Σόλιδος του Ηρακλείου με τους γιους του Κωνσταντίνο Γ΄ (δεξιά) και Ηρακλεωνά (αριστερά). Άλλη όψη: σταυρός με κεραίες στα άκρα επί βάσης τεσσάρων βαθμίδων. Επιγραφή VICTORIA AUGU[ST]Ι, ένδειξη νομισματοκοπείου Α (δεξιά), σταυρός με τα γράμματα ΗΡ (αριστερά). Κάτω CON. OB'.
Ο Ηρακλεωνάς ή Ηράκλειος Β΄ (3 Μαϊου 626 - 642) ήταν γιος του μέγιστου αυτοκράτορα Ηρακλείου και της δεύτερης συζύγου και ανεψιάς του Μαρτίνας.[1][2][3][4] Γεννήθηκε την εποχή που ο πατέρας του βρισκόταν σε εκστρατεία στην Ανατολή απέναντι στους Άραβες.[5] Ο πατέρας του όρισε στη διαθήκη του να τον διαδεχτούν ως Συναυτοκράτορες ο Ηρακλεωνάς και ο μεγαλύτερος ετεροθαλής αδελφός του Κωνσταντίνος Γ΄ από την πρώτη σύζυγο του πατέρα του Φαβία Ευδοκία, η μητέρα του Μαρτίνα ορίστηκε "κηδεμόνας και Συναυτοκράτορας". Ο Ηράκλειος πέθανε τον Φεβρουάριο του 641 από Οίδημα τον διαδέχθηκαν οι δύο γιοι του όπως όρισε στη διαθήκη του. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πέθανε πρόωρα σε τρεις μήνες από Φυματίωση, ο Ηρακλεωνάς παρέμεινε μόνος αυτοκράτορας υπό την κηδεμονία της μητέρας του. Τον Νοέμβριο του 641 ο Ηρακλεωνάς και η μητέρα του ανατράπηκαν από τον Αρμένιο σφετεριστή Βαλεντίνο, στον θρόνο τοποθετήθηκε ο ανήλικος γιος του Κωνσταντίνου Γ΄ Κώνστας Β΄. Ο Ηρακλεωνάς και η Μαρτίνα ρινοκοπήθηκαν και εξορίστηκαν στη Ρόδο, πέθανε την επόμενη χρονιά.
Πρώτα χρόνια
Τα τελευταία χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου η Βυζαντινή αυτοκρατορία δέχτηκε επίθεση από τους Άραβες, ανάγκασαν το Θέμα Μεσοποταμίας να πληρώσει φόρο υποτέλειας, οι πόλεις Έδεσσα Μεσοποταμίας και Δάρα κυριεύθηκαν. Την ίδια χρονιά άλλος ένας Αραβικός στρατός υπό την ηγεσία του Αμρ ιμπν αλ-Ας επιτέθηκε στη Βυζαντινή Αίγυπτο, κυρίευσε τις παραλιακές πόλεις της Αιγύπτου αλλά δεν μπόρεσε να διασχίσει τον Νείλο επειδή δέχτηκε αντίσταση από τον Βυζαντινό στρατηγό Ιωάννη. Μετά από μια αιματηρή μάχη ανάμεσα στον Ιωάννη και τον Αμρ ιμπν αλ-Ας ο Ιωάννης έχασε αλλά ο Αμρ ιμπν αλ-Ας ζήτησε από τον χαλίφη Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ νέες ενισχύσεις. Ο στρατηγός Θεόδωρος που αντικατέστησε τον Ιωάννη συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις του στο Φρούριο της Βαβυλώνας, το μεγαλύτερο φρούριο της Αιγύπτου. Το καλοκαίρι του 640 ο Αμρ ιμπν αλ-Ας είχε συγκεντρώσει 15.000 άντρες.[6] Με τις δυνάμεις αυτές ο Αμρ συνέτριψε τον Θεόδωρο βόρεια από τη Βαβυλώνα πριν πολιορκήσει το ίδιο το φρούριο.[7]
Συμβασιλέας
Ο Ηρακλεωνάς ανακηρύχτηκε Καίσαρας από τον πατέρα του αυτοκράτορα Ηράκλειο (630) και στη συνέχεια προήχθη σε Αύγουστο (4 Ιουνίου 638), η τελετή έγινε στο Παλάτι της Δάφνης μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Δαυίδ που ανακηρύχτηκε Καίσαρας.[5][8][9] Μια περιγραφή της τελετής παρουσιάζεται στο Περί βασιλείου τάξεως, αφαίρεσαν το καλυμμάχιον (Καισαρικό καπέλλο) από το κεφάλι του Ηρακλεωνά και του τοποθέτησαν το αυτοκρατορικό στέμμα, το καλυμμάχιον τοποθετήθηκε στο κεφάλι του Δαυίδ.[8][10] Ο Ηράκλειος ο Μέγας πέθανε (11 Φεβρουαρίου 641) και τον διαδέχθηκαν οι δυο γιοι του, ανακηρύχτηκαν αυτοκράτορες τον Μάιο του ίδιου χρόνου.[4][7][11] Την εποχή που ανακηρύχτηκαν αυτοκράτορες ο Κωνσταντίνος Γ΄ ήταν 29 ετών και ο Ηρακλεωνάς 15 αφήνοντας την πραγματική εξουσία στον Κωνσταντίνο. Το Βυζαντινό κοινό σεβάστηκε τη διαθήκη του Ηρακλείου αλλά δυσαρεστήθηκε έντονα από τη διαδοχή επειδή ο Ηρακλεωνάς ήταν γιος παράνομου γάμου του μεγάλου αυτοκράτορα και είχε τη φήμη του νόθου. Άλλο ένα γεγονός που ενόχλησε έντονα το Βυζαντινό λαό ήταν η απουσία από τη στέψη του 10χρονου γιου του Κωνσταντίνου Γ΄ Κώνστα. Αυτό θα μπορούσε ακόμα και να τον αποκλείσει από τη διαδοχή.[3][11]
Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πληροφορήθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών Φιλάγριο ότι ο πατέρας του είχε δημιουργήσει έχει δημιουργήσει ένα θησαυροφυλάκιο για τη Μαρτίνα που το διαχειριζόταν ο Πατριάρχης Πύρρος. Προσπάθησε να το κατασχέσει, μια και τα έσοδα του ήταν τεράστια και έφταναν 2.016.000 Σόλιδος και θα μπορούσε να στηρίξει με αυτά ολόκληρο την θερινή του εκστρατεία.[12][13] Ο Βαλεριανός διορίστηκε αρχιστράτηγος της Ανατολής με την ελπίδα να απελευθερώσει την παραλιακή Αίγυπτο, αλλα ο στρατηγός Θεόδωρος δεν μπόρεσε να αποκρούσει τις Αραβικές επιθέσεις. Ο Κύρος Αλεξανδρείας διορίστηκε διοικητής της Αιγύπτου με την ελπίδα να οχυρώσει την Αλεξάνδρεια, αλλά οι Άραβες αφού κατέλαβαν τη Βαβυλώνα ήταν έτοιμοι να την πολιορκήσουν.[13] Σύμφωνα με τη διαθήκη του Ηρακλείου η Μαρτίνα θα έπρεπε να είναι κηδεμόνας και συναυτοκράτειρα, αυτή ωστόσο παράκουσε και ενεργούσε μόνη της αγνοώντας τον θετό της γιο με αποτέλεσμα ο λαός της Κωνσταντινούπολης να χωριστει σε δύο παρατάξεις. Η παράταξη του Κωνσταντίνου Γ΄ ήταν ισχυρότερη αλλά η απώλεια της Αιγύπτου έφερε μεγάλη πτώση του κύρους του. Ο Κωνσταντίνος Γ΄ πέθανε σύντομα από φυματίωση (25 Μαΐου 641), ενω πολλές φήμες κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη ότι τον δηλητηρίασε η Μαρτίνα για να μείνει ο γιος της μόνος αυτοκράτορας.[5][11][14][15][16]
Πτώση
Η Μαρτίνα ακολούθησε τα σχέδια του Κωνσταντίνου Γ΄ και έστειλε τον Κύρο στην Αλεξάνδρεια ενω κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον Θρακικό στρατό για να τον αντικαταστήσει.[1][13][17] Την ίδια εποχή ο Πατριάρχης Πύρρος στενός σύμβουλος της Μαρτίνας προσπάθησε να επιβάλει τον Μονοθελητισμό. Πήρε την επισκοπή της Αλεξάνδρειας και απέκτησε μεγάλες θρησκευτικές εξουσίες. Η Μαρτίνα είδε ότι δεν υπήρχαν ελπίδες ανάκτησης της Αιγύπτου και έδωσε εντολή στον Κύρο να παραδοθεί στους Άραβες.[11][17] Ο Βαλεντίνος που βρισκόταν στην Ανατολή και αντέδρασε στα σχέδια της. Ο Φιλάγριος ταυτόχρονα εξορίστηκε από τη Μαρτίνα στην Αφρική.[13][17][18] Η Μαρτίνα και ο Ηρακλεωνάς έχασαν την υποστήριξη της Ρωμαϊκής Συγκλητου εξαιτίας της φήμης ότι δηλητηρίασαν τον Κωνσταντίνο Γ΄ αλλά και της στήριξης της Μαρτίνας στον Μονοθελητισμό.[11] Την ίδια εποχή οι σχέσεις της Μαρτίνας με τον Ηρακλεωνά περνούσαν κρίση. Η Μαρτίνα δεν μπορούσε να βρει τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους.[13][17][18]
Τον Αύγουστο του 641 ο Βαλεντίνος βάδισε με τον στρατό του για τη Χαλκηδόνα με στόχο να πιέσει τη Μαρτίνα να στέψει Συναυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄. Την ίδια εποχή που ο Βαλεντίνος βάδισε από τη Μαύρη Θάλασσα για την Κωνσταντινούπολη το πλήθος στην πρωτεύουσα εξεγέρθηκε απαιτώντας από τον Πύρρο να στέψει τον Κώνστα, ο Πύρρος παραιτήθηκε και τον αντικατέστησε ο Πατριάρχης Παύλος Β΄.[13][17][18] Η Μαρτίνα βρέθηκε σε αδιέξοδο, ανακάλεσε τον Φιλάγριο από την Αφρική και διόρισε ξανά τον Βαλεντίνο κόμη των Εξκουβίτορων.[13][16] Το φθινόπωρο η Μαρτίνα όρισε Συναυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄, μαζί του έστεψε τους μικρότερους αδελφούς του Ηρακλεωνά Μαρτίνο και Δαυίδ.[4] Οι υποχωρήσεις αυτές δεν έφεραν αποτέλεσμα επειδή ο Βαλεντίνος είχε πάρει τις αποφάσεις του, μπήκε στην πόλη, ανέτρεψε τον Ηρακλεωνά και τη μητέρα του και τοποθέτησε μόνο αυτοκράτορα τον Κώνστα Β΄.[5][13][16][19] Ο Βαλεντίνος τους χάρισε τη ζωή αλλά έκοψε τη γλώσσα της Μαρτίνας, τη μύτη του Ηρακλεωνά και τους έστειλε τον Ιανουάριο του 642 εξορία στη Ρόδο. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που εκτελέστηκε το έθιμο του ακρωτηριασμού σε μέλη της βασιλικής οικογένειας ώστε να είναι ανίκανοι να διεκδικήσουν τον θρόνο. Η συνήθεια αυτή θα διατηρηθεί μέχρι την πτώση της αυτοκρατορίας.[11] Δεν υπάρχει από τότε καμιά πηγή για τον Ηρακλεωνά, πέθανε πιθανότατα τον επόμενο χρόνο στη Ρόδο.[4][5][16][20][21]
Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years'
Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"
Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"
Bellinger, Alfred Raymond; Grierson, Philip, eds. (1992). Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection: Phocas to Theodosius III, 602-717. Phocas and Heraclius (602–641). Vol. 2. Dumbarton Oaks.
Fontaine, P.F.M. (2004). The Light and the Dark: A Cultural History of Dualism. The dualism in byzantine history, 638-1453 and in the East-West relationship of the Middle ages. Groningen: J.C. Gieben.
Jones, Arnold Hugh Martin; Martindale, J. R.; Morris, J. (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire: Volume 3. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20160-8.
Kaegi, Walter E. (2003). Heraclius: Emperor of Byzantium. Cambridge: Cambridge University Press.
Kazhdan, Alexander P. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford: Oxford University Press.
Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). "Heraklonas". Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (in German). Berlin and Boston: De Gruyter.
Moore, R. Scott (1996). "Heraklonas (April/May - September 641 A.D.)". De Imperatoribus Romanis. Archived from the original on 25 July 2019. Retrieved 25 July 2019.
Ostrogorsky, George (1969). History of the Byzantine State. New Brunswick, New Jersey, U.S.A.: Rutgers University Press.
Reiskius, Io. Iac. (1829). Constantini Porphyrogeniti Imperatoris De Cerimoniis Aulae Byzantinae Libri Duo (in Latin). Bonn: Bonnae Impensis Ed. Weberi.
Stratos, A. N. (1980). Byzantium in the Seventh Century: Justinian II, Leontius and Tiberius 685-711. Amsterdam: Hakkert.
Stratos, Andreas N. (1972). Byzantium in the Seventh Century II: 634–641. Amsterdam: Hakkert.
Treadgold, Warren (1990). "A Note on Byzantium's Year of the Four Emperors (641)". Byzantinische Zeitschrift. 83.
Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford: Stanford University Press.
