Romantičarski nacionalizam (također nacionalni romantizam, organski nacionalizam, nacionalizam identiteta) jest oblik nacionalizma pomoću kojeg država ostvaruje svoj politički legitimitet kao organsku posljedicu jedinstva onih kojima vlada. Objedinjuje činioce kao što su jezik, rasa, etnička pripadnost, kultura, religija, običaji nacije i svih onih koji su rođeni u datoj kulturi. Može se primijeniti na etnički nacionalizam, kao i na građanski nacionalizam. Romantičarski nacionalizam je nastao kao reakcija na dinastičku ili imperijalnuhegemoniju, koji je preispitivao legitimnost države odozgo prema dolje, proizašla iz monarha ili druge vlasti, koja je opravdavala njeno postojanje. Takva neosporna moć koja ide od vrha ka dnu društvene ljestvice smatrana je božanskom (pogledati božansko pravo kraljeva i nebeski mandat).[1][2]
Među ključnim temama romantizma i njegovog najtrajnijeg naslijeđa, kulturološke tvrdnje romantičnog nacionalizma također su bile središnje u umjetnosti i političkoj filozofiji nakon prosvjetiteljstva. Od svojih najranijih pokreta usredsređenih na razvoj nacionalnih jezika i folklora, te duhovne vrijednosti lokalnih običaja i tradicije, do pokreta koji će prekrojiti kartu Evrope i dovesti do poziva na samoopredjeljenje nacionalnosti, nacionalizam je bio jedno od ključnih pitanja romantizma, određivanje njegovih uloga, izraza i značenja. Romantičarski nacionalizam, koji je rezultat djelovanja između kulturne produkcije i političke misli, postao je "proslava nacije (definisane u njenom jeziku, historiji i kulturnom karakteru) kao inspirativnog ideala za umjetnički izraz; i instrumentalizacija tog izraza u podizanju političke svijesti".[3]
Historijski gledano, prijelomna godina u Evropi za romantičarski nacionalizam bila je 1848, kada se revolucionarni talas proširio kontinentom. Tom prilikom su se brojne nacionalističke revolucije dogodile u različitim fragmentiranim regijama (kao što je Italija) ili multinacionalnim državama (kao što je Austrijsko Carstvo). Iako su u početku revolucije bile poražene od strane reakcionarnih snaga, pri čemu je stari poredak ubrzo bio ponovo uspostavljen, mnoge revolucije će označiti prvi korak ka liberalizaciji i osnivanju modernih nacionalnih država u većem dijelu Evrope.
Historija
"San o svjetskim demokratskim i socijalnim republikama – Pakt između nacija", plakat koji je pripremio Frédéric Sorrieu, 1848.
Ideje Rousseaua (1712–1778) i Johanna Gotfrida Herdera (1744–1803) bile su velika inspiracija za rani romantičarski nacionalizam u Evropi. Herder je tvrdio da je nacionalnost proizvod klime, geografije, ili preciznije, jezika, sklonosti i karaktera, a ne genetike.[4]
Od svojih početaka u kasnom 18. stoljeću, romantičarski nacionalizam se oslanjao na postojanje historijske etničke kulture koja ispunjava romantičarski ideal, pri čemu se folklor razvio kao romantičarski nacionalistički koncept. Braća Grimm, inspirisana Herderovim spisima, sastavili su idealizovanu zbirku priča, koju su označili kao autentično njemačke. Koncept naslijeđenog kulturnog nasljeđa iz zajedničkog porijekla brzo je postao središnji za pitanje podjela unutar romantičarskog nacionalizma: konkretno, da li je nacija ujedinjena jer dolazi iz istog genetskog izvora, odnosno zbog rase, ili je učešće u organskom, gdje je priroda "narodne" kulture samoispunjavajuća?
Romantičarski nacionalizam formirao je ključnu granu u filozofiji Hegela (1770–1831), koji je tvrdio da postoji "duh vremena" ili Zeitgeist koji je obuhvatao određeni narod u određenom vremenu. Kada je ova grupa ljudi postala aktivni presudni historijski činilac, a to je bilo jednostavno zato što je došao njihov kulturni i politički trenutak. Zbog uloge Nijemaca u protestantskojreformaciji, Hegel (luteranac) je tvrdio da je njegov historijski trenutak vidio da se Zeitgeist desio kod naroda koji govore njemački.
Romantičari u kontinentalnoj Evropi prihvatali su Francusku revoluciju u njenim počecima, a zatim su se našli u borbi protiv kontrarevolucije u transnacionalnom imperijalnom sistemu Napoleona. Osjećaj samoopredjeljenja i nacionalne svijesti koji je omogućio revolucionarnim snagama da u borbi poraze aristokratske režime postali su okupljalište za otpor protiv Francuskog Carstva (1804-14). U Pruskoj je razvoj duhovne obnove kao sredstva za uključivanje u borbu protiv Napoleona, između ostalih, zastupao Johann Gottlieb Fichte (1762–1814), učenik Immanuela Kanta. Riječ Volkstum, ili "narodnost", skovana je u Njemačkoj kao dio ovog otpora francuskoj hegemoniji.
Na Balkanu su romantičarski pogledi bili povezani s idejama antičke Grčke, koja je inspirisala filohelenizam, utjecala na grčki rat za nezavisnost (1821–30), u kojem je engleski romantičarski pjesnik George Gordon Byron umro od groznice. RossinijevaoperaWilliam Tell (1829) označila je početak romantičarske opere u kojoj je korišten središnji nacionalni mit koji ujedinjuje Švicarsku. Drugi primjer je pobuna u Bruxellesu u augustu 1830. nakon opere "La Muette de Portici" francuskog kompozitora Daniela Aubera, koja je postavila neuspjelu romansu u pozadinu zbog stranog ugnjetavanja izazvavši Belgijsku revoluciju 1830–31, prvu uspješnu revoluciju po modelu romantičarskog nacionalizma. Verdijevi operski horovi potlačenog naroda inspirisali su dvije generacije patriota u Italiji, posebno arija "Va pensiero" iz opere "Nabucco" (1842). Pod utjecajem romantičarskog nacionalizma u Njemačkoj i Italiji među ekonomskim i političkim snagama ostvareno je političko jedinstvo uz osnivanje pokreta za stvaranje nacija na sličan način zasnovanih na etničkim grupama. Ovaj pokret procvjetao je i na Balkanu (kao naprimjer, Koruški plebiscit iz 1920), duž Baltičkog mora i u unutrašnjosti srednje Evrope, gdje su u konačnom ishodu Habsburgovci podlegli naletu romantičarskog nacionalizma.[5] U Norveškoj romantizam je bio oličen, ne u književnosti, već u kretanju ka nacionalnom stilu, kako u arhitekturi tako i u etosu. Ove tendencije prisutne su i u muzici Edvarda Griega.[6] Ranije je postojao snažan romantičarski nacionalistički element pomiješan s prosvjetiteljskim racionalizmom u retorici korištenoj u Sjevernoj Americi, u proglašenju nezavisnosti američkih kolonista od Velike Britanije i izradi Ustava Sjedinjenih Američkih Država iz 1787, kao i retorici u talasu pobuna, inspiriranih novim osjećajima lokaliziranih identiteta, koje su jednu za drugom zahvatile španske kolonije na američkom kontinentu, počevši od Majske revolucije u Argentini 1810.
Konzervativne snage držale su vlast sve dok revolucije iz 1848. nisu zahvatile Evropu i ugrozile stari poredak. Oko raznih kulturnih grupa razvili su se brojni pokreti, koji su počeli razvijati osjećaj nacionalnog identiteta. U samom početku sve ove revolucije su propale, a reakcionarne snage su ponovo uspostavile političku kontrolu. Međutim, revolucije su označile početak stalnog napretka prema kraju Metternichovog apsolutizma pod dominacijom nekoliko multinacionalnih carstava i dovele su do uspostavljanja moderne nacionalne države u Evropi; proces koji će trajati više od jednog i po stoljeća. Političku situaciju srednje i istočne Evrope dijelom su oblikovala dva svjetska rata, dok su mnogi nacionalni identiteti u ova dva regiona omogućili stvaranje modernih nacionalnih država kada je raspad Sovjetskog Saveza i višenacionalnih država Jugoslavije i Čehoslovačke doveo do osnivanja brojnih novih država tokom posljednjeg decenije 20. stoljeća.
Narodna kultura
"Američki napredak" (djelo Johna Gasta oko 1872.) slavi američki romantičarski nacionalizam u obliku širenja prema zapadu – ideju poznatu kao "Predodređenje sudbine" (eng. "Manifest Destiny").
Romantičarski nacionalizam inspirisao je prikupljanje narodnog folklora kom prilikom su se istakli ljudi poput braće Grimm. Stav da su bajke, osim ako nisu kontaminirane iz vanjskih literarnih izvora, sačuvane u izvornom obliku tokom hiljada godina, nije bilo idealno rješenje za romantičarske nacionaliste, ali se dobro uklapalo u njihove stavove da takve priče izražavaju iskonsku prirodu jednog naroda.
Braću Grim kritikovali su jer njihovo prvo izdanje nije bilo nedovoljno njemačko, pa su poslušali savjet. Odbacili su mnoge priče koje su prikupili zbog njihove sličnosti sa pričama Charlesa Perraulta, za koje su mislili da dokazuju da nisu istinski njemačke priče. Naprimjer, bajka "Trnoružica" je opstala u njihovoj zbirci jer ih je priča o "Brunhildi" uvjerila da je lik usnule princeze autentično njemački. Također, izmijenili su jezik koji se koristio, mijenjajući svaku vilu u čarobnicu ili mudru ženu, svakog princa u kraljevog sina, svaku princezu u kraljevu kćer.[7] Raspravljajući o ovim stavovima u svojim trećim izdanjima, posebno su izdvojili zbirku italijanskih bajki "Pentamerone" Giambattiste Basilea kao prvu nacionalnu zbirku bajki i napor ka očuvanju napolitanske narodne tradicije.[8]
Rad braće Grimm utjecao je i na druge kolekcionare, inspirirajući ih da sakupljaju priče i navodeći ih da na sličan način vjeruju da su bajke jedne zemlje posebno reprezentativne za nju, zanemarivši međukulturalni utjecaj. Među onima koji su djelovali pod međukulturalnim utjecajem bili su Rus Aleksandar Afanasjev, Norvežanin Peter Christen Asbjørnsen i Jørgen Moe, te Australac Joseph Jacobs.[9]
"The Bard", djelo Johna Martina u kojem je prikazana romantičarska vizija jednog velškog barda koji bježi od masakra koji je naredio Edvard I, kralj Engleske, s namjerom da uništi velšku kulturu
Koncept narodnog epa, opširno mitologiziranog legendarnog pjesničkog djela od odlučujućeg značaja za određenu naciju, još je jedan proizvod romantičarskog nacionalizma. "Otkriće" staroengleskog junačkog epa "Beowulf" u jednom rukopisu, prvi put transkribovanom 1818, došlo je pod zamahom romantičarskog nacionalizma, nakon što je rukopis dva vijeka ležao kao zanemareni kuriozitet u zbirkama naučnika. Smatralo se da "Beowulf" daje ljudima koji su se identifikovali kao "Anglosaksonci" sa svojim nedostajućim "narodnim epom",[10] baš kada se prvi put osjetila potreba za tim: činjenica da je i sam "Beowulf" bio pripadnik sjevernogermanskog naroda Geta lahko se previdjela. Pseudo-galski književni falsifikat "Osijana" u završnici bio je neuspješan da ispuni potrebu za prvom romantičarskom generacijom.
Prvo objavljivanje najstarijeg ruskog epa "Slovo o Igorovom pohodu" poklopilo se s usponom ruskog nacionalnog duha nakon Napoleonskih ratova i Suvorovljevih pohoda na srednju Evropu. Najstarije sačuvano francusko književno djelo "Pjesma o Rolandu" postala je nejasno sjećanje, sve dok antikvar Francisque Michel nije prepisao izlizani primjerak u Bodleanskoj biblioteci i stavio je u štampu 1837. Ovo se ubrzo pokazalo pravovremenim potezom, jer je francuski interes za narodni ep oživio među romantičarskom generacijom. U Grčkoj su Ilijada i Odiseja dobile novu hitnost tokom grčkog rata za nezavisnost. Među svjetskom jevrejskom zajednicom, rani cionisti smatrali su Bibliju prikladnijim narodnim epom od Talmuda.[11]
Mnogi drugi "narodni epovi", odnosno epska poezija za koju se smatra da odražava narodni duh, nastali su ili oživljeni pod utjecajem romantičarskog nacionalizma. To se posebno odnosi na Rusko Carstvo, gdje su nacionalne manjine koje su nastojale da afirmišu svoje identitete suočene sa rusifikacijom proizvele novu narodnu poeziju – bilo iz jedne cijeline, bilo iz spajanja narodne poezije ili ponovnom upotrebom starije narativne poezije. Najbolji primjeri su: estonski "Kalevipoeg", finska "Kalevala", poljski "Pan Tadeusz", litvanski "Lāčplēsis", armenski "Sasuntzi Davit Hovhannesa Tumanyana", gruzijski "Vitez u panterovoj koži" i iranski "Šahname".
Romantičarski pokret bio je od suštinske važnosti u pokretanju uspona njemačkog nacionalizma u 19. stoljeću, a posebno popularnog pokreta koji je pomogao ponovnom oživljavanju Pruske nakon poraza od Napoleona u bici kod Jene 1806. Ovo je također utjecalo i na uspon pangermanizma, a zagovaranje njemačke nacionalne države postalo je važna politička snaga kao odgovor na invaziju Francuske na njemačke teritorije za vrijeme vladavine Napoleona.
Johann Gottfried Herder bio je idejni tvorac njemačkog nacionalizma, iako sám nije bio njegov pobornik.
U 19. stoljeću, Nijemci su raspravljali o njemačkom pitanju da li njemačka nacionalna država treba da sadrži "Malu Njemačku" bez Austrijskog Carstva ili "Veliku Njemačku" sa Austrijskim Carstvom ili barem njegovim njemačkim govornim dijelom. Frakcija koju je predvodio pruski kancelar Otto von Bismarck uspjela je stvoriti "Malu Njemačku".
"Obraćanje njemačkom narodu" Johanna Gottlieba Fichtea iz 1808, vatrene patriotske drame Heinricha von Kleista prije njegove smrti i ratna poezija Ernsta Moritza Arndta tokom borbe protiv Napoleona 1813 – 1815. bili su instrumentalni u oblikovanju karaktera nastupajućeg njemačkog nacionalizma 150 godina kasnije u rasnom etničkom, a ne građanskom nacionalističkom pravcu. Romantizam je također igrao ulogu u popularizaciji mita o Kyffhäuseru, o caru Fridriku Barbarosi koji spava na vrhu planine Kyffhäuser i od kojeg se očekuje da se u datom trenutku podigne i spasi Njemačku i legende o Lorelei (od Brentana i Heinea).
Nacistički pokret je kasnije prisvojio nacionalističke elemente romantizma, a glavni nacistički ideolog Alfred Rosenberg je napisao:
Reakcija u obliku njemačkog romantizma bila je stoga dobrodošla kao kiša nakon duge suše. Ali, u današnoj eri univerzalnog internacionalizma, postaje neophodno slijediti ovaj rasno povezan romantizam u njegovu srž i osloboditi ga određenih nervnih grčeva koji ga još uvijek prate.
da će njemačka umjetnost sljedeće decenije biti herojska, poput čelika, bit će romantična, nesentimentalna, činjenična; bit će nacionalna s velikim patosom, i istovremeno obavezna i obavezujuća, ili neće biti ništa."
Naučnici i kritičari poput Fritza Stricha, Thomasa Manna i Victora Klemperera, koji su prije rata bili pristalice romantizma, promijenili su svoj stav nakon rata i nacističkog iskustva i zalagali su se više za antiromantičarski stav.[14]
Osobine skandinavskog nacionalnog romantizma
U Skandinaviji se pojam nacionalni romantizam odnosi na poseban pravac kulturne politike, arhitekture, književnosti i slikarstva u 19. i ranom 20. stoljeću, koji je objedinjavao elemente: narodne umjetnosti, pokreta umjetnosti i zanata, francuskog simbolizma i secesije. Posebnost umjetničkog razvoja u sjevernoj Evropi je bliska veza između arhitekture, likovne umjetnosti i dizajna, koja je bila revolucionarna u cijeloj Evropi i nastavlja da ima utjecaj i danas.
Značajni slikari norveškog nacionalnog romantizma bili su Hans Fredrik Gude, Adolph Tidemand i Johan Fredrik Eckersberg, svi učenici slikarske škole u Düsseldorfu. Predstavnik finskog nacionalnog romantičarskog slikarstva sa mitološkim temama iz nacionalnog epa "Kalevala", koji je kasnio u poređenju s ostatkom Skandinavije, bio je Akseli Gallen-Kallela. Paradoksalno, on je bio predstavnik elite švedskog govornog područja koja je željela da se emancipuje od nekadašnje domovine Švedske, što je tipično za čitav finski nacionalni romantizam. Tamo i u Norveškoj, nacionalni romantizam je bio povezan sa potragom za sopstvenom nacionalnom državom, što je bilo uspješno 1905. odnosno 1917.
Stokholmska poslovna zgrada Carla Westmana, izgrađena 1909–1915
Crkva Kiruna Gustafa Wickmana, sagrađena 1909–1912
U Skandinaviji se promišljanje nacionalnih tradicija vezalo za gradnju od drveta i cigle, ali i za težnjom za monumentalnošću i pojednostavljenjem oblika. Ovo se također odnosi na snažno eklektičan švedski nacionalni romantizam u arhitekturi, koji pokazuje utjecaje iz secesije, baroka i pokreta umjetnosti i zanata i lokalne drvene arhitekture. Njegovi predstavnici su: Gustaf Wickman i Carl Westman. Crkva Gustafa Wickmana u Kiruni (1903–1912), Masthugg crkva u Göteborgu koju je projektirao Sigfrid Ericson (1910–1914) i prije svega poslovna zgrada Ragnara Östberga u Stockholmu (1911–1923) kao i Engelbreckt crkva u Stockholm-Östermalmu i Uppenbarelse crkva u Saltsjöbadenu smatraju se primjerima nacionalnog romantizma; u Finskoj je to djelo Eliela Saarinena, posebno njegove Glavne željezničke stanice u Helsinkiju. Zbog svoje približno 35 godina duge historije planiranja (završetak 1950.), Gradska vijećnica u Oslu je usvojila funkcionalniji jezik dizajna spolja, ali pokazuje jasne elemente nacionalnog romantizma u dizajnu enterijera. Međutim, šarenilo i pojednostavljenost oblika skandinavskog nacionalnog romantizma upućuju na modernost.[15]
Galerija
"Sampova odbrana", slika Akselija Gallen-Kallele, koja prikazuje scenu iz "Kalevale", finske epske pjesme, tempera na platnu, 125 × 122 cm,
"Sud u Stockholmu", arhitektonsko djelo Carla Westmana, 1909 - 1915
Adamantios Korais bio je naujtjecajnija ličnost romantičarskog grčkog nacionalizma
Nacionalizam kao izvor kolektivnog identiteta najtrajniji je duhovni izdanak Francuske revolucije. Francuski nacionalizam jakobinaca bio je politički i teritorijalni. Predstavljao je jedinstvo republičke "patrie" (domovine) i bratstva građana koji žive u sekularnoj državi. U isto vrijeme, jezički nacionalizam nadbiskupa Henri Grégoirea izložio je kulturnu misiju Francuske, a njegov primjer slijedili su mnogi, počevši od Nijemaca pa sve do balkanskih naroda.
Upravo je širenje ideje romantičarskog nacionalizma bilo jedan od važnih činilaca uspješne oslobodilačke borbe balkanskih zemalja od osmanlijske okupacije velikog dijela balkanskog regiona. Današnja Rumunija, Albanija, Grčka i mnoge druge zemlje bile su dio ovog područja. Sa širenjem nacionalističkih ideja u Evropi, ideja o stjecanju nezavisnosti pojavila se i u regionu Balkana, čiji položaj je postao eksplozivniji širenjem istih i raspadom Osmanskog Carstva. Češki historičar i politički analitičar Miroslav Hroch smatra da je nacionalizam imao jači utjecaj u predindustrijskim društvima Balkana nego u industrijskoj Engleskoj ili SAD.
Prvobitna privlačnost principa Francuske revolucije u podunavskim kneževinama vremenom je dopunjena utjecajem njemačkog romantizma, koji je bio jak u Habzburškoj Monarhiji i njegovim susjedima. Ishod na Balkanu bio je hibridni nacionalizam transformisan domaćim tradicijama.
Najbolji primjer je grčki nacionalizam čiji korijeni su pod utjecajem intelektualnog predvodnika prosvjetiteljstva Adamantiosa Koraisa i osnivača moderne grčke historiografije u njenoj romantičarskoj fazi Konstantinosa Paparrigopulosa uglavnom povezani s kulturnim obilježjima i kontinuitetom grčkog jezika. Ovaj jezik je postao lingua francapravoslavnih balkanskih naroda prije nego što su se počeli pojavljivati odgovarajući nacionalistički pokreti. Korais je pisao u vrijeme kada se teorije rase još nisu pojavile, a Paparrigopoulos je promovirao kulturu kao glavni sastojak nacionalnog identiteta. Jezik je imao podjednako ujedinjujući učinak među južnoslavenskim narodima prije nego što je nacionalistički nagon, inspiriran uglavnom vjerskim razlikama, preuzeo primat.[16]
Reference
^Joseph Theodoor Leerssen, Anne Hilde van Baal, and Jan Rock, eds. Encyclopedia of romantic nationalism in Europe (Amsterdam University Press, 2018.)
^Joep Leerssen, "Notes toward a Definition of Romantic Nationalism." Romantik: Journal for the study of Romanticisms 2.1 (2013): 9-35. online
^Joep Leerssen, "Notes towards a Definition of Romantic Nationalism", Romantik: Journal for the Study of Romanticisms, 2.1 (2013): 9-25 (28).
^Miroslav Hroch, "Introduction: National romanticism", in Balázs Trencsényi and Michal Kopeček, eds. Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe, vol. II National Romanticism: The Formation of National Movements, 2007:4ff.
^Oscar Julius Falnes, National romanticism in Norway, 1968.
^Benedetto Croce, "The Fantastic Accomplishment of Giambattista Basile and His Tale of Tales", Jack Zipes, ed., The Great Fairy Tale Tradition: From Strap Arola and Basile to the Brothers Grimm, p 888-9, ISBN0-393-97636-X
^Jack Zipes, The Great Fairy Tale Tradition: From Straparola and Basile to the Brothers Grimm, str 846, ISBN0-393-97636-X
^The section "III.Early National Poetry" of The Cambridge History of English and American Literature (1907–21) begins "By far the most important product of the national epos is Beowulf...
^Moshe Halbertal (1997), People of the Book: Canon, Meaning, and Authority, p.132: "With the rise of Jewish nationalism, the relation of many Jews to the Bible and the Talmud took another turn. The Zionists preferred the Bible to the Talmud as the national literature, for the Bible tells a heroic story of the national drama whose focus is the Land of Israel. While they objected to the Haskalah politics of emancipation, Zionist thinkers also stressed the role of the Bible, but they thought of it as an element in building a particular national consciousness rather than as the basis of a shared Judeo-Christian heritage enabling the integration of Jews in Europe. Unlike the Talmud, they held, the Bible had the potential to become a national epic. Its drama unfolded in the hills of Judea, and it connected the national claim to the land with a historical past. Nothing in the Talmud, in contrast, appealed to the romanticism vital to national movements. It does not tell the glorious story of a nation, it has no warriors and heroes, no geography which arouses longing in the reader or a sense of connection to an ancient home."
^Rosenberg, Alfred (1982) [1930]. "Book I: The Conflict of Values, Chapter I. Race and Race Soul"(PDF). The Myth of the Twentieth Century: An Evaluation of the Spiritual-Intellectual Confrontations of Our Age. Prevod: Bird, Vivian. Torrance, California: Noontide Press.
^Gadberry, Glenn W. (1995). "Introduction". Theatre in the Third Reich, the Prewar Years: Essays on Theatre in Nazi Germany (Contributions to the Study of World History). Westport, Connecticut: Praeger Publishers. ISBN9780313295164.
.jpg)
