που έγιναν οι συνομωσίες της Βερίνας, ο Κάντιδος Ίσαυρος τις καταγράφει πριν από τις εξεγέρσεις του Μαρκιανού, είχε και την υποστήριξη του αδελφού της Βασιλίσκου. Η Βερίνα προσπάθησε μέσα από την φυλακή να πείσει την Αριάνδη να απαλλαγεί τόσο από τον σύζυγο της όσο και από τον Ίλλο ο οποίος την συκοφαντούσε συνεχώς στον Ζήνωνα. Η Αριάνδη φοβόταν και η ίδια την ζωή της από τις συκοφαντίες του Ίλλου, αποφάσισε να απαλλαγεί οριστικά με έναν πληρωμένο δολοφόνο. Ο Ίλλος γλύτωσε ωστόσο την ζωή του μόνο με μερικά τραύματα, ο δολοφόνος συνελήφθη και εκτελέστηκε σύμφωνα με τον νόμο, ο Ίλλος αναγνώρισε τις υποψίες του Ζήνωνα για το πρόσωπο του και στράφηκε εναντίον του. Ο Ίλλος, ο Παμπρέπιος, ο μετέπειτα σφετεριστής Λεόντιος και ο αδελφός του Τρόκονδος δραπέτευσαν ανατολικά αφού διέσχισαν την Μικρά Ασία, στασίασαν και ανακήρυξαν νέο αυτοκράτορα τον Λεόντιο. Ο Ζήνων έστειλε στρατό εναντίον τους αλλά ηττήθηκαν, οι στασιαστές ελευθέρωσαν την Βερίνα που έστεψε η ίδια αυτοκράτορα τον Λεόντιο στην Ταρσό. Ο Ζήνων έστειλε εναντίον τους έναν δεύτερο μεγάλο στρατό από Μακεδόνες και Σκύθες (485), οι στασιαστές ηττήθηκαν κοντά στην Σελεύκεια αλλά αποσύρθηκαν σε ένα κάστρο και συνέχισαν την άμυνα. Ο Τρόκονδος πέθανε αλλά το κάστρο έπεσε ύστερα από 4 χρόνια πολιορκίας (488), ο Ίλλος και ο Λεόντιος αποκεφαλίστηκαν και έστειλαν τα κεφάλια τους στον αυτοκράτορα.[29]
Οι Γοτθικοί πόλεμοι
Οι Οστρογότθοι και οι δύο μεγάλοι ηγέτες τους ο Θεοδώριος Αμάλ μελλοντικός Θεοδώριχος ο Μέγας αρχηγός των Οστρογότθων της Μοισίας και ο Θεοδώριχος Στράβων αρχηγός των Οστρογότθων την Θράκης αποτελούσαν συνεχή πηγή κινδύνου για την Κωνσταντινούπολη μετά το 472. Οι δύο ηγέτες αναζητούσαν την κατάκτηση γης ώστε να ζήσουν οι λαοί τους και να δημιουργήσουν το βασίλειο τους. Ο Ζήνων προσπάθησε με τεχνάσματα να στρέψει τον έναν εναντίον του άλλου ώστε να εξοντωθούν μεταξύ τους αλλά απέτυχε, μόνο με μεγάλα ποσά και υψηλά αξιώματα μπόρεσε να συγκρατήσει τις επιθέσεις τους. Με τον πρόωρο θάνατο του Λέοντος Β΄ ο Θεοδώριχος Στράβων στράφηκε εναντίον του πατέρα του Ζήνωνα, η συμβολή του ήταν σημαντική στην ανατροπή του από τον Βασιλίσκο (475). Ο Θεοδώριχος Στράβων και ο Βασιλίσκος βρέθηκαν σύντομα σε σύγκρουση μεταξύ τους με αποτέλεσμα να επιστρέψει ο Ζήνων και να ανακαταλάβει τον θρόνο (476), ο Στράβων τον βοήθησε σημαντικά.[30][31] Ο Ζήνων συμμάχησε (477) με τον αντίπαλο του Στράβωνα Αμάλ, τον διέταξε να επιτεθεί στον Στράβωνα. Ο αρχηγός των Οστρογότθων της Θράκης έστειλε επιστολή στην Κωνσταντινούπολη ζητώντας ειρήνη, εξήγησε επιπλέον ότι ο αρχηγός των Οστρογότθων των Μοισών ήταν εχθρός των Ρωμαίων. Ο Ζήνων θεώρησε την επιστολή αυτή ως παγίδα και κύρηξε τον Θεοδώριχο Στράβωνα δημόσιο εχθρό.[32] Ακολούθησε η αποτυχημένη εξέγερση του Μαρκιανού την οποία ο Στράβων υποστήριξε, υποσχέθηκε στον Αμάλ έναν ισχυρό Ρωμαϊκό στρατό για να πολεμήσει τον Στράβωνα. Οι ενισχύσεις που περίμενε ο Αμάλ δεν έφτασε με αποτέλεσμα όταν συναντήθηκε με τον Στράβωνα οι δύο Θεοδώριχοι συμφιλιώθηκαν και συμφώνησαν να προχωρήσουν σε κοινή δράσει με επεκτάσεις των κρατών τους εις βάρος του Ζήνωνα.[33] Ο Ζήνων προσπάθησε για άλλη μια φορά να φέρει σε εμφύλια διαμάχη τους δύο Θεοδώριχους με την δωροδοκία του Αμάλ αλλά εκείνος αρνήθηκε κάθε πρόταση, συνέχισε να λεηλατεί περισσότερα εδάφη δυτικά της Θράκης. Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων με τον Αμάλ ο Ζήνων συναντήθηκε με τον Στράβων, του έδωσε πίσω τον πλούτο του, χρήματα να συντηρήσει 30.000 στρατιώτες και τον διόρισε Στρατιωτικό Μάγιστρο.[33] Ο στρατός του Θεοδώριχου Στράβων έφτανε πλέον τους 30.000 άντρες και αποτελούσε μεγάλη απειλή για την Κωνσταντινούπολη, αυτό ανησύχησε τον Ζήνων. Την εποχή εκείνη εμφανίστηκαν οι Βούλγαροι οι Ζήνων τους δωροδόκησε να επιτεθούν στην καρδιά των Οστρογότθων της Θράκης για να τους διαλύσει. Ο Θεοδώριχος Στράβων νίκησε τους Βούλγαρους (481) και βάδισε στην Κωνσταντινούπολη για να εκδικηθεί, στον δρόμο ωστόσο ξέσπασαν εμφύλιες συγκρούσεις στον στρατό του και ο ίδιος πέθανε από ατύχημα.[33] Ο Θεοδώριχος Αμάλ παρέμεινε ο μόνος αρχηγός των Γότθων, τους ένωσε όλους υπό την εξουσία του και έγινε πανίσχυρη απειλή για τα Βαλκάνια. Ο Ζήνων δεν μπορούσε να συγκρουστεί μαζί του επειδή ο στρατός του πολεμούσε στην Ανατολή τον Ίλλο και τον σφετεριστή Λεόντιο. Ο Ζήνων του έδωσε τον τίτλο του Μεγάλου Μάγιστρου και του Ύπατου (484), μέγιστη τιμή επειδή ο τίτλος αυτός δεν είχε αποδοθεί από τους Ρωμαίους σε κανέναν βάρβαρο. Ο Θεοδώριχος Αμάλ ωστόσο δεν πτοήθηκε, αργότερα (486) επιτέθηκε ξανά στην Κωνσταντινούπολη και έκοψε την υδροποσία της πόλης. Ο Ζήνων σκέφτηκε τότε τον Δυτικό αυτοκράτορα Οδόακρο ο οποίος τον πρόδωσε και συμμάχησε με τον Βασιλίσκο να τον ανατρέψει, θα μπορούσε να τον εκδικηθεί μέσω των Γότθων. Ο Αμάλ με προτροπή του ίδιου του Ζήνωνα να κατακτήσει την Ιταλία για να γίνει βασιλιάς της βάδισε προς την δύση, εκεί θα καταφέρει πραγματικά να ανατρέψει, να θανατώσει τον Οδόακρο και να κατακτήσει ολόκληρη την Ιταλική χερσόνησο. Ο Ζήνων και η Ανατολική αυτοκρατορία απηλλάγησαν με τον τρόπο αυτό από τον κίνδυνο των Γότθων.[34]
Το Ενωτικόν
Στα θρησκευτικά θέματα ο Ζήνων έγινε διάσημος με το Ενωτικόν μια πράξη η οποία διακηρύτει την ένωση της Εκκλησίας της Χαλκηδόνας με τον Μιαφυσιτισμό, σχετίζεται μονάχα με την φύση του Ιησού. Οι Χαλκηδόνιοι αναγνώριζαν δύο φύσεις στον Ιησού και οι Μιαφυσίτες μόνο μία την θεία, η Σύνοδος της Χαλκηδόνας (451) αναγνώρισε μόνο τους Χαλκηδόνιους αλλά οι Μιαφυσίτες εξακολουθούσαν να είναι ισχυροί στις ανατολικές επαρχίες, ένας από αυτούς ήταν ο πατριάρχης Πέτρος Γ΄ Αλεξανδρείας. Ο σφετεριστής Βασιλίσκος υποστήριξε τους Μιαφυσίτες ενώ ο λαός της Κωνσταντινούπολης ήταν Χαλκηδόνειος, αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που οδήγησε στην ανατροπή του. Ο Ζήνων είχε ωστόσο την ανάγκη να τον στηρίξουν οι ανατολικές επαρχίες όπως η Αίγυπτος, η Συρία, η Παλαιστίνη και η Μικρά Ασία. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιος με προσωπική του επέμβαση γεφύρωσε το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ο Ζήνων εξέδωσε με την υποστήριξη του Ακάκιου το Ενωτικόν, ένα διάταγμα που απεστάλη στις ανατολικές επαρχίες ιδιαίτερα την Αίγυπτο. Το διάταγμα προκήρυξε την ένωση των δύο αντιθέσεων, ο Ευτυχής και ο Νεστόριος καταδικάστηκαν ως Ανάθεμα και έγιναν αποδεκτά τα 12 Κεφάλαια του Κύριλλου της Αλεξάνδρειας. Η διδασκαλία της Χαλκηδόνας παρέμεινε αλλά είχε δευτερεύουσα σημασία, ο Ιησούς Χριστός παραμένει ως μια φύση αλλά ενωμένη σε δύο χωρίς να υπάρχουν όρια σχετικά με τον διαχωρισμό της.[35] Ο επίσκοπος της Ρώμης Πάπας Φήλιξ Γ΄ αρνήθηκε να το δεχτεί, αφόρισε τον Ακάκιο (484) και ξεκίνησαν τα Ακακιανά σχίσματα που διατηρήθηκαν μέχρι το 519.[36][37] Ο πατριάρχης Πέτρος Β΄ Αντιοχείας ήρθε στην Κωνσταντινούπολη (488) και διαμαρτυρήθηκε επειδή ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος κύρηξε την αυτονομία της εκκλησίας της Κύπρου. Ο Ανθέμιος κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη να απαντήσει, είπε ότι είδε στον ύπνο του όραμα με την υπόδειξη για την τοποθεσία που βρισκόταν ο τάφος του Αγίου Βαρνάβα. Ο Ανθέμιος πήγε κατόπιν εκεί βρήκε τα οστά του Αποστόλου και ένα αντίγραφο από την Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον που έγραψε ο ίδιος ο Απόστολος Βαρνάβας, τα έδειξε στον αυτοκράτορα. Ο Ζήνων ενθουσιασμένος επικύρωσε την ανεξαρτησία της εκκλησίας της Κύπρου από το πατριαρχείο της Αντιόχειας.[38] Ο Ζήνων έκλεισε την Περσική Σχολή της Έδεσσας στην Μεσοποταμία (489) ύστερα από διαμαρτυρία του επισκόπου Κύρου Β΄ ότι δίδασκε τον Νεστοριανισμό. Η Σχολή μεταφέρθηκε στην Νίσιβις ως Σχολή της Νίσιβις, οδήγησε ένα μεγάλο κύμα οπαδών του Νεστοριανισμού στους Πέρσες.[39]
Οι διώξεις των Σαμαρειτών
Το Όρος Γαριζίν
Σύμφωνα με πηγές που προέρχονται από τους Σαμαρείτες ο Ζήνων τους καταδίωξε, συγκέντρωσε τους πρεσβύτερους στην Συχέμ και ζήτησε τον προσηλυτισμό τους στον χριστιανισμό, όταν το αρνήθηκαν σκότωσε πολλούς από αυτούς και μετέτρεψε την Συναγωγή σε εκκλησία. Ο Ζήνων κατέλαβε κατόπιν το Όρος Γαριζίν όπου οι Σαμαρείτες λάτρευαν τον Θεό τους και οικοδόμησε σε αυτό διάφορα χριστιανικά μνημεία, ανάμεσα τους και έναν τάφο με έναν σταυρό στην μνήμη του γιου του. Οι ίδιες πηγές τονίζουν ότι και ο ίδιος ο Ζήνων τάφηκε στο Όρος Γαριζίν. Αργότερα (484) επαναστάτησαν οι Σαμαρείτες, έκαψαν πέντε χριστιανικές εκκλησίες που οικοδομήθηκαν σε ιερές θέσεις Σαμαρειτών και έκοψαν τα δάκτυλα του επισκόπου Τερέβινθου την ώρα που λειτουργούσε. Οι Σαμαρείτες επέλεξαν βασιλιά τον Τζούστα, βάδισαν στην Καισάρεια στην οποία ζούσαν Σαμαρείτες, σκότωσαν πολλούς χριστιανούς και κατέστρεψαν την εκκλησία του Αγίου Σεβαστιανού. Ο Ιωάννης Μαλάλας έγραψε ότι τα αυτοκρατορικά στρατεύματα ενισχύθηκαν, νίκησαν, σκότωσαν τον Τζούστα, του έκοψαν το κεφάλι και το έστειλαν στον Ζήνωνα.[40] Σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο της Καισάρειας ο Τερέβινθος πήγε στον Ζήνωνα να ζητήσει εκδίκηση, ο αυτοκράτορας πήγε ο ίδιος στην Σαμάρεια για να καταπνίξει την εξέγερση.[41] Οι σύγχρονοι ιστορικοί ωστόσο έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ίδιοι οι Σαμαρείτες επαναστάτησαν πρώτοι την περίοδο 484-489 και πήγε ο Ζήνων να καταπνίξει την εξέγερση. Ο Ζήνων οικοδόμησε την εκκλησία του Αγίου Προκοπίου στην Συχέμ και απαγόρευσε τους Σαμαρείτες να πλησιάσουν το όρος, οικοδόμησε επίσης έναν πύργο στην κορυφή ώστε να προειδοποιεί για τις νέες επαναστάσεις.[42]
Θάνατος και διαδοχή
Ο Ζήνων πέθανε από Δυσεντερία ή από Επιληψία (9 Απριλίου 491), βασίλευσε 17 χρόνια και 2 μήνες.[43][44] Το μοναδικό παιδί που απέκτησε με την δεύτερη σύζυγο του Αριάνδη ήταν ο Συναυτοκράτορας Λέων Β΄ που πέθανε σε παιδική ηλικία (474).[5] Η Αριάδνη παντρεύτηκε κατόπιν το μέλος της αυτοκρατορικής αυλής Αναστάσιο τον Δίκορο από το Δυρράχιο της Ιλλυρίας και τον διαδέχθηκε στην θέση του αυτοκράτορα. Ο αδελφός του Ζήνωνα Λογγίνος αντέδρασε έντονα με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Πόλεμος κατά των Ισαύρων. Οι ιστορικοί Γεώργιος Κεδρηνός του 12ου αιώνα και Ιωάννης Ζωναράς του 13ου αιώνα αναφέρουν μια περίεργη ιστορία σύμφωνα με την οποία η Αριάδνη τον έθαψε ζωντανό μετά από υπερβολικό μεθύσι. Ο Ζήνων αργότερα συνήλθε, άρχισε να τρώει τα χέρια του και κραύγαζε τόσο δυνατά που ο κόσμος τον άκουσε αλλά η Αριάδνη τους απαγόρευσε να πλησιάσουν. Η ιστορία αυτή πιθανότατα είναι ψεύτικη, δεν την αναφέρει κανένας σύγχρονος ιστορικός και δημιουργήθηκε για να τον συκοφαντήσει.[45][46]
Παραπομπές
↑Brian Croke (2005). "Dynasty and Ethnicity: Emperor Leo and the Eclipse of Aspar", Chiron 35
↑ 2,02,1Stephen Mitchell, A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world, Wiley-Blackwell, 2007, σ. 114
↑ 17,017,1John Malalas, Chronographia XV.3–5. Jeffreys, Elizabeth; Jeffreys, Michael; Scott, Roger, eds. (2017) [1986]. The Chronicle of John Malalas
↑Evagrius Scholasticus, Historia Ecclesiastica III.8 The Ecclesiastical History of Evagrius Scholasticus. Translated Texts for Historians 33. Translated by Whitby, Michael. Liverpool University Press. 2000. σσ. 142–143
↑Anonymus Valesianus, 41–44. The Anonymus Valesianus, First Part: History of Theodoric I: Chapter 9: Section 44. Loeb Classical Library 331. Translated by Henderson, Jeffrey. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1939. σσ. 534–535
↑Elton, Hugh (10 June 1998). "Flavius Basiliscus (AD 475–476)". De Imperatoribus Romanis5
↑Philip Grierson, Melinda Mays, Catalogue of late Roman coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection: from Arcadius and Honorius to the accession of Anastasius, Dumbarton Oaks, 1992, ISBN 0-88402-193-9, σσ. 181–182
↑Evagrius Scholasticus, Historia Ecclesiae, 3.xxiv
↑Martindale, J.R. (1980). The Prosopography of the Later Roman Empire II. Cambridge University Press, σσ. 148–149
↑ 24,024,1Ralph W. Mathisen, "Julius Nepos (19/24 June 474 – [28 August 475] – 25 April/9 May/22 June 480)"
↑Malchus, fragment 10, cited in Ralph W. Mathisen, "Romulus Augustulus (475–476 A.D.) – Two Views"
↑ 27,027,1John Bagnall Bury, "X.2 The Revolts of Marcian and Illus (A.D. 479–488)", in History of the Later Roman Empire, Dover Books [1923], 1958. σσ. 395, 397–398
↑Evagrius Scholasticus, Historia ecclesiastica, 3.26
↑William Smith, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, Τομ. 2, σ. 570
↑Steven Runciman, Elizabeth Jeffreys, Byzantine style, religion and civilization: in honour of Sir Steven Runciman, Cambridge University Press, 2006, σ. 400
↑J.B. Segal, Edessa, the Blessed City, Gorgias Press LLC, 2005, σ. 95
↑Michael Whitby, The ecclesiastical history of Evagrius Scholasticus , Liverpool University Press, 2000, σ. 164
↑Grierson, Philip (1962). "The Tombs and Obits of the Byzantine Emperors (337–1042)". Dumbarton Oaks Papers. 16 (1): 4
Πηγές
Peter Crawford (2019). Roman Emperor Zeno. The Perils of Power Politics in Fifth-Century Constantinople.
Rafał Kosiński (2010). The Emperor Zeno: Religion and Politics (Byzantina et slavica cracoviensia 6), Cracow
Ostrogorsky, George (1956). History of the Byzantine State
Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450–680 A.D.
Brian Croke (2005). "Dynasty and Ethnicity: Emperor Leo and the Eclipse of Aspar", Chiron 35, 147–203
Stephen Williams & J.G.P. Friell (1999). The Rome that did not fall: the survival of the East in the fifth century, CRC Press
McEvoy, M. A. (2019). 'Leo II, Zeno, and the transfer of power from a son to his father in AD 474', in J.-W. Drijvers and N. Lenski (eds). The Fifth Century: Age of Transformation
Rösch, Gerhard (1978). Onoma Basileias: Studien zum offiziellen Gebrauch der Kaisertitel in spätantiker und frühbyzantinischer Zeit
_(14560021760).jpg)
