Cân i Gymru

Cân i Gymru
Gwlad/gwladwriaeth	Cymru
Iaith/ieithoedd	Cymraeg
Cynhyrchiad
Amser rhedeg	120 munud (yn cynnwys hysbysebion)
Darllediad
Sianel wreiddiol	BBC Cymru (1969) S4C (1983–)
Rhediad cyntaf yn	1969; 56 blynedd yn ôl (1969)
Dolenni allanol
Gwefan swyddogol

Rhaglen deledu a chystadleuaeth cân yw Cân i Gymru a chaiff ei darlledu gan S4C o gwmpas Dydd Gŵyl Dewi. Mae'r cyfansoddwr buddugol yn ennill swm o arian a chael y cyfle i gynrychioli Cymru yn yr Ŵyl Ban Geltaidd.

Hanes

Cyflwynwyd Cân i Gymru o dan yr enw 'Cân Disg a Dawn' am y tro cyntaf ym 1969. Ar y pryd roedd Meredydd Evans, pennaeth adloniant ysgafn BBC Cymru yn gobeithio byddai'r gân fuddugol yn gallu cystadlu yng Nghystadleuaeth Cân Eurovision, er y penderfynodd y BBC yn Llundain yn y diwedd mai dim ond un cân o wledydd Prydain fyddai'n cystadlu.^[1]

Darlledwyd wyth rhaglen yn y gyfres i ddewis Cân i Gymru gyda saith cân ymhob un, yn cael eu perfformio gan gantorion adnabyddus y cyfnod. Roedd y cyhoedd yn pleidleisio drwy ddanfon llythyrau i mewn ac roedd y gân gyda'r nifer fwyaf o bleidleisiau yn mynd ymlaen i'r rownd derfynol.^[2] Darlledwyd y rhaglen olaf ar 5 Mehefin 1969 drwy wledydd Prydain dan y teitl Song for Wales ac fe'i gyflwynwyd gan Ronnie Williams yn Gymraeg a Saesneg. Roedd panel wedyn yn dewis y gân fuddugol ar y noson. Roedd y rhaglen hefyd yn rhan o ddarpariaeth y BBC ar gyfer arwisgiad Tywysog Siarl a fyddai'n digwydd ar 1 Gorffennaf 1969.^[3]

Yn dilyn sefydlu yr Ŵyl Ban Geltaidd yn Iwerddon ddechrau'r 70au dechreuodd Pwyllgor Cymru yr Ŵyl y gystadleuaeth 'Cân i Gymru' unwaith eto er mwyn dewis cân i gynrychioli Cymru yn y gystadleuaeth Celtavision. Doedd yna ddim cystadleuaeth Cân i Gymru yn 1973. I ddechrau doedd gan y cyfryngau yng Nghymru ddim llawer o ddiddordeb yn y gystadleuaeth. Doedd Cân i Gymru ddim yn cael ei darlledu yn fyw ar y teledu, a phanel oedd yn pleidleisio i ddewis enillwyr. Er enghraifft cynhaliwyd cystadleuaeth 1980 ym Mar Cefn yr Angel yn Aberystwyth ac fe'i darlledwyd ar Radio Cymru.

Erbyn 1982 roedd y gystadleuaeth nôl ar y teledu ond panel oedd yn dal i ddewis yr enillydd.

Erbyn hyn caiff y gân fuddugol ei dewis drwy bleidlais lle mae aelodau'r cyhoedd yn ffonio am eu hoff gân. Yn 2019 roedd y wobr yn £5,000 gyda £2,000 am yr ail safle a £1,000 am y trydydd safle. Bydd yr enillydd yn cael y cyfle i fynd ymlaen i gystadlu yn Celtavision, a gynhelir yn Iwerddon fel rhan o'r Ŵyl Ban Geltaidd.

Yn wahanol i'r mwyafrif o gystadlaethau canu yn Ewrop, pwysleisir cyfansoddwr y gân yn hytrach na'r perfformiwr.

Crynodeb o'r rhaglenni

Blwyddyn	Nifer y caneuon	Cân fuddugol[4]	Perfformiwr/wyr	Cyfansoddwyr[5][6]	Lleoliad	Cyflwynwyr	Cwmni Cynhyrchu	Darlledwr	Dyddiad darlledu
1969		Y Cwilt Cymreig	Margaret Williams	Llifon Hughes-Jones, Megan Lloyd Ellis	Caerdydd	Ronnie Williams	BBC Cymru	BBC 1
1970	6	Dydd o Haf	Y Canolwyr	Hawys James	Caerdydd	Ronnie Williams	BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	23 Mai
1971	6	Nwy yn y Nen	Eleri Llwyd	Dewi 'Pws' Morris	Caerdydd	Huw Jones	BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	31 Gorffennaf
1972		Pan Ddaw'r Dydd	Heather Jones	Geraint Jarman	Caerdydd		BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	1 Mawrth
Dim cystadleuaeth yn 1973
1974	6	I Gael Cymru'n Gymru Rydd	Iris Williams	Rod Thomas, Rod Gruffydd	Caerdydd	Dewi 'Pws' Morris	BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	1 Mawrth
1975		Caledfwlch	Brân (grŵp)	Gwyndaf Roberts	Caerdydd	Hywel Gwynfryn	BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	1 Mawrth
1976		Y Llanc Glas Lygad	Rhian Rowe	Douglas Roberts	Caerdydd		BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	1 Mawrth
1977		Dafydd ap Gwilym	Cawl Sefin	Peter Hughes Griffiths, Meinir Lloyd	Caerdydd	Gwyn Erfyl	HTV	HTV	1 Mawrth
1978		Angel Ble Wyt Ti	Delwyn Siôn a Brân	John Gwyn, Ronw Protheroe	Caerdydd		BBC Cymru	BBC 1 Cymru Wales	1 Mawrth
1979		Ni Welaf yr Haf	Pererin (grwp)	Arfon Wyn	Caerdydd	Arfon Haines Davies	HTV	HTV	1 Mawrth
1980	5	Golau Tan Gwmwl	Plethyn	Geraint Lovgreen, Myrddin ap Dafydd	Aberystwyth	Emyr Wyn a Mynediad am Ddim (Darllediad Radio yn unig)	BBC Cymru	BBC Radio Cymru	1 Mawrth
1981	6	Dechrau'r Dyfodol	Beca	Gareth Glyn, Eleri Cwyfan	Yr Wyddgrug	Gwyn Erfyl	HTV	HTV
1982	5	Nid Llwynog Oedd yr Haul	Caryl Parry Jones a Bando	Geraint Lovgreen, Myrddin ap Dafydd	Caerdydd	Menna Gwyn ac Emyr Wyn	BBC Cymru	S4C	1 Mawrth
1983	6	Popeth Ond Y Gwir	Linda Healy a Cleif Harpwood	Siân Wheway, Robin Gwyn	Caerdydd	Emyr Wyn	BBC Cymru	S4C	1 Mawrth
1984	5	Y Cwm	Geraint Griffiths	Huw Chiswell	Caerdydd	Emyr Wyn	BBC Cymru	S4C	1 Mawrth
1985	6	Ceiliog y Gwynt	Bwchadanas	Euros Rhys Evans	Caerdydd	Emyr Wyn	BBC Cymru	S4C	1 Mawrth
1986	6	Be Ddylwn i Ddweud	Eirlys Parri	Mari Emlyn	Caerdydd	Margaret Williams	BBC Cymru	S4C	1 Mawrth
1987	8	Gloria Tyrd Adre	Eryr Wen	Euros Elis Jones, Llion Jones	Llandudno	Caryl Parry Jones	Teledu'r Tir Glas	S4C	15 Mawrth
1988	8	Can Wini	Manon Llwyd	Manon Llwyd, Eurig Wyn	Llandudno	Geraint Griffiths	Teledu'r Tir Glas	S4C	13 Mawrth
1989	8	Twll Triongl	Hefin Huws	Hefin Huws, Les Morrison	Llandudno	Nia Roberts	Teledu'r Tir Glas	S4C	19 Mawrth
1990	8	Gwlad y Rasta Gwyn	Sobin a'r Smaeliaid	Rhys Wyn Parry, Bryn Fôn		Alaw Bennett Jones ac Owain Gwilym	Teledu'r Tir Glas	S4C	15 Mawrth
1991	8	Yr Un Hen Lle	Neil Williams a'r Band	Richard Marks	Caernarfon	Nia Roberts	Teledu'r Tir Glas	S4C	2 Mawrth
1992	7	Dal i Gredu	Eifion Williams	Gwennant Pyrs, Meleri Roberts, Alwen Derbyshire	Caernarfon	Nia Roberts	Teledu'r Tir Glas	S4C	18 Ebrill
1993	8	Y Cam Nesa	Paul Gregory	Paul Gregory	Caernarfon	Nia Roberts	Teledu'r Tir Glas	S4C	10 Ebrill
1994	8	Rhyw Ddydd	Geraint Griffiths	Paul Gregory, Lorraine King, Tim Hamill, Dave Parsons	Caerdydd	Nia Roberts a Stifyn Parri	HTV	S4C	1 Mawrth
1995	8	Yr Ynys Werdd	Gwenda Owen	Richard Jones, Arwel John	Pontrhydfendigaid	Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
1996	8	Cerrig yr Afon	Iwcs a Doyle	Iwan Roberts, John Doyle	Pontrhydfendigaid	Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
1997	8	Un Funud Fach	Bryn Fôn	Barry Jones	Ponthydfendigaid	Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
1998	8	Rho Dy Law	Arwel Wyn Roberts	Rhodri Tomos	Caerdydd	Nia Roberts	Apollo	S4C	28 Chwefror
1999	8	Torri'n Rhydd	Steffan Rhys Williams	Matthew McAvoy, Steffan Rhys Williams	Corwen	Dafydd Du a Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
2000	8	Cae o Ŷd	Martin Beattie	Arfon Wyn	Llangollen	Dafydd Du a Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
2001		Dagrau Ddoe	Geinor Haf	Emlyn Dole	Llangollen	Dafydd Du a Nia Roberts	Apollo	S4C	1 Mawrth
2002		Harbwr Diogel	Elin Fflur	Arfon Wyn, Richard Synnott	Port Talbot	Lisa Gwilym ac Angharad Llwyd	Apollo	S4C	1 Mawrth
2003	16	Oes Lle i Mi	Non Parry & Steffan Rhys Williams	Emma Walford, Mererid Hopwood	Port Talbot	Lisa Gwilym ac Angharad Llwyd	Apollo	S4C	1 Mawrth
2004	16	Dagrau Tawel	Rhian Mair Lewis	Meinir Richards. Tudur Dylan	Casnewydd	Sarra Elgan a Dafydd Du	Apollo	S4C	1 Mawrth
2005		Mi Glywais	Rhydian Bowen Philips	Dafydd Jones, Guto Vaughan	Casnewydd	Sarra Elgan ac Alun Williams	Apollo	S4C	1 Mawrth
2006	9	Llii'r Nos	Ryland Teifi	Ryland Teifi	Port Talbot	Sarra Elgan a Hefin Thomas	Avanti	S4C	1 Mawrth
2007	9	Blwyddyn Mas	Einir Dafydd	Einir Dafydd, Ceri Wyn Jones	Port Talbot	Sarra Elgan a Hefin Thomas	Avanti	S4C	2 Mawrth
2008	9	Atgofion	Aled Myrddin	Aled Myrddin	Port Talbot	Sarra Elgan a Rhydian Bowen Phillips	Avanti	S4C	29 Mawrth
2009	8	Gofidiau	Elfed Morgan Morris	Lowri Watcyn Roberts, Elfed Morgan Morris	Llandudno	Sarra Elgan a Rhodri Owen	Avanti	S4C	1 Mawrth
2010	8	Bws i'r Lleuad	Tomos Wyn	Alun Evans	Llandudno	Sarra Elgan a Rhodri Owen	Avanti	S4C	28 Chwefror
2011	8	Rhywun yn Rhywle	Tesni Jones	Steve Balsamo, Ynyr Gruffydd	Pontrhydfendigaid	Elin Fflur a Dafydd Du	Avanti	S4C	6 Mawrth
2012	8	Braf yw Cael Byw	Gai Toms	Gai Toms, Philip Jones	Pontrhydfendigaid	Elin Fflur a Dafydd Du	Avanti	S4C	1 Mawrth
2013	6	Mynd I Gorwen Hefo Alys	Jessop a'r Sgweiri	Rhys Gwynfor, Osian Huw Williams	Caerdydd	Elin Fflur a Dafydd Du	Avanti	S4C	1 Mawrth
2014	6	Galw Amdanat Ti	Mirain Evans	Barry Evans, Mirain Evans[7]	Gwalchmai	Elin Fflur a Gethin Evans	Avanti	S4C	28 Chwefror
2015	8	Y Lleuad a'r Sêr	Elin Angharad	Elin Angharad, Arfon Wyn[8]	Gwalchmai	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	7 Mawrth
2016	8	Dim Ond Un	Cordia	Ffion Elin, Rhys Jones[9]	Caerdydd	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	5 Mawrth
2017	10	Rhydd	Cadi Gwyn Edwards	Cadi Gwyn Edwards[10]	Caerdydd	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	11 Mawrth
2018	8	Cofio Hedd Wyn	Ceidwad y Gân	Erfyl Owen[11]	Bangor	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	1 Mawrth
2019	8	Fel Hyn 'da Ni Fod	Elidyr Glyn	Elidyr Glyn[12]	Aberystwyth	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	6 Mawrth
2020	8	Cyn i’r Llenni Gau	Gruffydd Wyn	Gruffydd Wyn[13]	Aberystwyth	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	29 Chwefror
2021	8	Bach o Hwne	Morgan Elwy Williams	Morgan Elwy Williams[14]	Theatr Donald Gordon, Canolfan Mileniwm Cymru, Caerdydd	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	5 Mawrth
2022	8	Mae yna Le	Ryland Teifi	Rhydian Meilir[15]	Aberystwyth	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	4 Mawrth
2023	8	Patagonia	Dylan Morris	Alistair James[16]	Canolfan y Celfyddydau, Aberystwyth	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	3 Mawrth
2024	8	Ti	Sara Davies	Sara Davies[17]	Arena Abertawe	Elin Fflur a Trystan Ellis-Morris	Avanti	S4C	1 Mawrth

Mae nifer o gyfansoddwyr wedi bod yn fuddugol mwy nag unwaith, gan gynnwys Arfon Wyn. Ymhlith y caneuon poblogaidd a ddaeth yn ail yn y gystadleuaeth y mae Gwin Beaujolais (cân).

Y goreuon, yn ôl gwylwyr S4C, 2016

Ym Mawrth 2016 cynhaliodd S4C bleidlais o'r holl enillwyr ers 1982, a'r 7 uchaf oedd:

• 7fed: Cerrig Oer yr Afon - Iwcs a Doyle
• 6ed: Dagrau Tawel - Rhian Mair Lewis
• 5ed: Galw Amdanat Ti - Mirain a Barry Evans
• 4ydd: Harbwr Diogel - Arfon Wyn
• 3ydd: Y Cwm - Geraint Griffiths yn canu; Chiswell y cyfansoddwr
• 2il: Gofidiau - Elfed Morgan Morris
• 1af: Torri'n Rhydd - Steffan Rhys Williams

Y grŵp gwerin 'Cilmeri' yn perfformio yng nghystadleuaeth Cân i Gymru yn 1975. Daethant yn ail i'r grwp Brân a gannodd 'Caledfwlch'. Yn y llun: Elwyn Rowlands, Robin Owain a Huw Roberts.

Dychan

Mae'r gystadleuaeth wedi bod yn destun dychan ar hyd y blynyddoedd. Ar gyfer Cân i Gymru 2019 cafwyd sgetch ddychan gan DJ Bry ar sianel ar-lein Hansh S4C, "Tips Bry ar Shwt i Ennill Cân i Gymru".^[18]

Twitter

Mae sylwadau o gefnogaeth, anghytuno a dychan ar y sioe ar Twitter yn boblogaidd iawn adeg darllediad y rhaglen yn fyw ar S4C. Mae'r hashnod #CiG2019 (neu'r flwyddyn gyfredol) yn 'trendio' ar Twitter ar draws Brydain adeg cyfnod y darllediad byw.^[19]

Dolenni allanol

• Cân i Gymru ar wefan S4C

Cyfeiriadau

1. Can i Gymru Gwefan UKGameshows. Adalwyd ar 05-12-2010
2. Lle oeddwn i: Margaret Williams, Cân i Gymru 1969 , BBC Cymru Fyw, 1 Mawrth 2019.
3. (Saesneg) Genome - SONG FOR WALES. BBC.
4. Archif Cân i Gymru ar S4C
5. (Saesneg) Cân i Gymru: Y Casgliad Cyflawn 1969–2005. MusicBrainz.
6.  S4C yn agor Pôl Cân i Gymru fel rhan o ddathliadau Dydd Miwsig Cymru. S4C (2 Chwefror 2016). Adalwyd ar 6 Mawrth 2016.
7. "Barry a Mirain Evans yn ennill Cân i Gymru 2014". BBC Cymru Fyw. 2014-02-28. Cyrchwyd 2023-03-04.
8. "Cân i Gymru: Y Lleuad a'r Sêr ar y brig". BBC Cymru Fyw. 2015-03-08. Cyrchwyd 2023-03-04.
9. "Band ifanc o Fôn yn ennill Cân i Gymru". BBC Cymru Fyw. 2016-03-06. Cyrchwyd 2023-03-04.
10. "Cantores ifanc o Lanrwst yn ennill Cân i Gymru". BBC Cymru Fyw. 2017-03-12. Cyrchwyd 2023-03-04.
11. "Erfyl Owen o ardal Rhuthun yn ennill Cân i Gymru". BBC Cymru Fyw. 2018-03-01. Cyrchwyd 2023-03-04.
12. "Elidyr Glyn yn ennill Cân i Gymru 2019". BBC Cymru Fyw. 2019-03-01. Cyrchwyd 2023-03-04.
13. "Gruffydd Wyn yn ennill Cân i Gymru 2020". BBC Cymru Fyw. 2020-03-01. Cyrchwyd 2023-03-04.
14. "Morgan Elwy Williams yn ennill Cân i Gymru 2021". BBC Cymru Fyw. 2021-03-05. Cyrchwyd 2023-03-04.
15. "Mae yna Le gan Rhydian Meilir yn ennill Cân i Gymru 2022". BBC Cymru Fyw. 2022-03-04. Cyrchwyd 2023-03-04.
16. "Patagonia yn ennill cystadleuaeth Cân i Gymru 2023". BBC Cymru Fyw. 2023-03-03. Cyrchwyd 2023-03-04.
17. "Sara Davies yn ennill Cân i Gymru 2024". BBC Cymru Fyw. 2024-03-01. Cyrchwyd 2024-03-01.
18. https://www.youtube.com/watch?v=SwmyLol-zl8
19. https://twitter.com/canigymru/status/1101589319956025345/